غلامرضا شاه‌میوه اصفهانی و تهیه شناسنامه هنر تلاوت
غلامرضا شاه‌میوه، 53 ساله، قاری و مؤلف کتاب های تخصصی صوت و لحن در قرائت قرآن، امسال توانست در سلسله سی و سوم اقراء قرار بگیرد. در سنتی از صدر اسلام تاکنون، ثبت خواندن قرآن سینه‌به‌سینه انجام می‌شده و استادان قدیم پس از رفع اشکال، مجوز یا شهادتی مکتوب گاهی در چند برگه می‌داده‌اند که نحوه خواندن فرد قاری و تلفظ وی معنای صحیح را می‌رساند و درست همان است که وی پیشتر از استاد پیشینش یاد گرفته است. به‌این‌ترتیب سلسله اقراء تا حدود 200 سال پیش در ایران هم بوده و آخرین فردی که از وی در این زمینه نقلی هست «ابن جزری» در شیراز بوده است. بعد از وی به دلایل مختلف این سلسله سندها در ایران مفقود شد. غلامرضا شاه‌میوه اصفهانی امسال اما پس از سال‌ها تلاش، مجوز خود را از استاد مصری محمدفهمی عبدالسید العصفور که سلسله سند وی به «عاصم کوفی» و حضرت علی(ع) می‌رسد، کسب کرد. اکنون 18 نفر در ایران به‌طور رسمی و با گواهی استاد فوق‌الذکر وارد سلسله سی و سوم اقراء شده‌اند.
سعید آقایی/اصفهان امروز: در نخستین حجره از طبقه فوقانی بازار هنر، فرصتی شد تا با غلامرضا شاه‌میوه اصفهانی، دانش‌آموخته کارشناسی حقوق دانشگاه شهید بهشتی باشیم. شش شهریور 1343 وی در محله درب امام، سنبلستان اصفهان به دنیا آمد. ولی کودکی و محل رشد و بزرگ شدنش را در کوچه امیرکبیر خیابان فروغی گذارند. دبستان و راهنمایی خصوصی ارشاد به مدیریت آقای نوربخش و دبیرستان حکیم سنایی به مدیریت دکتر عبدالوهاب طالقانی واقع در خیابان استانداری مدارسی بوده‌اند که وی در آنها درس‌خوانده است. او درباره شروع فعالیت‌های قرآنی‌اش می‌گوید: «نخستین معلم من مادرم بود که در ده‌سالگی به من قرآن خواندن را آموخت. بعدها در جلسات استاد علی سلطان‌زاده در مسجد حاج‌رسولیها شرکت کردم. سپس در جلسات سنتی روخوانی و آشنایی با قرآن هفتگی آقای حمیدرضا طالقانی، که اکنون وکیل پایه‌یک دادگستری هستند، حاضر شدم. یک روز سر صف در مدرسه قرآن خواندم و معلم دینی‌مان آقای امام‌زاده مرا تشویق کرد و گفت که صدای خوبی دارم ولی باید تجوید بلد شوم. مغازه‌ای بود چهارراه تختی، ابتدای خیابان مسجدسید به نام شاهنگی، نوارهای مختلف از قاریان مطرح مصری مانند عبدالباسط، مصطفی اسماعیل، منشاوی و ... را تهیه کردم. این گذشت تا در سال 58 و در جلسات شنبه‌شب استاد دکتر حاج اسماعیلی» در کوچه حاج زرگرباشی، نخستین‌بار وارد جلسات صوت و لحن شدم. چند سالی هم در شب‌های جمعه سبک مصطفی اسماعیل را نزد استاد حاج حسین وفایی در مسجدسید کارکردم.»
وی ادامه می‌دهد: «در همان دوران این موضوع مرا اذیت می‌کرد که چرا مردم فرقی بین یک قاری که به‌صورت فنی و کلاسیک کار می‌کند با قاری مجالس ختم نمی‌گذارند. حتی در گفتارشان به‌اشتباه برای هر دو قسم از ترکیب قاری‌خوان استفاده می‌کردند. فراگیری اصولی مقامات و فنون لحن برایم بحثی جدی شده بود تا اینکه مصاحبه‌های استادان مصری به دستم رسید. من در محیط خانه آشنایی با گوشه‌های فارسی داشتم. پدرم در خانه آواز می‌خواندند از مثنوی و دیگر اشعار در گوشه‌های ماهور، دشتی و ...، احساس کردم که رمز و رازهایی در نغمات قرآنی هست که باید گشوده شود و به شکل علمی بیان شود.» ازاینجا شاه‌میوه وارد یک دنیای پژوهشی و علمی می‌شود و شروع داستان را برایمان این‌گونه می‌گوید: «در اوایل دهه شصت، یک سالی در خدمت استاد حسین سالم محفوظ از معاودین عراقی بودم. استاد محفوظ همین یک سال را اصفهان ماندند. اصالتاً ایرانی بودند ولی مدتی عراق زندگی کرده بودند. باهم قرار گذاشتیم تا من از ایشان نغمات را بیاموزم و در عوض گوشه‌های فارسی را به وی یاد دهم. در آن زمان اینجا کسی نمی‌دانست نغمات قرآنی اسم دارد و درست مانند آواز فارسی بر روی دستگاه استوار است. بعد نوارهای مختلف گوش دادم و به‌صورت خودآموز آهنگ‌ها و گوشه‌ها را پیدا کردم.»
