یادگار ابن سینا در دردشت
درهای مَدرَس ابن‌سینا در کوچه پاگلدسته محله دردشت اصفهان، چند ماهی است بیش و کم، بهروی شهروندان بازگشایی شده است، جایی که ابن‌سینا در آن درس می‌داده و طبابت می‌کرده و به روایتی دفن هم شده است. مدرس، شاید تنها یادگار برجای مانده از ابن سیناست، چهرهای کم نظیر به لحاظ تأثیر بخشی که دنیای علم و پزشکی را برای سدهها به پیش برد.
الهام باطنی/اصفهان امروز: گنبدی آجری بر روی اتاقی چهارگوش در کوچه پاگلدسته بالاتر از مدرسه شفیعیه در محله دردشت اصفهان. گفته می‌شود ابن‌سینا در این مدرس (مکان درس و بحث) متعلق به هزار سال پیش که در فهرست آثار ملی هم ثبت است، طبابت می‌کرده، فلسفه مشاء درس می‌داده و باعث ترویج حکمت و علوم عقلی در اصفهان می‌شده که پیش از حضور او، با علوم عقلی ملموس در ارتباط نبود و بیشتر علوم حدیثی، اخباری و روایی در آن رواج داشت. حضور ابن‌سینا گرچه باعث ایجاد مکتبی فلسفی در اصفهان نشد، اما مقدمه گسترش علوم فلسفی در اصفهان و ظهور مکتب فلسفی اصفهان را در دوره صفویه فراهم کرد.
ابن‌سینا در این مَدرَس به تالیف و تحقیق کتاب‌هایش ازجمله «دانش‌نامه علایی»، «اشارات و تلویحات»، «الانصاف»، «اللواحق» و «الفلسفه المشرقیه» می‌پرداخته که بعضی از آنها در حمله سلطان محمود غزنوی به این شهر از بین رفته است.
ابن‌سینا در 14 سال حضور در اصفهان پس از فرارش از همدان، رابطه خوبی با حاکمان آل‌بویه هم داشته و پزشک دربار بوده است. اینها چیزهایی است که مهدی امامی‌جمعه در کتاب «سیر تحول مکتب فلسفی اصفهان، از ابن‌سینا تا ملاصدرا» آورده.
حتی گفته شده ابن‌سینا در دوران اقامت در اصفهان، وزارت علاءالدوله را بر عهده داشته و شب‌های جمعه، مجلس مناظره با حضور علاءالدوله برقرار می‌شده که دانشمندان و نویسندگان از هر طبقه می‌توانستند برای مناظره با شیخ‌الرئیس در آن حاضر شوند. گویا در همین دوران ابن‌سینا با صلاحدید حاکم کاکویه اصفهان درصدد ساخت رصدخانه‌ای برای استخراج تقویمی جدید و صحیح شد که مدت هشت سال وقت برای محاسبات آن صرف کرد، اما پیشرفت غزنویان و درگیری‌های علاءالدوله با آنان مانع از پایان ساخت رصدخانه شد.
حضور ابن‌سینا در اصفهان آن‌قدر پربار بوده که حتی در فیلم آلمانی «پزشک»، که در سال 2013 ساخته شد، و بن کینگزلی جای ابن سینا ایفای نقش کرد، شخصیت اصلی که گرفتار در جهل قرون وسطای اروپاست، برای فراگیری دانش پزشکی به کلاس درس ابن‌سینا در اصفهان می‌آید و پس از حمله غزنویان به این شهر، کتاب‌های او را به کتابخانه‌های اروپا می‌برد.
فیلم پزشک البته در مراکش فیلمبرداری شد و گذار تولیدکنندگان و عوامل آن به دلایل بسیار به اصفهان و مکان تاریخی مدرس ابن سینا نیفتاد.
گویا این مدرس که اکنون تنها هشتی آن باقی مانده، قسمت‌های بزرگتری ازجمله حجره‌ها، کتابخانه و حیاط هم داشته که به تدریج اهالی بر آن دست‌انداخته و بخش‌هایی از آن را تخریب و در تملخود درآورده اند.
