ممتنع هایی که سد راه بی طرف شدند

از 17 وزیر پیشنهادی رئیس‌جمهور روحانی 16 نفر رأی اعتماد گرفتند و تنها حبیب‌الله بی‌طرف وزیر پیشنهادی نیرو که به سدسازی شهرت دارد نتوانست از سد رأی اعتماد بگذرد و وزیر نشد. عصر ایران نوشت: در این اتفاق اما تنها آرای مخالف نقش نداشت بلکه ممتنع‌ها هم در عمل به وزیر نشدن او کمک کردند و بر این پایه این پرسش پیش می‌آید که اگر ممتنع همان مخالف است این چگونه امتناعی است که در عمل امتناع نیست و مخالف است و ممتنع به چه‌کار می‌آید؟ آرای موافق بی‌طرف 133 است و مخالف 132 و این به معنی آن است که اگر آرای ممتنع در کار نبود او وزیر می‌شد. درباره آرای ممتنع سه نکته می‌توان مطرح کرد: یکی محتوایی و دو دیگر شکلی. نکته محتوایی این است که چگونه نماینده‌ای پس از چند روز بحث و بررسی و این‌همه موافقت و مخالفت هنوز به نتیجه نهایی نرسیده که رأی موافق بدهد یا مخالف درحالی‌که رأی‌گیری مخفی است و رودربایستی هم در کار نیست. کاربرد رأی ممتنع در نهادهایی مانند شورای امنیت سازمان ملل است که مثلاً بحث ایران در جلسه‌ای مطرح باشد و کشوری مانند لبنان رأی ممتنع می‌دهد چون هم با ایران رودربایستی دارد و هم از روابط نزدیکی با آمریکا برخوردار است و نمی‌خواهد هیچ‌یک از دو طرف را برنجاند یا اساساً در نشست شرکت نمی‌کند و غیبت را ترجیح می‌دهد. در اینجا اما هیچ‌یک از این حالات مطرح نیست و مشخص نمی‌شود نماینده‌ای که رأی ممتنع داده کدام است و شگفت‌آورتر نمایندگانی که رأی آنان باطل می‌شود. دو نکته شکلی اما ازاین‌قرارند که اگر روحیه نماینده‌ای چنان باشد که رأی ممتنع بدهد ممتنع او در جلسه رأی اعتماد همان مخالف است حال‌آنکه چنانچه همین وزیر استیضاح شود و باز رأی ممتنع دهد این بار به معنی موافق است! زیرا برای وزارت به نصف به‌علاوه یک موافق نیاز است و برای موفقیت استیضاح نیز با به نصف به‌علاوه یک موافق و در حالت اول اگر شخص رأی ممتنع بدهد از موافقان کاسته شده و به وزیر نشدن او کمک می‌کند در فقره دوم اما اگر شخص رأی ممتنع بدهد از موافقان استیضاح کاسته و به وزیر ماندن او یاری رسانده است؛ به‌عبارت‌دیگر عملاً رأی ممتنع نداریم. چون در جلسه رأی اعتماد به وزیر پیشنهادی ممتنع همان مخالف است و در جلسه استیضاح به وزیر استیضاح شده ممتنع باز به معنی مخالف استیضاح و به معنی موافق وزیر است. ازاین‌رو جای این سؤال است که ممتنع به چه کارمی آید وقتی در عمل مفهوم امتناع از آن برنمی‌خیزد؟ چنان‌که گفته شد کاربرد «ممتنع» درجایی است که واقعاً از امتناع خبر دهد. مثلاً در شورای امنیت سازمان ملل هنگامی قطعنامه صادر می‌شود که از 15 عضو 9 عضو رأی موافق دهند و از این 9 عضو 5 عضو دائم مخالف نباشند. در اینجا یک رأی ممتنع واقعاً از امتناع خبر می‌دهد. همان‌گونه که مجلس بحث آرای استیضاح را حل کرد و مانند دهه 60 رأی اعتماد تکرار نمی‌شود جا دارد نمایندگان برای رأی ممتنع هم تدبیری بیندیشد. در نظر داشته باشیم که رأی‌گیری یکجا برای همه وزیران پیشنهادی امکان غیبت را هم می‌ستاند درحالی‌که در نهادی مانند شورای امنیت گاه کشوری ترجیح می‌دهد اساساً در جلسه شرکت نکند. اگر این 18 نماینده که به وزیر پیشنهادی نیرو رأی ممتنع دادند در رأی‌گیری شرکت نداشتند حبیب‌الله بی‌طرف وزیر شده بود؛ به‌عبارت‌دیگر آرای ممتنع، وزیر شدن یا نشدن را تعیین کرده درحالی‌که این دیگر امتناع نیست!