بازار عتیقه اصفهان؛ فرازوفرود ایام
اصفهان شهر عتیقه است، سنت خریدوفروش عتیقه در آن خود قدمتی بسیار دارد، تیمچه عتیقه‌فروش‌ها در بازار که دیگر از عتیقه‌فروش‌ها تهی شده، دلیلی است بر این مدعا. بااین‌حال تجارت عتیقه در اصفهان داستانی از فرازوفرودهاست. زمانی اجناس دوره‌گردان اصفهانی مورد طمع موزه‌های اروپایی و آمریکایی بود اما امروزه در فروشگاه‌های معتبر عتیقه شهر نیز چیز چندانی نیست که چشمگیر باشد.
شیما خزدوز/اصفهان امروز: زمانی چراغ‌های شاه‌عباسی، قلیان‌های ناصرالدین‌شاهی، چینی‌های گل‌سرخی، اشکدان‌های بلورین، پارچه‌های ترمه و گلابتون و اشیاء دست‌ساز فولادی تا چندین دهه قبل از تزئینات خانه‌های اعیان و اشراف این شهر بود و هنوز به کنج عزلت زیرزمین‌های خاک خورده تبعید نشده بود. آنچه امروز با عنوان عتیقه از آن یاد می‌شود.
اصفهان اما از دیرباز به‌واسطه قدمت و تاریخ و سکونت خاندان‌های سلطنتی در دوره‌های مختلف و وجود رجال و ثروتمندان در دوره‌های متأخر و مهمتر از آن وجود هنرمندان رشته‌های گوناگون و خاستگاهی که در تولید صنایع‌دستی و تجارت داشته، اشیای گرانبهای بسیاری، نسل به نسل در بین مردمانش حفظ و نگهداری شده است.
هوشنگ بصیرت از کسبه قدیم بازار قیصریه در رابطه با دوره‌هایی که عتیقه‌فروش‌های بسیاری در اصفهان فعال بودند، می‌گوید: «از قبل از دهه 20 تا اوایل دهه 50 عتیقه‌فروشان بسیاری در اصفهان فعالیت داشتند. بازار قیصریه به‌عنوان بازاری پرزرق‌وبرق و مجلل در آن دوره، پر بود از عتیقه‌فروشی‌هایی که در کنار حجره‌های صنایع‌دستی و چیت‌سازی این بازار فعالیت داشتند و بیشتر اجناس آنتیک خریدوفروش می‌کردند.»
«بسیاری از مغازه‌های خیابان چهارباغ و پاساژ کازرونی اما به دست عتیقه‌فروش‌های کلیمی که برجسته‌تر از بقیه به‌حساب می‌آمدند، بود. در این میان کلیمی‌هایی هم بودند که بیشتر به‌وسیله پیله‌وری و دوره‌گردی به کسب‌وکار می‌پرداختند و معمولاً به شیوه مبادله کالا‌به‌کالا فعالیت داشتند.»
بصیرت ادامه می‌دهد: «در محله‌های قدیمی عباس‌آباد، طوقچی، دردشت، بیدآباد، احمدآباد، درب کوشک و محله‌نو که معمولاً اصفهانی‌های اصیل و سرشناس در آن زندگی می‌کردند، عتیقه‌های بسیاری یافت می‌شد که مردم در منازل نگهداری می‌کردند و از سر بی‌اطلاعی این اشیاء را کهنه و دورریختنی به‌حساب می‌آوردند.»
«پیله‌وران و دوره‌گردان یهودی با خورجینی که به همراه داشتند، کوچه به کوچه به محله‌ها رفت‌وآمد و عتیقه‌ها را با کالایی دیگر مبادله می‌کردند و معمولاً مشتریان آنها زنان بودند. آن دوره خوراکی به اسم قندرون (آدامس) تازه به بازار آمده بود و برای مردم بسیار جالب بود. عتیقه‌فروش‌های دوره‌گرد، اجناس قدیمی را می‌گرفتند و در عوض قندرون به مردم می‌دادند. بسیاری از اشیاء گرانبها و حتی آثار موزه‌ای اصفهان در آن زمان با قندرون معاوضه شد و از موزه‌های آمریکا و اروپا سر درآورد.»