شاهین سپنتا، پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی بر این باور است که این بنای تاریخی در سال‌های گذشته تخریب شده و سنگ‌های آن به غارت رفته و تا چندی پیش، اثرات نم‌‌زدگی و ترک‌های بی‌شمار بر گنبد و دیوارهایش دیده می‌شد. این مدرس مدتی به عنوان زورخانه و مدتی به‌عنوان مطبخ هم استفاده می‌شد و به همین دلیل هنوز لایه ضخیم دوده را بر سقف گنبد آن می‌توان دید. تا اوایل سالجاری این مدرس، متروک و ناشناخته بود، به انباری تبدیل شده و هیچ گردشگر یا پژوهشگری راهی به آن نداشت.
جالب‌ترین نکته درباره این مدرس اما این است که بر پایه برخی روایات محلیِ تائیدنشده، ابن‌سینا در همین بنا دفن شده است.
جلال الدین همایی، صاحب کتاب «تاریخ اصفهان» حدود 55 سال پیش می‌نویسد: «عامه مردم به گنبد ابن‌سینا، مرقد ابن‌سینا می‌گفتند و معلوم نیست دست کدام غاصب تبهکار اثر قبر را محو کرده است.» از نظر همایی روایت دیگر این است که در این محل چون حفر کردند، به سردابه‌ای قدیمی برخوردند که در وسط آن، قبری مجلل با سنگ لوح قدیمی متعلق به ابن‌سینا پیدا شد که معلوم نشد آن سنگ لوح را چه کردند.
البته اسناد تاریخی هم برای ادعای مدفون شدن ابن‌سینا در این مدرس وجود دارد. اصغر منتظرالقائم، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان می‌گوید: «ابن‌سینا اکنون هم در این مدرس دفن شده و وجود قبر او در همدان صحت تاریخی ندارد.» او توضیح می‌دهد که ابن‌اثیر سال 428 در کتاب «الکامل فی التاریخ» می‌نویسد، ابن سینا در اصفهان فوت کرد و مدفون شد. قفطی اما در سال 648 هجری در کتاب «تاریخ‌الحکما» نوشته ابن‌سینا در مسیر همدان فوت کرد و در این شهر به خاک سپرده شد. از نظر منتظرالقائم، نوشته ابن‌اثیر که قدیمی‌تر است، سندیت
بیشتری دارد.
در کتاب «اعلام» هم آمده که ابن‌سینا در راه همدان وفات یافت، پیکرش را به همدان بردند و در آنجا دفن کردند و چندی بعد جسد او را به اصفهان نقل و در دروازه کون‌گنبد دفن کردند.
جالب است که استاد همایی و محمد صدرهاشمی برای اثبات وجود قبر ابن‌سینا در اصفهان و احداث آرامگاهی شکوهمند بر مزار او تلاش بسیار کردند، اما عاقبت حکومت پهلوی ضمن برپایی مراسم هزارمین سال تولد ابن‌سینا در همدان، آرامگاهی بر سر قبر منسوب به او
برپا ساخت.
محمدحسين رياحي، اصفهان‌شناس هم اشاره میکند که چند سال پيش قرار بود در اصفهان آرامگاهي براي شيخ‌الرئيس ساخته شود، اما عده‌اي گفتند اصفهان آثار تاريخي زيادي دارد و درنهايت، از انجام اين كار جلوگيري شد به این دلیل که صلاح نیست براي اين مسئله جنجال ايجاد شود. صحبتها پیرامون نبش قبر و سنگ قبر ابن‌سینا اگرچه لزوما موضعیتی ندارد اما همچنان کنجکاویهای بسیاری را
بر میانگیزد.
مهدی فقیهی، پژوهشگر میراث فرهنگی می‌گوید: «در محله دردشت سنگ قبری مربوط به ابن‌سینا بوده که معلوم نیست چه بلایی سرش آمده، چند سال پیش هم در مدرسه ملاحسن در محله دردشت استخوان‌هایی پیدا شد که مجددا آنها را دفن کردند، در حالی‌که با آزمایش‌های کربنیک می‌توانستند ببینند این استخوان‌ها مربوط به چند سال پیش است.»
محسن جاوری، مسئول دفتر باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان هم معتقد است، ۹۰ سال قبل عده‌ای تصمیم می‌گیرند این مکان را به زورخانه تبدیل کنند و به همین علت محتویات داخلی بنا ازجمله سنگ قبری مرمر را که به گفته شاهدان قدیمی بسیار هم زیبا بوده، از جا می‌کنند و به وسیله یکی از اوباش محل، داخل چاهی می‌اندازند. او می‌گوید که چند سال پیش سازمان میراث فرهنگی بخش‌هایی از یک استخوان پا و دست را در این محل پیدا کرده که چیز روشنی را ثابت نمی‌کند.
