روش هشانا؛ سال نوی یهودیان

الهام باطنی/اصفهان امروز: کنیسه کتر داوود، کنیسه مرکزی یهودیان اصفهان در چهارراه فلسطین یکی از حدود 20 کنیسه یهودیان در اصفهان است که پنجشنبه و جمعه گذشته آیین‌های مذهبی- فرهنگی سال نوی یهودی در آن برگزار شد. کنیسه‌ای ساده و زیبا.

زنان یهودی اصفهان به طبقه بالای کنیسه می‌رفتند و مردها با شال‌های سفید با طرح‌های راه‌راه‌ مشکی و کلاه‌های کوچک، رو به محراب طبقه پایین کنیسه عبادت می‌کردند و تورات می‌خواندند، برخی نیز در برابر ده فرمان که به خط عبری بر دیوارهای کنیسه خودنمایی می‌کرد، به دعا ایستاده و مشغول رازو نیاز بودند. مردان و زنان، کتاب‌های دعای به زبان عبری و با ترجمه فارسی در دست داشتند و کسانی به پشت تریبون چوبی میان کنیسه می‌رفتند و دعاهایی به زبان عبری می‌خواندند و بقیه هم با آنها هم‌نوا می‌شدند.

عید روش هشانا، دو روز نخست ماه تیشری، نخستین ماه سال عبری برگزار می‌شود و جشن شروع سال نو عبری است. این را می‌شود در واژه‌های مربوط به نام این جشن هم یافت، روش به معنای «اول» و هشانا به معنی «سال» است.

شاید همه 2 هزار یهودی ساکن اصفهان به این جشن نیایند، اما جشن روش هشانا، در میان یهودیان، جشن شلوغی به‌حساب می‌آید و به همین دلیل، این کنیسه شلوغ می‌شود. ضمن اینکه درست است که بیشتر آیین‌های یهودی در کنیسه مدرن و مرکزی یهودیان اصفهان برگزار می‌شود، ولی در بقیه کنیسه‌های شهر هم این آیین‌ها کم‌وبیش اجرا می‌شود. کنیسه‌هایی که تعدادشان به بیش از 20 هم می‌رسد.

روش هشانا، جشن روز توبه و بازگشت به درگاه خداوند است. درواقع از روز نخست تا دهم ماه تیشری، نخستین ماه سال عبری، ایام توبه یهودی است و یهودی‌ها، سال نو را با توبه شروع می‌کنند و معتقدند سرنوشتشان در دو روز نخست ماه تیشری یا روش هشانا نوشته می‌شود و در این 10 روز فرصت دارند از خداوند بخواهند حکم خوبی برایشان ثبت کند.

آنها در عید روش هشانا، سفره خاصی هم پهن می‌کنند که نمادهای خاص خود را دارد. سیب، عسل، تره، کدو و لوبیا، برخی خوراکی‌های این سفره هستند که سال‌های گذشته در کنیسه مرکزی یهودیان اصفهان در چهارراه فلسطین چیده می‌شد و اکنون هم یهودی‌ها عادت دارند آن را در خانه‌های خود بچینند. انار در این سفره، نماد پردانه بودن است و با چیدن آن، یهودیان از خدا می‌خواهند سالی پردانه، پرثمر و پرثواب برایشان رقم بزند. آنها بر گیاه تره هم دعایی می‌خوانند و آن را نصف می‌کنند تا بدی‌ها و تلخی‌ها قطع شود. یهودیان سیب را هم برش می‌دهند و داخل عسل می‌زنند و می‌خورند تا سال پیش رو برایشان پر از شیرینی باشد.

در این مناسک، سازی به نام ساز شوفار هم نواخته می‌شود، سازی از جنس شاخ قوچ که به قوچی که حضرت ابراهیم (ع) به‌جای اسحاق قربانی کرد، برمی‌گردد، چراکه برخلاف مسلمانان که اعتقاددارند ابراهیم (ع) قصد داشت اسماعیل، پسر هاجر را قربانی کند، ازنظر یهودیان، او می‌خواست اسحاق، پسر سارا را قربانی کند. شاخ قوچ، یادبود این اتفاق است برای یهودیان.

زمان نواختن شوفار کسی نباید حرف بزند چراکه نوای آن بر این باور، هشدار دهنده و بیدارکننده است و لرزش‌های آن، نوعی لرزشی وجودی و توبه در فرد ایجاد می‌کند تا به گناهانش اعتراف کند و تصمیم بگیرد آنها را تکرار نکند و برای بخشیده شدن آنها استغاثه کند.

آیین‌های روش هشانا از صبح تا ظهر طول می‌کشد و در آن، دعاهای ویژه عید خوانده می‌شود، از روی تومار تورات قرائت می‌شود و شوفار نواخته می‌شود. عصر این عید هم آیین تشلیخ برگزار می‌شود، یهودیان به کنار آب جاری می‌روند، دعای ویژه‌ای می‌خوانند و از خدا می‌خواهند همانطور که این آب جاری است، گناهان آنها هم شسته شود. به دلیل اینکه اکنون زاینده‌رود خشک‌شده، یهودیان اصفهان به بخش میقوه کنیسه که حوضچه‌ای مخصوص غسل کردن است، برای اجرای این آیین می‌روند یا در حیاط کنیسه، یک آب جاری مصنوعی ایجاد می‌کنند و در کنار آن، لباس‌هایشان را تکان می‌دهند و از خدا می‌خواهند گناهانشان را بشوید.

نماد ستاره داوود که در کنیسه‌های یهودی دیده می‌شود، هم نشانه‌ای از دو کوه در هم ترکیب شده است و اشاره‌ای است به اهمیت کوه‌ها در نزول تورات به حضرت موسی(ع). حضرت داوود(ع)، دومین پادشاه بنی‌اسرائیل، این نماد را به‌عنوان نماد دینی خود انتخاب کرد و یهودیان این رسم را ادامه دادند.

آنچه در این کنیسه جلب‌توجه می‌کند، سادگی بنای آن در عین زیبایی است. دلیل این موضوع هم این است که یهودیت، دینی ساده و بدون تجمل است و اعتقادی به نقاشی‌های سنگین و معماری‌های ویژه در کنیسه‌ها ندارد.

یهودیان نمازهای ویژه خود را هم دارند، چهار نماز صبح، ظهر، عصر و شب. شحریت، نماز صبح است، مینحا، نماز ظهر که به معنی هدیه است و عرویت، نماز عصر یا نماز غروب. یهودیان، نماز شب هم دارند و مثل مسلمان‌ها، ساعت‌های شرعی خاص خود را دارند، با این تفاوت که مسیحی‌ها به هنگام نماز، ناقوس می‌نوازند و مسلمان‌ها اذان می‌گویند، ولی در یهودیت، نماد صوتی برای زمان نماز ندارند.

در میان آیین روش هشانا، یکی از بزرگان یهودیان اصفهان، ماجرای بچه‌دار شدن سارا را هم برای بقیه می‌گوید، و 13 سال قبل از آن، از ابراهیم(ع) خواست با کنیز او ازدواج کند تا بچه‌دار شود. این اتفاق افتاد و اسماعیل به دنیا آمد و 13 سال بعد هم سارا صاحب فرزند شد و اسحاق را به دنیا آورد.

اسحاق، جد بزرگ قوم یهود است و اسماعیل، جد بزرگ قوم عرب و این، اتصالات ناگزیری بین یهودیت و اسلام ایجاد کرده است و جالب است که امثال شاید برای نخستین بار آغاز سال هجری قمری و نیز یهودی همزمان بوده است.