انتخابی ؛ مرد عاشق پیشه فرهنگ

لیلا شهبازیان/اصفهان امروز: زنگ دفتر انتشارات به صدا در می‌آید. در که باز می‌شود خانمی جوان با جعبه‌ای شیرینی در آستانه در ظاهر می شود و همه به گرمی از او استقبال می‌کنند. سراغ دخترش را می‌گیرند و می‌گویند که چرا غزل را همراهش نیاورده و او پاسخ می دهد که برایش سخت است دختر را از بهارستان به اصفهان بیاورد، حالا که تپل هم شده! مدیر انتشارات می‌گوید که آوردن یک بچه با این مسافت کار سختی نیست و تعجب می‌کند از نسل امروزی. او می‌گوید که سال‌ها همسرش همراه سه بچه کوچک با اتوبوس از اصفهان به شیراز در رفت و آمد بوده اند.
ذهن ناخواسته درگیر مقایسه نسل او و همسرش با نسل امروز می‌شود. رد این تفاوت را می شود در حرف‌های او پی گرفت و گویا در این فضای انتشارات باید به دنبال تفاوت‌های فرهنگی آنها و نسل امروز بود. حشمت ا... انتخابی که انتشارات «نقش مانا» را به همراه بهجت قریشی نژاد، همسرش در سال 1376 تاسیس کرده، می‌گوید: «از کلاس پنجم دبستان به کتاب و مجله خواندن علاقمند شدم. پنجم دبستان مشترک نشریه اطلاعات دختران و پسران شدم که در آن زمان کیهان بچه‌ها نیز در مقابلش بود. از کلاس اول دبیرستان روزنامه می‌خواندم، هر روز دو ریال می‌دادم و روزنامه می‌خریدم. زمانی که می‌خواستم بیایم دانشگاه بیشتر از هزار کتاب خوانده بودم. به خاطر علاقه‌ام به کتابداری و کتاب کودک، چند سالی در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کار کردم و وقتی برای کار نشر فرصت پیدا کردم، اقدام کردم.»
تصویری که از کودکان، نوجوانان و جوانان امروز در ذهن بسیاری از ما نقش می‌بندد در دست داشتن کتاب‌های کمک درسی و کنکور است که تشویق و اجبار به استفاده از آنها در خانه، مدرسه و تلویزیون هر روز برایشان تکرار می‌شود. انتخابی، به یاد می‌آورد که اگر در دوران مدرسه، کسی حل‌المسائل داشت و معلم متوجه می‌شد، او را توبیخ می‌کرد. «حالا معلم اول دبستان می‌گوید که دانش‌آموزش باید در کنار هر کتاب درسی یک کتاب کمک درسی داشته باشد. اقتصاد نشر هم دست ناشرانی است که کتاب‌های کمک درسی و درسی منتشر می‌کنند، آن هم اقتصاد میلیاردی. نظام آموزشی ما نظام کتاب‌نخوان است نه کتابخوان! در تلویزیون تبلیغ می‌شود به جای این‌که چند کتاب بخوانید، بسته آموزشی ما را چندبار بخوانید؛ این معنی‌اش این است که کتاب نخوانید، بیایید این کارت‌های تست ما را بخوانید، ما راه میانبر رفتن به دانشگاه را به شما یاد می‌دهیم، لازم نیست از راه اصلی بروید، لازم نیست باسواد شوید و بروید دانشگاه. تا این نگرش در نظام آموزشی ما اصلاح نشود، کار مطالعه و کتابخوانی هم درست نمی‌شود.»
انتخابی که عاشق کار فرهنگی‌ست می‌گوید که باید یا کتابفروش می‌شد یا ناشر، سرمایه کتابفروشی را نداشت و سرانجام انتشارات نقش مانا را به همراه همسرش تاسیس کرد. در این 19 سال فعالیت نشرشان بیش از 140 کتاب منتشر کرده‌اند که بسیاری از این کتاب‌ها با همکاری دانشگاه‌های مختلف از جمله اصفهان، نجف آباد، خوراسگان، شهرضا و بعضی از مراکز عالی دیگر منتشر شده است و برخی کتاب‌ها را نیز خود نویسندگان سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در مجموع بیشتر فعالیت نشر مانا در حوزه ادبیات و علوم انسانی بوده است. انتخابی می‌گوید: « ما معمولا کتاب درسی و کمک درسی کار نکرده‌ایم، اعتقادی هم به آن نداشته‌ایم. دنبال چاپ کتاب های پرفروش و عامه پسند هم نبوده‌ایم. سعی کرده‌ایم بیشتر کتاب‌های مفید را منتشر کنیم. هر سفارشی را نیز نمی‌پذیریم چون برایمان مهم است این کاغذی که با افتادن چند درخت درست می‌شود صرف یک کار بی‌ارزش نشود. در کارمان تاکید بیشتری نیز بر اصفهان داشته‌ایم، از جمله معرفی نویسندگان، شاعران و مترجمان اصفهانی به حوزه ادبیات کشور. من به خاطر علاقه زیادی که به اصفهان و زاینده‏رود دارم از همان آغاز فعالیتم در زمینه نشر از هر کتابی که در حوزه اصفهان بوده است استقبال کرده‌ام و گاهی نیز پیشنهاد داده‌ام بنابراین در مجموع کتاب‌هایی که در حوزه اصفهان کارکرده‌ایم بیشتر از کتاب‌های دیگر است. گاهی به آماده‌سازی نشریات نیز پرداخته‌ایم. بیش از 10 تا 15 نشریه مهم استان به ویژه فصلنامه علمی-پژوهشی را برای دانشگاه‌های مختلف یا بخش خصوصی کار کرده‌ایم که از جمله مهم‌ترین آنها فصلنامه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دریچه، فصلنامه دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان، فصلنامه فرهنگ اصفهان و فصلنامه جستارهای شهرسازی است. در حوزه کودک نیز در حدود شش کتاب کار کرده‌ایم که بعدا کمتر شد. همچنین نمایندگی انتشارات فنی ایران را که در حوزه محیط زیست و سلامت روان فعال است در اصفهان و استان‌های جنوب کشور داریم. از زمان فعالیت‌مان نیز هرساله در هفته کتاب که کتاب سال انتخاب می‌شود یک، دو یا سه کتاب مان در بخش‌های مختلف از جمله آماده‌سازی، ویرایش و صفحه‌آرایی انتخاب شده، سال‌هایی نیز بوده که چهار یا پنج کتابمان به عنوان کتاب برتر انتخاب شده است.»
