تابلویی با اطلاعات غلط درباره کاخ جهان نما

حوالی چهارباغ، جایی میان بناهای ناهمگون، تازه بنا شده و دلگیر هشت بهشت و ارگ جهان نما، پایه های عمارتی خودنمایی می‌کند که روزگاری دور، «پیتر دلاوالۀ» ایتالیایی در سفرنامه اش از آن به عنوان خانه ای کوچک و چهارگوش با در و پنجره ها و ایوانهای بسیار برای مشاهدۀ مناظر چهارباغ نام برده است.

به گزارش ایمنا، در تاریخ اصفهان کم نبودند کسانی که نشانه های گذشته را زدودند و کمر به تخریب آثار تاریخی اصفهان بستند. در خاطرات «حاج سیاح» نیز آمده است که روزی وی همراه با سیّدجمال الدین اسدآبادی به اصفهان آمده بودند. سیّد یقۀ ظل السلطان را گرفت که در همۀ جهان آثار تاریخی را قدر می دانند و شما چرا آن ها را تخریب می کنی؟ ظل السلطان نامه هایی از پدرش نشان داد که قبله عالم از وی خواسته بود این آثار را تخریب کند تا نامی از صفویه باقی نماند! در هرصورت ظل السلطان و ناصرالدین شاه هر دو رفتند اما بدنامی به ظل السلطان ماند که تیشۀ تخریب به دست او بود.

عمارت جهان‌نما که به فاصله‌ یک دوره‌ تاریخی از صفویه تا قاجار ساخته و مورد استفاده بود، یکی از بیشمار عمارت‌هایی بود که به دستور «ظل السلطان» شاهزاده ویرانگر بناهای تاریخی اصفهان تخریب شد. حالا اما ‌بعد از حدود ۲۵۰ سال، کاوش‌ باستان شناسی در محل کاخ جهان نما و ورودی چهارباغ، همزمان با احداث ایستگاه متروی امام حسین(ع)، به کشف پایه های عمارت جهان نما منجر شد و هرچند هنوز نیمی از کاخ در زیر زمین قرار دارد و کاوش تکمیل نشده است، اما این کشف به ثبت در فهرست میراث ملی با شماره ۳۱۴۸۸ منتهی شد.

براساس این کاوش، قسمت میانی محوطه، شواهد کاخ جهان نما بدست آمد و در قسمت جنوبی شواهد نخستین حوض خیابان چهارباغ یافت شد و در قسمت شمالی نیز شواهدی مربوط به قهوه خانه ای در دوره قاجار بدست آمد. در این کاوش و در قسمت مرکزی، هشت پایه از پایه های مرکزی کاخ بدست آمد که چهارپایه در قسمت شرقی و چهارپایه در قسمت غربی قرار دارد. بخشی از کف کاخ در قسمت شمالی نیز شناسایی شد و براساس پایه های بدست آمده می توان بصورت یقین بیان کرد که بخش شمالی و جنوبی کاخ جهان نما طولی حدود هفده متر و شصت سانتی متر داشته است؛ ضمن اینکه پایه‌ها در یک راستا و تقریباً روبروی هم قرار دارند و جنس آن ها از سنگِ آجر است و از ملات یکسانی نیز بهره مند هستند، که نشان می‌دهد این پایه ها در یک دوره و همزمان ساخته شده اند. ماحصل دیگر این کاوش این است که کاخ جهان نما کاخی مربع‌شکل بوده است اما حدود نیمی از کاخ همچنان در زیر آسفالت دوطرف خیابان چهارباغ قرار دارد؛ هرچندکه در پرونده ثبتی کاخ جهان نما در فهرست میراث ملی، کل این محدوده بعنوان عرصۀ آن قرار داده شده است. در این کاوش، دو پایه دیگر در بخش غربی کاخ یافت شد که نسبت به پایه های قبلی ویژگی‌های متفاوتی داشتند که اختلاف ارتفاع با پایه های دیگر و همچنین سنگ آجر متفاوت از نمونه های این تفاوت‌ها بود. ضمن اینکه شواهد استفاده از ملات آبی نیز در این قسمت دیده شد، درحالیکه در پایه های قبل ملات هوایی یافت شد.