«حتی عده‌ای از مردم که ثروتمندتر بودند، اشیاء عتیقه منازل را در صندوق‌های بلدیه کنار کوچه‌ها می‌ریختند و کوهی از اجناس قیمتی، صبح تا شب کنار کوچه‌ها و محله تلنبار شده بود.»
حسن کاظمی هم که از قدیمی‌های بازار اصفهان است، درباره دوره‌ای که جریاناتی پیرامون عتیقه‌فروشی و دوره‌گردی به راه می‌افتد، می‌گوید: «حرفه عتیقه‌فروشی از قدیم در اصفهان رواج بسیاری داشته است. حتی در بازار بزرگ حوالی سرای گلشن و مدرسه صدر، تیمچه‌ای به نام تیمچه عتیقه‌فروش‌ها وجود داشته که کسبه آن تا اوایل دهه 50 به این حرفه مشغول بودند و بعد از بی‌رونقی این حرفه، حجره‌های تیمچه به پارچه‌فروشی تبدیل‌شده است.»
«اما قبل‌تر از آن یعنی حدود دهه 20 زمانی که عتیقه‌فروش‌های دوره‌گرد در اصفهان زیاد بودند، صنف سمسار و عتیقه‌فروش به علت کسادی بازار که علت آن فعالیت دوره‌گردان یهودی بود، دست به اعتراض می‌زنند و بعدازآن دستوری حکومتی مبنی بر ممنوعیت فعالیت دوره‌گردان و برخورد نظامی با آنها صادر می‌شود. در مقابل، عتیقه‌فروش‌های دوره‌گرد که بیشتر یهودیان بودند، نامه‌ای اعتراض‌آمیز با این محتوا که برای گذران زندگی و امرارمعاش چاره‌ای ندارند به رئیس مدرسه آلیانس (اتحاد) می‌نویسند و مطالبات خود را درخواست می‌کنند.»
عتیقه‌هایی که در آن دوره بیشتر خریدوفروش می‌شدند، چینی‌های گل‌سرخی، گلدان‌های قدیمی، چراغ‌های هجده‌آویز و شاه‌عباسی، کوزه‌قلیان و ظروف شیشه‌ای و بلور، قالی ابریشمی، سماورهای بزرگ، ترمه و کهربا و فولاد و سنگ و سکه‌های قدیمی بود و حتی پارچه‌های قلمکار و چیت که از اجناس عتیقه آن دوره محسوب می‌شد.
کاظمی ادامه می‌دهد: «از قدیمی‌ها شنیده بودم که قبل از دهه 20 انگورستان بانو عظمی که بخشی از باغ هشت‌بهشت بود را شخصی از نوادگان ظل السلطان خریداری کرده بود و ازقضا گنجی سلطنتی هم در آن پیداکرده که بعدها گفته‌شده این گنج را به اسرائیل فرستادند.»
اصغر پیمانی هم که بازاریان قدیمی اصفهان است در رابطه با دوره‌ای که به گفته وی موزه‌های اروپا با اشیاء ارزشمند ایران پرشده بود، می‌گوید: «دهه 50 توریست‌های اروپایی و آمریکایی بسیار زیادی به اصفهان سفر می‌کردند و بیشتر آن دوره، در بازار اصفهان به دنبال عتیقه‌هایی می‌گشتند که از نمونه‌های آن در موزه‌های خودشان بازدید کرده بودند؛ اما در این میان عتیقه‌فروش‌هایی هم بودند که از این فرصت نهایت استفاده را می‌کردند. به‌عنوان‌مثال یک عتیقه‌فروشی در بازار قیصریه فعالیت داشت که آن دوره شمشیر ظل‌السلطان را به بسیاری از اروپاییان فروخته بود و به همه آنها می‌گفت که این شمشیر تنها شمشیر بازمانده از ظل‌السلطان است!»