شاید همه این بحث و جدل‌های بین‌استانی باعث شد که تا همین چند ماه پیش که مدرس به همت، محمدعلی ایزدخواستی بازگشایی شد، کمتر کسی از اهمیت تاریخی آن خبر داشته باشد. شاید این بازگشایی، آغاز دیگری باشد برای پررنگ‌تر کردن این مکان به‌عنوان فضایی برای پرداختن بیشتر به نقش ابن‌سینا در تمدن اصفهان، فارغ از توجه به بحث ملتهب محل دفن واقعی او.
ابن‌سینا در این مَدرَس به تالیف و تحقیق کتاب‌هایش ازجمله «دانش‌نامه علایی»، «اشارات و تلویحات»، «الانصاف»، «اللواحق» و «الفلسفه المشرقیه» می‌پرداخته که بعضی از آنها در حمله سلطان محمود غزنوی به این شهر از بین رفته است.
ابن‌سینا در 14 سال حضور در اصفهان پس از فرارش از همدان، رابطه خوبی با حاکمان آل‌بویه هم داشته و پزشک دربار بوده است. اینها چیزهایی است که مهدی امامی‌جمعه در کتاب «سیر تحول مکتب فلسفی اصفهان، از ابن‌سینا تا ملاصدرا» آورده.
حتی گفته شده ابن‌سینا در دوران اقامت در اصفهان، وزارت علاءالدوله را بر عهده داشته و شب‌های جمعه، مجلس مناظره با حضور علاءالدوله برقرار می‌شده که دانشمندان و نویسندگان از هر طبقه می‌توانستند برای مناظره با شیخ‌الرئیس در آن حاضر شوند. گویا در همین دوران ابن‌سینا با صلاحدید حاکم کاکویه اصفهان درصدد ساخت رصدخانه‌ای برای استخراج تقویمی جدید و صحیح شد که مدت هشت سال وقت برای محاسبات آن صرف کرد، اما پیشرفت غزنویان و درگیری‌های علاءالدوله با آنان مانع از پایان ساخت رصدخانه شد.
حضور ابن‌سینا در اصفهان آن‌قدر پربار بوده که حتی در فیلم آلمانی «پزشک»، که در سال 2013 ساخته شد، و بن کینگزلی جای ابن سینا ایفای نقش کرد، شخصیت اصلی که گرفتار در جهل قرون وسطای اروپاست، برای فراگیری دانش پزشکی به کلاس درس ابن‌سینا در اصفهان می‌آید و پس از حمله غزنویان به این شهر، کتاب‌های او را به کتابخانه‌های اروپا می‌برد.
فیلم پزشک البته در مراکش فیلمبرداری شد و گذار تولیدکنندگان و عوامل آن به دلایل بسیار به اصفهان و مکان تاریخی مدرس ابن سینا نیفتاد.
گویا این مدرس که اکنون تنها هشتی آن باقی مانده، قسمت‌های بزرگتری ازجمله حجره‌ها، کتابخانه و حیاط هم داشته که به تدریج اهالی بر آن دست‌انداخته و بخش‌هایی از آن را تخریب و در تملخود درآورده اند.
شاهین سپنتا، پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی بر این باور است که این بنای تاریخی در سال‌های گذشته تخریب شده و سنگ‌های آن به غارت رفته و تا چندی پیش، اثرات نم‌‌زدگی و ترک‌های بی‌شمار بر گنبد و دیوارهایش دیده می‌شد. این مدرس مدتی به عنوان زورخانه و مدتی به‌عنوان مطبخ هم استفاده می‌شد و به همین دلیل هنوز لایه ضخیم دوده را بر سقف گنبد آن می‌توان دید. تا اوایل سالجاری این مدرس، متروک و ناشناخته بود، به انباری تبدیل شده و هیچ گردشگر یا پژوهشگری راهی به آن نداشت.
جالب‌ترین نکته درباره این مدرس اما این است که بر پایه برخی روایات محلیِ تائیدنشده، ابن‌سینا در همین بنا دفن شده است.