انتخابی، نقش مانا را از انگشت‌شمار ناشران اصفهان می‌داند که دفتر انتشارات و تعدادی کارمند با تخصص‌های مربوط دارد. در حدود 70 تا 80 درصد ناشران اصفهان دفتری ندارند که یکی از اصلی‌ترین علت‌های آن وضعیت بسیار بد اقتصاد نشر کشور است. «در سال گذشته به خاطر وضعیت اقتصاد نشر، انتشارات ما تنها چهار کتاب چاپ کرد اما سال‌هایی نیز بوده که تا 16 جلد کتاب منتشر کرده‌ایم.»
وضعیت بد اقتصاد نشر در حوزه عمومی و ادبیات به ویژه ادبیات داستانی و بیشتر از آن در شعر نمود بیشتری دارد. مدیر انتشارات نقش مانا می‌گوید: «حدود 12 سال پیش تصمیم گرفتیم که شاعران جوان اصفهان را معرفی کنیم. قطع شعر پالتویی روی کاغد نخودی را ما دوباره در بازار نشر عرضه کردیم. قبل از انقلاب کتابی از فروغ در این قطع روی کاغذ نخودی عرضه شده بود. ما بیش از ده جلد کتاب در قطع پالتویی عمدتا هم از شاعران خوب اصفهان چاپ کردیم اما متاسفانه استقبال از کتاب شعر بسیار کم است. خیلی وقت‌ها که کسی می آید پیش ما تا با سرمایه خودش کتاب شعرش را چاپ کند من به جای تشویق او هشدارش می‌دهم. این را به همه می‌گویم حتی اگر بهترین شاعر اصفهان باشد و حتی اگر بدانم که این کتاب شعر کتاب بی‌نظیری است. خودم سالهاست که نمی‌توانم در این زمینه سرمایه‌گذاری کنم و بخش عظیمی از سرمایه گذاریمان در سال‌های گذشته کتاب‌هایی است که امروز روی دستمان مانده است.»
در میان کتاب های زیادی که نشر نقش مانا در این 19 ساله منتشر کرده کتاب هایی هستند که انتخابی، تعلق خاطر بیشتری به آنها دارد از جمله کتاب «سفر به ایران» که تصویری از ایران دوران قاجار است و کتاب «قلمرو خط» که برگزیده آثار خوشنویسان اصفهان است. او می گوید که وقت زیادی برای این کتاب ها گذاشته؛ چهار سال زمان برای کتاب «سفر به ایران» و دو سال وقت برای «قلمرو خط»، و این صرف زمان تعلق خاطر ایجاد می کند. همچنین مجموعه غزلی از خسرو احتشامی به لهجه اصفهانی با عنوان «بارون و بارفتن» که مقدمه ای بر آن نوشته و فرهنگ نامه ای همراه با آوانگاری بر آن افزوده و نیز «کتابشناسی اصفهان» که اصل آن از استاد مرتضی تیموری است و انتخابی، 40 درصد مدخل به آن اضافه کرده از دیگر کتاب هایی هستند که او با علاقه بر روی آنها کار کرده و هر دو به زودی منتشر می شوند.
انتخابی، درباره ایده‌هایی که هراز چندگاه از سوی اهالی فرهنگ و یا مسئولان فرهنگی برای ترویج کتابخوانی داده می‌شود به حضور انتشارات‌شان در برنامه هدیه کتاب به جای سررسید که دو روز پیش از سال نو در مجتمع فرشچیان برگزار شد اشاره می‌کند و می‌افزاید: «ما به خاطر استقبال از این طرح خوب که دکتر رنانی ارائه داد با وجود گرفتاری بسیار زیادی که در شب عید داشتیم شرکت کردیم. خانم من روزی ده ساعت در نمایشگاه کتاب فرشچیان حضور داشت اما درآمد ما در یکی از این روزها 3500 تومان بود و این فاجعه است در حالی که چند روز قبل از برپایی نمایشگاه کتاب، نمایشگاهی از خنزر پنزر و زیورآلات برپا بود و به گفته آنهایی که آنجا بودند فروش میلیاردی بود. این ایده ها خوب است اما تا وقتی که مشکلات ما که اصلی ترین آنها در نظام آموزشی ماست اصلاح نشود و از نظام مسابقه‌ای و نمره محور درنیاید و به سمتی نرود که آدم‌ها مطالعه کنند و اطلاعات مفید داشته باشند، فایده‌ای ندارد. این مسئله هم چیزی نیست که بشود برایش طرح داد بلکه کار پژوهشی بسیار سنگین می‌طلبد، اصلا اول باید اراده کنند که این مشکل وضعیت مطالعه کشور را حل کنند، یک اراده قدرتمند برای این کار لازم است که این اراده الان وجود ندارد، البته شعار زیاد داده می‌شود.»