پیکان، سالار یا به دردنخور
مستند «این پیکان» که این روزها در گروه سینمایی هنر و تجربه در حال اکران است، به وجوه گوناگون تأثیر اتومبیل پیکان بر زندگی اقشار اجتماعی مختلف ایرانی می‌پردازد.
اصفهان امروز: «دوره بچگی ما با پیکان سپری شد. همه‌چیز پیکان بود. تاکسی‌ها، ماشین پدرت، ماشین عموت، مسافر‌کشا، همه پیکان بودن! همه‌جا پیکان.»
این چند جمله را یکی از پرشمار افرادی که در مستند «این پیکان» درباره این اتومبیل صحبت می‌کند، بر زبان می‌آورد. مستندی که پیکانبازها و منتقدان این ماشین را از میان جامعه‌شناسان، هنرمندان، راننده‌های تاکسی، مکانیک‌ها، اوراق‌چی‌ها و دیگر طبقات جامعه در کنار هم می‌گذارد و این روزها در گروه سینمایی هنر و تجربه در حال اکران است. اولین پیکان در سال ۴۶ در کمپانی ایران‌ناسیونال ساخته شد و تولید آن تا ۳۸ سال بعد ادامه داشت تا این‌که در سال 84 متوقف شد. در این مدت تقریباً هر ۱۰ دقیقه یک پیکان ساخته شد و هنوز هم می‌شود پیکان‌هایی در خیابان‌های شهر دید.
پیکان در سال‌های ورود به ایران، آنقدر اتومبیل مهمی بود که فیلم‌ساز مهمی چون کامران شیردل در سال 48، مستند «پیکان» را درباره آن ساخت.
سرنوشت این ماشین چه بود؟ از کجا آمد؟ چه کسی آن را طراحی کرد؟ آیا ماشین بدی بود؟ ماشین خوبی بود؟ اثرش بر ما ایرانی‌ها چه بود؟ ما با آن چه‌کار کردیم؟ برایش تولد گرفتیم. باهم انقلاب کردیم. جنگ رفتیم. عروسی گرفتیم. نان درآوردیم. در فیلم‌ها بازی کرد، توی نقاشی‌ها ظاهر شد. مجسمه‌اش را ساختند.
این‌ها سؤالاتی است که در مستند شاهین آرمین و سهراب دریابندری مطرح می‌شود. مستندی که حاصل تحقیق هفت‌ساله آرمین درباره ماشین پیکان است. اتومبیل انگلیسی- ایرانی نه‌چندان شاخص که به یکی از خاطرات جمعی چند نسل متوالی ایرانیان بدل شده و در این مستند، به‌عنوان سوژه‌ای مطرح می‌شود که تجربه‌های مردم در ارتباط با آن، تنوع زیادی دارد.
بیش از 10 سال است پیکان از متن زندگی ایرانی‌ها حذف‌شده و تنها می‌توان گاه‌به‌گاه، آن را در قالب تاکسی‌هایی دید که موتورشان سروصدای عجیبی می‌کند و صندلی‌های ناراحتی دارد. شاید به نظر بیاید این اتومبیل، محبوبیت چندان بالایی در نزد افکار عمومی ندارد، اما باید توجه کرد که این محصول نوستالژیک همیشه درصحنه، جایگاه پیچیده‌ای در جامعه ایرانی دارد. جایگاهی که فیلم سعی کرده آن را بیابد و در این راه از قهرمان‌پروری و اسطوره‌سازی درباره آن دوری کرده و تصویر نسبتاً دقیقی از تاریخچه این اتومبیل و سیر تحول آن، ازنظر ظاهری و اجتماعی در ایران ارائه کرده است.
«شلنگ نفت را که گرفتند توی مملکت، تکنولوژی جدیدی وارد شود تا قشر متوسط هم بتوانند سوار ماشین شوند.» این جمله‌ای است که در این مستند درباره نقطه آغاز ورود پیکان به زندگی ایرانی‌ها بیان می‌شود، اتومبیلی که در این مستند، یکی، آن را سالار خطاب می‌کند و دیگری، یک ماشین به دردنخور واقعی.
پیکان، آغازی بود برای یک انقلاب در صنعت خودروسازی ایران و آنقدر مهم بود که در مقطعی به مناسبت بزرگداشتش، مراسمی در استادیوم آزادی برگزار کردند و حتی آهنگ معروف «تولدت مبارک» به مناسبت تولد آن ساخته شد.
اتومبیلی که در آخرین تلاش‌هایش برای بقا به قالب ماشین‌هایی مثل پیکان پژو یا RD درآمد و خروج آن از چرخه تولید، ایران‌خودرو را با خطر ورشکستگی روبرو کرد.