کشاورزان مدیریت زاینده ‏رود را به دست می‏گیرند

احمدرضا جلوه نژاد/اصفهان امروز: تراکتورها در تجمع‏هایی آرام و بی صدا در جای‏جای جاده اصفهان به ورزنه، دومین هفته یک دورهمی آرام و مغموم را سپری می‏کنند. در
حیدر آباد، پیش از دشتی تعداد تراکتورها زیاد نیست اما در کُندلان زیار حدود 300 تراکتور متوقف‏اند. تراکتورهایی که باید هر یک به طور میانگین به 10 کشاورز خدمات دهند، کشاورزانی که خود در دور و برشان، 10 ها نفر را می دارند و نان می دهند.
کلونی های دیگری از این تراکتورها در ورزنه نیز با تعدادی چه بسا بیشتر تجمع کرده ‏اند.
22 آبان است و قرار است، نمایندگان کشاورزان نتایج مدت‏ها مذاکرات خود با وزارت نیرو و آب منطقه‏ای را با کشاورزان و تراکتورداران در میان بگذراند. از پاییز سال 1387 تاکنون، این نهمین آبانماهی است که کشاورزان جلگه زاینده‏رود در شرق اصفهان، نگران حق‏آبه خود برای به اصطلاح کشت بهاره‏اند، اما تنها چهار بار در آبان‏ های این سال‏ها، حق‏آبه ‏ای نصف و نیمه دریافت کرده‏اند. شرایط‏شان روز به روز دشوارتر می‏شود اما تلاش کرده‏اند با صبوری و تشکیل صنف و پیگیری مسائل با تکیه بر روندهای قانونی و حقوقی تمام این سال‏ها را پشت سر گذارند. از دستکم 500 سال پیش با یک توافق همه جانبه در سراسر حوضه آبی این رودخانه 400 کیلومتری، کشاورزان منطقه حق‏ابه‏ای کاملا مشخص داشتند، 8 ماه از سال.
حسن فصیحی، یک کشاورز در شرق اصفهان می‏گوید: «من به گونه‏ای آبا اجدادی 5 هکتار زمین دارم و بر مبنای طومار شیخ بهایی، چیزی حدود هشت ماه، برای آبیاری یکبار در هفته حق آب مستقیم از آب رودخانه داشتم. حالا 8 ماه تبدیل شده به 80 روز که آنهم با اما اگرهای فراوانی همراه است.»
مجموع آبی که وی برای آبیاری کشت چهارماهه‏اش نیاز دارد، بعید است که به 10 هزار متر مکعب در سال برسد اما ارسال آب به یزد یا برداشت‏های بالادست چیزی حدود 400 میلیون متر مکعب آب است که پیش از ورود به چرخه کشاورزی منطقه در لوله‏های انتقال یا پمپاژهای سیار و ثابت از چرخه خارج می‏شود.
مسئله مالیات‏های گزاف بر چاه‏های سطحی حاشیه زاینده‏رود نیز در جریان است. یک کشاورز از اینکه چاه پروانه‏دار 17 متری‏اش چندان آبی ندارد اما بیش از 2 میلیون تومان مالیاتش را اداره آب برایش لحاظ کرده شاکی است. او می گوید حالا می‏خواهند با هزینه میلیونی به کنتور هوشمند هم تجهیزش کنند، که تجربه‏اش از جمله در اردستان به دلایلی موفق نبود.»
گپ و گفت‏های کشاورزان در کنار تجمعی از تراکتورهای خاموش حول این صحبت در جریان است که اگر دعای باران هم گیرا باشد و بارندگی در اوج، نصیب چندانی برای کشاورزان نخواهد بود، چراکه قبل از همه در جریان‏ لوله های انتقالی روان خواهد شد. کشاورزان اصفهان با پیشینه قرن ها سنت کشاورزی و زمین و آبیاری، به حقیقت از صاحب‏نظرند، البته با کشاورزان بومی چهارمحالی هم حس همنوایی دارند. فصیحی می‏گوید: «در جریان انتقال تونل سوم البته در برخورد پروژه با برخی چشمه‏ها، لطمات زیادی به چشمه‏های طبیعی منطقه چهارمحال هم وارد شده و آنها نیز متضرر شده‏اند اما باید حساب آنها را از کسانیکه با رانت در سال‏های اخیر زمین گرفته‏اند و به درختکاری و کشت و کار در اراضی فاقد مزیت می‏پردازند و آب را از سرچشمه رودخانه بالا می‏کشند باید جدا کرد.» علی، یک کشاورز دیگر می‏گوید: «چرا فقط برای کشاورزان آب نیست اما برای توسعه صنایعی که هفته پیش گشایش یافت آب هست. دیگری از گاوخونی می‏گوید و ریزگردهایش که نفس اهالی ورزنه و هرند را مسموم ساخته است، بیماری‏های فراوان را به جان منطقه انداخته است.» نمایندگان صنفی کشاورزان، بعد از ظهر با ساعتی تأخیر به جمع ملحق می‏شوند. از جمله اسفندیار امینی و عبدالحسین میرمیران که در این سال‏ها زبان گویای کشاورزان بوده‏اند. «مسئولان قول داده‏اند اگر حجم پشت سد فعلی تا دیماه به 350 میلیون متر مکعب برسد، آبی را برای کشاورزان در مجرای رودخانه سرازیر کنند. اما نتایج اصلی مذاکرات نمایندگان کشاورزان با دولت، عقد قراردادهایی است که برمبنای آن باید مدیریت حفاظت، بهره‏برداری و ساماندهی رودخانه زاینده‏رود با مدیریت صنف کشاورزان انجام خواهد گرفت.»
