پایان یک سال آبی سخت
سال آبی منتهی به پایان شهریورماه برای همه به‌ویژه کشاورزان حوضه آبی زاینده‌رود، سالی سخت و سنگین بود. با اینکه بارش‌ها نسبت به یک سال آبی تغییر چندانی نداشت و می‌توان آن را در زمره سال‌های نرمال آبی دسته‌بندی کرد اما میزان آبی که برای کشت و کار به کشاورزان شرق اصفهان رسید به‌مراتب کمتر از حقابه‌شان و نیز خیلی هم دیرهنگام بود. این سیستم مدیریت منابع آب تقریباً در همه کشور سالی سخت را رقم زد.
حوضه آبریز فلات مرکزی ایران به سبب بارندگی‌هایی که در استان‌هایی چون فارس با سیلاب نمود پیدا کرد، رشدی 20 درصدی را نشان داد، همچنین بارندگي‌هاي حوضه خليج‌فارس و درياي عمان 2درصد افزايش يافت، درحالي‌كه بارش‌هاي چهار حوضه آبريز باقی‌مانده، بين 28 تا 36 درصد كاهش نشان را در خود نشان مي‌دهند؛ مسئله‌اي كه عملاً به معنای به هم ريختن توازن در تقسيم آب كشور بوده و به كاهش ورودي آب بیشتر سدها منجر شده است.
مقامات وزارت نیرو اعلام کردند که در سال آبی اخیر از یک‌سو عمده بارندگي‌ها در دشت‌ها اتفاق افتاد و در ارتفاعات كمتر شاهد بارش بوده‌ايم و از سوي ديگر نوع بارش‌ها نسبت به سال گذشته از شكل برف به باران تغيير شكل داده و از ميزان بارش‌هاي مؤثر یعنی بارش‌هايی با ارتفاع بيش از 10 ميلي‌متر كاسته شده است، اين عوامل دست‌به‌دست هم دادند تا ورودي آب به سدهاي كشور نسبت به سال گذشته 12 تا 13 درصد كاهش داشته باشد و در حوضه رودخانه‌ها نيز كاهش بارندگي‌ها نسبت به سال قبل به حدود 7درصد برسد.
به‌این‌ترتیب موازنه آنگونه که از شواهد آماری برمی‌آید، به سود دشت‌های فلات مرکزی سنگینی می‌کند تا حجم پشت سدها و شبکه‌های آبرسانی به شهرها؛ و این البته برای دشت‌هایی که با مسئله فرونشست دست‌به‌گریبان است خبر ناخوشایندی نیست، هرچند برای مقام های دولتی هول بزرگی است که از مجموع يك ميليارد و ۹۳۰ ميليون مترمكعب ظرفيت مخازن پنج سد اصلي تأمين آب شرب كلانشهر تهران، ۸۷۷ ميليون مترمكعب آب پشت اين سدها ذخیره‌شده و چيزي در حدود 54 درصد ظرفيت اين سدها خالي است كه بخش زيادي از آن به دلیل خالي بودن ظرفيت مخزن سد لار است. به نظر می‌رسد شهروندان تهرانی سالانه 900 میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کنند و 200 میلیون مترمکعب نیز در شبکه‌های فرسوده شهری پایتخت به هدر می‌رود.
عيسي كلانتري، چهره جنجالی مباحث آب در ایران با کارنامه‌ای پربحث و نقل در 16 سالی که در رأس وزارت جهاد کشاورزی بود، حالا در رأس سازمان محیط‌زیست جای معصومه ابتکار را گرفته است و همچنان موضوع آب را در صدر برنامه‌های خود قرار داده است. کلانتری در سال‌های اخیر ریاست ستاد احیای دریاچه ارومیه را به عهده گرفته بود و در آنجا نیز البته چندان موفق نبود، گو اینکه تبلیغات رسانه‌ای پیرامون دریاچه ارومیه به او چهره یک ناجی می‌داد اما نتیجه این است که در حال حاضر میزان آب این دریاچه تنها 7 درصد آن چیزی است که باید باشد. 4/1 میلیارد مترمکعب فعلی در برابر 27/16 میلیارد مترمکعب میانگین بلندمدت. بااین‌همه عیسی کلانتری هنوز با ارائه آماری تصویری و نیز انتخاب یک چهره دانشگاهی ایرانی ساکن انگلستان همچنان سوژه جذاب بحث آب برای تغذیه رسانه‌ای جایگاه خود را حفظ کرده است.