شاه‌میوه از گام بعدی و استاد دیگرش هم می‌گوید: «سال 68 نزد استاد موسیقی زهیر منینی در کشور سوریه رفتم و تلاوت‌های مصطفی اسماعیل را پخش کردم. نفس‌به‌نفس گوشه‌ها و مقامات را از ایشان می‌گرفتم. و از اینجا بود که شروع به پژوهش جدی کردم.»
شاه‌میوه داستان تألیف نخستین اثرش را نیز این‌گونه نقل می‌کند: «جالب است درحالی‌که برای هر هنری ده‌ها منبع وجود دارد ولی از هنر تلاوت قرآن هیچ منبعی در زبان عربی و فارسی موجود نبود! کتاب پژوهشی در جلوه‌های موسیقایی هنر تلاوت نخستین مرجع در هنر تلاوت بود و توانستم به هنر تلاوت یک وجه و صبغه علمی بدهم. نشستم و بررسی کردم که در یک تلاوت قرآن چه اتفاقاتی می‌افتد و این‌ها را در چهاربخش مختلف دیدم. صوت‌شناسی، نغمه‌شناسی، مبانی‌شناسی و سبک‌شناسی که محورهای چهارفصل این کتاب هستند این‌ها را با مبانی فیزیک صوت و موسیقی مقایسه کردم و دیدم در کنار سه اصل مشترک ارتفاع، طنین و شدت، دو اصل انعطاف و تحریر را هم باید برای قرائت قرآن اضافه کرد. برای رسیدن به این موضوع، موسیقی را علمی کارکردم. آنالیز مقامات را یاد گرفتم و بالاخره پس از هشت سال پژوهش این کتاب منتشر شد که تاکنون به چاپ نهم هم رسیده و توانستم این هنر را شناسنامه‌دار کنم.»
شاه‌میوه پس از کتاب اول که معرفی هنر تلاوت بود، کتاب دومی هم به نوع بیانیه قرائت از گام اول تا گام آخر با عنوان «معماری تلاوت» پرداخت و نیز در کتاب دیگری بانام «مهارت‌های تنغیمی و القاء معانی» در هنر تلاوت قرآن منتشر کرد.
وی می‌گوید: «تمام مقامات را به‌صورت نت نوشته‌ام اکنون یک موسیقیدان می‌تواند بفهمد نغمات قرآن چیست. قواعد موسیقی در تلاوت‌های قرآنی را رمزگشایی کردم و پس از هفت سال با بررسی 800 تلاوت متفاوت، مثال‌های صوتی مختلف را برای این قواعد موسیقی در تلاوت قرآن آوردم.»
استاد در سال 1386 به كشور مصر سفر و در آنجا ضمن ملاقات با استادان و قاريان مصري و بازديد از مراكز قرآني به‌ویژه دانشكده «قرآن الازهر» در «طنطا» به شناسايي قاريان جديد مصر پرداخته كه شرح ملاقات و مشاهدات ايشان در كتابي با عنوان «سفر به مصر پايتخت تلاوت» در سال 1387 منتشرشده است.
وی در پاسخ به این پرسش که شما چه تعریفی از هنر تلاوت دارید، می‌گوید: «عرب‌ها از واژه فن التلاوه در مقابل قرائت قرآن سخن می‌گویند. یک قاری قرآن کسی است که از صوت و لحن استفاده می‌کند تا معانی را به‌خوبی القاء کند و این غیر از خواندن قرآن است. برای یک قرائت، قاری، یک رکن است و مردم رکن دیگر. درواقع هنر تلاوت یعنی بازخوانی آیات برای مردم با استفاده از قواعد فنی و موسیقایی و لحن کلام تا معانی به آنان القاء شود.»
وی درباره عوامل مؤثر در شکل‌گیری صوت نیکو، می‌گوید: «صدا یکی از ارکان اصلی تلاوت است که عوامل مؤثر در آن عبارت‌اند از: نژاد، وراثت، محیط جغرافیایی و داشتن گوش موسیقایی. به‌عنوان نمونه عموماً صدای افرادی که در مناطق مرطوب و کوهستانی زندگی می‌کنند، مطلوب‌تر است.» شاه‌میوه همچنین درباره مبانی موسیقایی و مبانی عرفی تلاوت می‌گوید: «تلاوت دارای دو نوع قواعد است: یکی قواعد عرفی، یعنی آنچه اساتید درگذشته به آن التزام داشته‌اند مانند اینکه تلاوت را از پرده پایین و با مقام بیات شروع می‌کرده‌اند. اکنون نیز یک قاری باید به این قاعده عرفی پایبند باشد. دیگری مبانی موسیقایی است مانند آنکه در انتقال از یک مقام به مقام دیگر فاصله‌ها باید رعایت شود.»
همچنین از دیدگاه مؤلف اثر «معماری تلاوت»، هفت مرحله‌ای که قاری باید طی کند تا قاری ممتاز شود عبارت است از «نیت خالص، تلمذ و شاگردی، خودشناسی صوتی، تقلید، فراگیری علوم موردنیاز، تمرینات و معناگرایی.» بااین‌همه ازنظر او مهمترین نکته کلیدی برای یک قاری، تقلید درست و صحیح از یکی از استادان بزرگ مصری است.