جلال الدین همایی، صاحب کتاب «تاریخ اصفهان» حدود 55 سال پیش می‌نویسد: «عامه مردم به گنبد ابن‌سینا، مرقد ابن‌سینا می‌گفتند و معلوم نیست دست کدام غاصب تبهکار اثر قبر را محو کرده است.» از نظر همایی روایت دیگر این است که در این محل چون حفر کردند، به سردابه‌ای قدیمی برخوردند که در وسط آن، قبری مجلل با سنگ لوح قدیمی متعلق به ابن‌سینا پیدا شد که معلوم نشد آن سنگ لوح را چه کردند.
البته اسناد تاریخی هم برای ادعای مدفون شدن ابن‌سینا در این مدرس وجود دارد. اصغر منتظرالقائم، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان می‌گوید: «ابن‌سینا اکنون هم در این مدرس دفن شده و وجود قبر او در همدان صحت تاریخی ندارد.» او توضیح می‌دهد که ابن‌اثیر سال 428 در کتاب «الکامل فی التاریخ» می‌نویسد، ابن سینا در اصفهان فوت کرد و مدفون شد. قفطی اما در سال 648 هجری در کتاب «تاریخ‌الحکما» نوشته ابن‌سینا در مسیر همدان فوت کرد و در این شهر به خاک سپرده شد. از نظر منتظرالقائم، نوشته ابن‌اثیر که قدیمی‌تر است، سندیت
بیشتری دارد.
در کتاب «اعلام» هم آمده که ابن‌سینا در راه همدان وفات یافت، پیکرش را به همدان بردند و در آنجا دفن کردند و چندی بعد جسد او را به اصفهان نقل و در دروازه کون‌گنبد دفن کردند.
جالب است که استاد همایی و محمد صدرهاشمی برای اثبات وجود قبر ابن‌سینا در اصفهان و احداث آرامگاهی شکوهمند بر مزار او تلاش بسیار کردند، اما عاقبت حکومت پهلوی ضمن برپایی مراسم هزارمین سال تولد ابن‌سینا در همدان، آرامگاهی بر سر قبر منسوب به او
برپا ساخت.
محمدحسين رياحي، اصفهان‌شناس هم اشاره میکند که چند سال پيش قرار بود در اصفهان آرامگاهي براي شيخ‌الرئيس ساخته شود، اما عده‌اي گفتند اصفهان آثار تاريخي زيادي دارد و درنهايت، از انجام اين كار جلوگيري شد به این دلیل که صلاح نیست براي اين مسئله جنجال ايجاد شود. صحبتها پیرامون نبش قبر و سنگ قبر ابن‌سینا اگرچه لزوما موضعیتی ندارد اما همچنان کنجکاویهای بسیاری را
بر میانگیزد.
مهدی فقیهی، پژوهشگر میراث فرهنگی می‌گوید: «در محله دردشت سنگ قبری مربوط به ابن‌سینا بوده که معلوم نیست چه بلایی سرش آمده، چند سال پیش هم در مدرسه ملاحسن در محله دردشت استخوان‌هایی پیدا شد که مجددا آنها را دفن کردند، در حالی‌که با آزمایش‌های کربنیک می‌توانستند ببینند این استخوان‌ها مربوط به چند سال پیش است.»
محسن جاوری، مسئول دفتر باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان هم معتقد است، ۹۰ سال قبل عده‌ای تصمیم می‌گیرند این مکان را به زورخانه تبدیل کنند و به همین علت محتویات داخلی بنا ازجمله سنگ قبری مرمر را که به گفته شاهدان قدیمی بسیار هم زیبا بوده، از جا می‌کنند و به وسیله یکی از اوباش محل، داخل چاهی می‌اندازند. او می‌گوید که چند سال پیش سازمان میراث فرهنگی بخش‌هایی از یک استخوان پا و دست را در این محل پیدا کرده که چیز روشنی را ثابت نمی‌کند.
شاید همه این بحث و جدل‌های بین‌استانی باعث شد که تا همین چند ماه پیش که مدرس به همت، محمدعلی ایزدخواستی بازگشایی شد، کمتر کسی از اهمیت تاریخی آن خبر داشته باشد. شاید این بازگشایی، آغاز دیگری باشد برای پررنگ‌تر کردن این مکان به‌عنوان فضایی برای پرداختن بیشتر به نقش ابن‌سینا در تمدن اصفهان، فارغ از توجه به بحث ملتهب محل دفن واقعی او.