میرمیران می‏گوید: «در صورتیکه این قراردادها به نحو صحیح مدیریت و اجرایی گردند یعنی صنف با پشتیبانی معنوی کشاورزان موفق به اجرای آن شود، بسیاری از مسائل زاینده رود رفته رفته حل خواهد شد. البته عقد این قراردادها حاصل خرد جمعی کشاورزان و حمایت کامل کشاورزان از صنف خود بوده است. حضور هیئت مدیره صنف در اجتماعات کشاورزان گرامی و صحبتها و توصیه های انجام شده هم با اعتقاد و رضایت کامل از عقد این قراردادها بوده و بنده هم اگر ذره ای نسبت به بیاناتم تردید می‏داشتم، تحت هیچ شرایطی هیچ توصیه‏ای به کشاورزان نمی‏کردم.» وی در پاسخ به کشاورزی که پرسید، ضمانت اجرایی این قرارداد چیست، گفت: «قرارداد به صورت یک قرارداد تیپ پیمان مدیریت بین صنف و آب منطقه ای است و ضمانت اجرایی این قرارداد مثل سایر قراردادهاست. مدیر پیمان باید با به کارگیری عوامل لازم (مشاوران و پیمانکاران)، ‌قرارداد را اجرا نماید و هزینه های خود را از کارفرما دریافت کند. در قراردادهای مدیریت، مدیر، قائم مقام یا به نوعی کارگزار کارفرما می‏شود. یک نمونه از ساماندهی زاینده رود دو سال قبل از زیار تا اصفهان، در ساحل جنوبی زاینده رود انجام شد که مایه افتخار و نمونه روشن کارایی کشاورزان در این عرصه است. همچنین حداقل قسمتهای شمالی بالادست سد زاینده رود در محدوده استان اصفهان و محدوده قرارداد است.»
وی در پاسخ به کشاورز دیگری که صراحتا پرسید، آیا صنف توان مقابله با مافیای آب را دارد، می‏گوید: «البته بنده با کلمه مافیا، نامأنوس هستم ولی حقیقتا افراد زیادی مغرضانه و سودجویانه و با منفعت طلبی های شخصی موجب بروز مشکلات شدید برای زاینده رود شده اند و هنوز هم به کار خود اصرار دارند. مقابله با اینگونه سودجویی‏ها مسلما همت و پی گیری مردم را می‏طلبد و مسلما افراد مذکور برای تفرقه افکنی و تضعیف صنف از هیچ کوششی فرو گذار نخواهند کرد. برماست که درزمین آنها بازی نکنیم یا خدای ناکرده ناخودآگاه ابزار دست ایشان نشویم.»
بخش عمده‏ای از کشاورزان اما هنوز با دیده تردید به این قرارداد می‏نگرند. همان‏هایی که هنوز بر تحصن تراکتورها تأکید دارند. یک کشاورز می‏گوید: «حالا که در پی سال‏ها مدیریت ناصحیح دولتی، تنش در این حوضه آبی به بالاترین حد خود رسیده است، و دولت توان حل مسائل ناشی از اشتباهاتش را ندارد، پا پس کشیده و کشاورزان را در مواجهه با میراثی از تنش میان بالادست و پایین دست رودررو قرار داده است.» انتقادی قابل تأمل که البته نیاز به تعامل و همفکری کشاورزان اصفهان را برای درک شرایط چهارمحال نیز متعهد می دارد.
اگرچه محدوده قرارداد استان اصفهان از سرچشمه تا تالاب است. میرمیران می‏گوید: «حدود پنج درصد یا کمتر از طول رودخانه در چهار محال قراردارد و اگر مدیریتی اعمال و در ۹۵ درصدی که در استان اصفهان است، نظم و انظباط برقرار گردد؛ بسیار موثر خواهد بود.»