داده های سفالی مربوط به قبل از دوره صفوی، کشف چاه، حوضچه سنگی و کانال آب از دیگر یافته های کاوش باستان شناسی در محل کاخ جهان نما بوده است، همچنین تنوع در کاشی‌های هفت رنگ، شواهدی از نخستین حوض چهارباغ، آبشار و کانالی که آب را از داخل حوض به خارج هدایت می‌ کرد، دو تنبوشه و مقادیر زیادی جوش کوره و سفال تغییر شکل داده، نمونه های چپق، وافور و سرقلیان و کوزه قلیان با امضای ابراهیم معصوم زاده، از دیگر یافته های کاوش در محل کاخ جهان‌نما و ورودی چهارباغ بوده است؛ ضمن اینکه دو اِزارۀ سنگی بزرگ، مقادیری استخوان حیوانات و شواهدی نیز از درخت‌های سپیدار و بید نیز نتیجه این کاوش‌ بود.

پایه های کشف‌شدۀ عمارت جهان نما هم اکنون در حصاری شیشه ای جای گرفته است و تابلوی معرفی این عمارت در نوع خود جالب توجه است، تابلویی که در همین چند سطر، اشتباهات فاحشی دارد.

بعد از نصب این تابلو درپی تماس های مکرر ، این تابلو تغییر کرد و تنها تغییر صورت گرفته در متن آن درج عدد ۳ بجای ۴ طبقه بودن کاخ بود که البته همین تصحیح نیز جای بسی شکر است.

اما اشتباهات مندرج در این تابلو به تعداد طبقات منحصر نیست و سایر اشتباهات موجود به این شرح است که اولاً ارتفاع این عمارت ۳۰ متر نبوده است، بلکه براساس کاوش های صورت گرفته، این کاخ بصورت مکعبی شکل بوده و ارتفاعی حدود ۱۷متر داشته است. دوم اینکه در تابلو نوشته شده از داخل این کاخ، کوه صفه و چهارباغ دیده می‌شده است! درحالیکه این کاخ تنها برای دیدن مناظر چهارباغ ساخته شده است. اما سومین اشتباه موجود در تابلوی معرفی عمارت جهان نما این است که تاریخ تخریب آن سال ۱۲۸۰ شمسی درج شده است درحالیکه با استناد به گفته جابری انصاری، این عمارت در سال ۱۳۱۴ هجری قمری تخریب شده است؛ جالب آنکه ترجمۀ انگلیسی متن این تابلو نیز با آنچه در متن فارسیِ آن آمده است متفاوت و به اطلاعات دیگری از این عمارت پرداخته است!

برای بررسی بیشتر، با « علی شجاعی اصفهانی » سرپرست کاوش باستان شناسی در محل ایستگاه مترو میدان امام حسین(ع) و چهارباغ بالا گفتگو کردیم، وی ضمن تأیید این اشتباهات، در گفتگو با ایمنا تصریح کرد: براساس کاوش های صورت‌گرفته کاملاً اثبات شده که این بنا تقریباً مکعبی شکل بوده و و ارتفاعی حدود هفده متر و پنجاه سانتی متر و عرضی حدود هفده متر داشته است و موضوعی است که بصورت علمی و همراه با مطالعه و کاوش و محاسبه اثبات شد.

استادیار دانشگاه هنر اصفهان افزود: ازطرفی هدف از ساختن این عمارت، دیدن کوه صفه نبوده است بلکه دیدن چهارباغ بوده است. شما خودتان تصور کنید که آیا از بنایی به ارتفاع تقریبی ۱۷ متر می توان کوه صفه را دید؟! اگر هم فرض را بر دیده شدن کوه صفه بگیریم با هدف ساخته شدن این بنا مغایر است، چراکه عمارت جهان نما با این هدف ساخته شد تا بانوان این عمارت بتوانند چهارباغ را ببینند، علاوه بر این بانوان که روی پشت بام این عمارت نمی رفتند بلکه از داخل پنجره ها مناظر بیرون را می دیدند و من تأکید می کنم که هدف از ساخت این بنا دیدن کوه نبوده بلکه فقط با هدف دیدن مناظر چهارباغ ساخته شده است.

وی گفت: تاریخ تخریب این بنا که براساس کتاب « تاریخ اصفهان و ری » نوشتۀ « محمدحسن جابری انصاری » ۱۳۱۴ هجری قمری است و تاریخ ذکر شده در تابلوی معرفی عمارت جهان نما یعنی سال ۱۲۶۰ شمسی صحیح نیست.

آنچه مشخص است این نکته است که چرا در معرفی بنایی که به تازگی کشف و در معرض بازدیدکنندگان قرار گرفته است، تابلوی معرفی یعنی موضوعی تا این اندازه ساده باید با اشتباهاتی چنین فاحشی همراه باشد؟! درحالیکه بنابه گفتۀ «فریدون اله یاری» ریاست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان، در هر نقطه ای از شهر که پروژه های شهری در حال اجرا هستند تعداد ۳ نفر کارشناس متخصص حضور دارند!