او مي‌گويد: طبق استانداردهاي جهاني كشورهايي كه تا ۲۰درصد از منابع آب تجديدپذير استفاده مي‌كنند مشكلي ندارند ولي كشورهايي كه بالاي ۴۰ درصد از اين منابع را مورد بهره‌برداري قرار مي‌دهند بالاي خط قرمز و در معرض مخاطرات جدي هستند، اين در حالي است كه ايران در شرايط کاملاً بحراني ۱۱۰درصد از منابع آب تجديدپذير خود را استفاده مي‌كند.
کلانتری معتقد است براي رسيدن به حداقل استاندارد بهره‌برداري از منابع آب تجديدپذير يعني استفاده حدود ۴۰ درصدي از اين منابع، بايد مصرف آب كشور از 100میلیارد مترمکعب کنونی به ميزان ۶۰ميليارد مترمكعب در سال كاهش پيدا كند و به‌عبارت‌دیگر به یک‌سوم ميزان فعلي برسد.
او کاوه مدنی لاریجانی، 36 ساله، استاد امپریال کالج لندن و نیز دانشگاه فلوریدای مرکزی ایالات‌متحده را که از چهره‌های جوان و مورد تحسین در حوزه محیط‌زیست اروپاست به‌عنوان معاون بین‌الملل، نوآوری و مشارکت فرهنگی - اجتماعی این سازمان معرفی کرد. کاوه مدنی که پس از عنوان مهندسی عمران از دانشگاه خواجه نصیر تبریز در سوئد ادامه تحصیل داده، در سخنرانی‌های سال‌های اخیرش در تهران مسئله آب در ایران را با تکیه‌بر آمارهای منتشر شده دولتی ایران، با انگشت اتهام قرار دادن بخش کشاورزی در اوضاع کنونی پیش برده است؛ آمار 90 درصدی مصرف آب ایران در بخش کشاورزی، آنچه لااقل از سوی کشاورزان اصفهانی پذیرفتنی نیست.
در سال آبی اخیر میزان بارندگی در کوهرنگ حدود هزارو380 میلی‌متر گزارش شد که تقریباً با 3 درصد اختلاف معادل یک سال آبی نرمال بوده است. بارش‌ها در منطقه فریدونشهر نیز البته بیش‌ازحد نرمال بود. بااین‌همه کشاورزان شرق اصفهان سال سختی را سپری کردند.
عبدالحسین میرمیران، عضو هیئت‌رئیسه صنف کشاورزان اصفهان می‌گوید: کشاورزان شرق اصفهان برای همکاری با دولت در سال آبی اخیر سهم آب خود را که باید آبان ماه می‌گرفتند، بهمن‌ماه گرفتند و این سبب شد که تا 50 درصد افت محصول داشته باشند و به‌ویژه در منطقه رودشتین کشاورزان حتی هزینه بذر و شخم و کاشت و داشت خود را نیز به دست نیاورند و زیان کردند.
درحالی‌که حق‌آبه کشاورزان شرق اصفهان را می‌توان به عبارتی حدود سالانه 750 میلیون مترمکعب برآورد کرد، میرمیران می‌گوید: «از حدود زیر 400 میلیون مترمکعبی که برای برداشت کشاورزان در سال آبی گذشته از سد رهاسازی شد، حدود 240 میلیون مترمکعب آن به کشاورزان رسید و مابقی یا جذب بستر تشنه زاینده‌رود شد یا توسط برداشت‌های متفرقه نامشخص از دسترس کشاورزان شرق خارج شد.»
این در حالی است که برداشت‌های پیش از سد زاینده‌رود در محدوده چهارمحال بختیاری بیش از 5/1 برابر 238 میلیون مترمکعب سهمیه مصوبی است که به‌گونه‌ای مشروط و در صورت عملیاتی شدن طرح‌ها و بندهای مصوبه 9 ماده‌ای لحاظ شده است.
به سبب آنکه هر قطره از آب زاینده‌رود در طول مسیر 5/2 بار وارد چرخه می‌شود، برداشت حدود 400 میلیون مترمکعب آب در بالادست رودخانه، حدود یک میلیارد مترمکعب آب ظرفیت کشاورزی دشت اصفهان را از دسترس خارج می‌کند.