آن روی گرمازدگی!

دکتر محسن نقیه، پزشــک عمومی و رئیس درمانـــگاه شهرداری اصفهان توضیحات کاملی از گرمازدگی و راهکارهای پیشگیری از آن را بدین ترتیب می‌دهد.

چگونگی ایجاد گرمازدگی
همان طور که می‌دانید دمای بدن تقریبا همیشه روی 37 درجه سانتیگراد بوده و مرکز تنظیم دما در هیپوتالاموس مغز قرار گرفته است. با توجه به این موضوع توانایی نداشتن بدن در دفع گرما و ا‌فزایش دمای درون بدن به حدود 40 درجه سانتی‌گراد که به علت فعالیت شدید یا گرمای هوا ایجاد می‌شود، گرمازدگی ایجاد می‌شود و گرما می‌تواند باعث ورم، خارش، گرفتگی عضلات یا بی‌حسی در اندام‌ها و صورت شود که به راحتی قابل درمان است؛ اما بالا رفتن حرارت بدن می‌تواند دو حالت در انسان ایجاد کند که یکی گرمازدگی و بیهوشی سریع است که زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در معرض یک هوای ساکن فوق‌العاده گرم و مرطوب به مدت طولانی قرار گیرد. از آنجا که بدن در این شرایط قادر به عرق کردن نیست، دمای بدن ممکن است به بالاتر از 40 درجه سانتی‌گراد برسد. دیگری فرسودگی ناشی از گرماست که این حالت بر اثر از دست رفتن آب و نمک از بدن رخ می‌دهد و بیشتر برای افرادی پیش می‌آید که به کار کردن در هوای گرم و مرطوب عادت ندارند. در اشخاص مسن هم این حالت بر اثر ضعف و ناتوانی پیش می‌آید. ضمنا فرسایش ناشی از گرما بر اثر دل بهم‌خوردگی به‌همراه اسهال و استفراغ بدتر می‌شود.

فرآيند خنک شدن بدن
پس از یک تلاش بدنــــی، گرمای ایجاد شده به وسیله ماهیچه‌ها از طریق خون به تمام بدن پخش می‌شود و در نتیجه به‌طورکلی حرارت بدن افزایش پیدا می‌کند. پس از آن بدن بلافاصله واکنش نشان مـــی‌دهد و کوشش می‌کند که گرما را به خارج منتقل کند. بدین شکل که: مویرگ‌های پوست گشاد می‌شوند تا خون بیشتری به سطح پوست برسد و حرارت بیشتری به خارج منتقل شود که رسیدن خون زیاد به سطح پوست باعث می‌شود که شخص گرم و برافروخته به نظر بیاید.
غده‌های عرق شروع به فعالیت می‌کنند و عرق که از روی پوست بخار می‌شود، باعث خنک شدن بدن می‌شود.
تنفس افزایش می‌یابد و به این وسیله حرارت بیشتری از شش‌ها به خارج منتقل می‌شود.

عوارض و نشانه‌های گرمازدگی
افزایش دمای بدن
سردرد
حال بد و بی‌اشتهایی
تشنگی شدید
گشادی مردمک چشم
تپش قلب
تند نفس کشیدن
تعریق شدید و پوست رنگ پریده و نمناک
انقباضات شدید عضلانی
علائم روحی و روانی گرمازدگی: گفتن سخنان بی‌ربط‌، گیجی‌، رفتار پرخاشگر، آشفتگی و هیجان، توهم، بی‌حالی‌، رخوت و بی‌حسی‌(‌واکنش‌های بدن بیش از حد آرام و آهسته می‌شود‌.)
تشنج و فلج موقتی اندام

كمک‌های اوليه
فرد گرمازده را به جای خنک منتقل کنید.
لباس‌های اضافی فرد گرمازده را درآورید.
پوست را با اسفنج یا اسپری با آب نمناک خنک کنید.
در کنار فرد بمانید تا حالش بهتر شود و هر چند دقیقه یک‌بار چک کنید آیا سرعت تنفس یا ضربان قلبش کمتر شده است یا خیر.
نکته: معمولا پس از نیم ساعت باید حال فرد بهتر شود و اگر شخص به هوش است، او را تشویق کنید تا کم کم آب یا یک نوشیدنی خنک بنوشد ولی اگر شخص بی‌هوش باشد، نمی‌توانید این کار را انجام دهید، بنابراین همان‌طور که گفتم بدن او را خنک کنید تـــا وقتی به هــوش آمد، آب بنوشد.از دادن هرگونه داروی تب‌بــــر ماننــــد استامینوفن به فرد خود‌داری کنیــد. اگر فرد فاقد هوشیاری است، او را به پهلو بخوابانید.در صورت بروز لرز حین خنک کردن بیمار، بلافاصله عامل خنک‌کننده را حذف کنید .

درمان ضعف و گرفتگی عضلات ناشی از گرمای زیاد
معمولا این عوارض را می‌توان در منزل درمان کرد. بدین ترتیب که فرد باید در محل خنکی در منزل استراحت کند، لباس‌های نازک و نخی بپوشد، لباس‌های اضافی خود را در‌آورد، بدن خود را با آب سرد بشوید یا به وسیله یک حوله خنک مرطوب نگهدارد یا تکه‌های یخ را به بدن خود بمالد. همچنین از کولر یا پنکه برای خنک کردن خود استفاده کند.

نوشیدنی موثر در رفع گرمازدگی
گلاب
خاکشیر
تخم شربتی
آب‌لیموی تازه
شير
دوغ

پیشگیری از گرمازدگی
مقدار زیادی آب خنک بنوشید به خصوص اگر در گرما ورزش می‌کنید.
در روزهای بسیار گرم بین ساعت‌های ۱1 تا 4 بعدازظهر حتی‌الامکان بیرون نروید.
حتی‌الامکان زیر تابش مستقیم آفتاب نمانید.
از كلاه نقابدار اســتفاده كنيد.
پوست خود را مرتب با آب خنک کنید.
دوش آب سـرد بگیرید.
لباس گشــاد و به رنگ روشن بپوشید.
در ورزش افراط نکنید.
عینک آفتابـــــی مناســـــب که کناره‌های چشم را محافظت کند، محافظت صد در صد در مقابل پرتو ماوراء بنفش بدهد و UV ۴۰۰ باشد، استفاده كنيد. بـــــرای اطمینان از مرغوبیت عینک می‌توانید به نشان اســـــتاندارد اتـــحــــادیـــه اروپـــــا (CE )‌یا آمریـــــــــکا (ANSI )‌اعــــــتـــــمــــــاد کنید.