انواع مسمومیت از پیشگیری تا درمان
امروزه بیش از هر زمانی دسترسی به انواع مواد شیمیایی مثل سموم، داروها، مواد ضدعفونی‌کننده، رنگ‌ها، شوینده‌ها، کودها، حشره‌کش‌ها و... بدون برخورداری از اطلاعات کافی از شیوه درست مصرف، نگهداری و خطرات ناشی از آنها افزایش یافته است. استفاده غیراصولی از این مواد و همچنین آلودگی محیط‌زیست با گازها و مواد سمی هر ساله موجب بروز موارد زیادی از مسمومیت‌ها می‌شود. اگرچه بسیاری از مسمومیت‌ها با دریافت درمان‌های لازم و به‌موقع تحت‌کنترل درآمده و بهبود می‌یابند، اما مواردی از آنها با آسیب‌های جبران‌ناپذیر برای سلامت و اقتصاد جامعه همراه هستند.
امروزه بیش از هر زمانی دسترسی به انواع مواد شیمیایی مثل سموم، داروها، مواد ضدعفونی‌کننده، رنگ‌ها، شوینده‌ها، کودها، حشره‌کش‌ها و... بدون برخورداری از اطلاعات کافی از شیوه درست مصرف، نگهداری و خطرات ناشی از آنها افزایش یافته است. استفاده غیراصولی از این مواد و همچنین آلودگی محیط‌زیست با گازها و مواد سمی هر ساله موجب بروز موارد زیادی از مسمومیت‌ها می‌شود. اگرچه بسیاری از مسمومیت‌ها با دریافت درمان‌های لازم و به‌موقع تحت‌کنترل درآمده و بهبود می‌یابند، اما مواردی از آنها با آسیب‌های جبران‌ناپذیر برای سلامت و اقتصاد جامعه همراه هستند.
هفته اول آبان‌ماه از سوی معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت به‌عنوان هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها نامگذاری شده است. در این هفته سازمان‌های مربوط از جمله ستاد مرکزی و ملی اطلاع‌رسانی داروها و سموم، دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور، سازمان نظام پزشکی، پزشکی قانونی، آموزش و پرورش، شهرداری‌ها و... دست به دست هم می‌دهند تا با برگزاری برنامه‌ها و پویش‌های آموزشی به کاهش آمار مرگ و میر و عوارض ناشی از مسمومیت‌های عمدی و غیرعمدی در سطح جامعه کمک کنند. امروزه بیش از هر زمانی دسترسی به انواع مواد شیمیایی مثل سموم، داروها، مواد ضدعفونی‌کننده، رنگ‌ها، شوینده‌ها، کودها، حشره‌کش‌ها و... بدون برخورداری از اطلاعات کافی از شیوه درست مصرف، نگهداری و خطرات ناشی از آنها افزایش یافته است. استفاده غیراصولی از این مواد و همچنین آلودگی محیط‌زیست با گازها و مواد سمی هر ساله موجب بروز موارد زیادی از مسمومیت‌ها می‌شود. اگرچه بسیاری از مسمومیت‌ها با دریافت درمان‌های لازم و به‌موقع تحت‌کنترل درآمده و بهبود می‌یابند، اما مواردی از آنها با آسیب‌های جبران‌ناپذیر برای سلامت و اقتصاد جامعه همراه هستند. بنابراین آگاهی از راهکارهای پیشگیرانه از مسمومیت‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود.
پیشگیری از مسمومیت‌های ناشی از مواد غذایی
دهان، شایع‌ترین راه ورود سموم به بدن است. باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، مواد افزودنی غیرمجاز، فلزات سنگین و باقی‌مانده سموم نباتی از مهم‌ترین عوامل مسمومیت‌های غذایی هستند. اگرچه بسیاری از مسمومیت‌های غذایی طی 24 ساعت برطرف می‌شوند، اما گاهی می‌توانند کشنده باشند. برای پیشگیری از این مسمومیت‌ها به نکات زیر توجه کنید.
• از مصرف کنسروهایی که در قوطی آنها آثار نشت، برآمدگی، فرورفتگی و زنگ‌زدگی وجود دارد، خودداری کنید.
• تمامی کنسروها را قبل از مصرف، 20 دقیقه بجوشانید.
• تهیه و نگهداری از خوراکی‌هایی مانند سوسیس، کالباس، انواع کنسروها، کشک خام و عسل طبیعی در شرایط نامناسب و غیربهداشتی، فرد را در معرض خطر مسمومیت خطرناک بوتولیسم قرار می‌دهد. علائم این نوع مسمومیت به صورت تاخیری (12 تا 24 ساعت بعد از مصرف غذای آلوده به باکتری) و به صورت تاری دید، دوبینی، افتادگی پلک، ناتوانی در حرکت، سختی در بلع، اختلال تکلم و یبوست ظاهر می‌شود. در این شرایط، رساندن بیمار به مرکز درمانی ضروری است.
• از حمل گوشت خام، تخم مرغ و فراورده‌های لبنی و فاسدشدنی طی سفر بپرهیزید.
• از مصرف مواد غذایی در رستوران‌های ناشناس یا خوراکی‌های دست‌فروشان اجتناب کنید.
• از مصرف قارچ‌های ناشناس جدا خودداری کنید. بعضی از این قارچ‌ها می‌توانند باعث نارسایی حاد کبدی و مرگ شوند. این موضوع در حالی مطرح می‌شود که تشخیص قارچ‌های سمی از انواع غیرسمی با توجه به شکل ظاهری آنها بسیار دشوار است و به تجربه و تبحر کافی نیاز دارد.
پیشگیری از مسمومیت دارویی
مسمومیت دارویی شایع‌ترین علت بروز مسمومیت در جهان است. در ایران نیز تقریبا 70 درصد از مسمومیت‌های ارجاع‌شده به مراکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم کشور را مسمومیت‌های دارویی تشکیل می‌دهند. در ادامه با راهکارهای لازم برای پیشگیری از این مسمومیت و نکات مهم در زمان بروز آن آشنا خواهید شد.
• از مصرف دارو بدون تجویز پزشک خودداری کرده و داروهای تجویزشده را طبق دستور پزشک یا داروساز مصرف کنید.
• به تاریخ انقضای داروها توجه کنید و از مصرف داروهای تاریخ‌گذشته بپرهیزید.
• در ترکیبات بسیاری از داروهای سرماخوردگی، استامینوفن وجود دارد. درنتیجه مصرف همزمان داروی استامینوفن با داروهای سرماخوردگی میتواند احتمال سمیت کبدی را افزایش دهد. قبل از مصرف همزمان این دو دارو درمورد دوز مصرفی آنها با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
• در مسمومیت‌های دارویی می‌توان تا حدود 8 ساعت پس از مصرف دارو فرد را وادار به استفراغ کرد، اما القای استفراغ در افراد با اختلال هوشیاری، کودکان، خانم‌های باردار و بیماران قلبی‌عروقی توصیه نمی‌شود. همچنین اگر مسمومیت با داروهای اعصاب و روان ایجاد شده باشد نباید فرد را وادار به استفراغ کرد. علائم این نوع مسمومیت معمولا با تاخیر رخ می‌دهد. بنابراین لازم است فرد حداقل تا 24 ساعت در مرکز درمانی تحت‌نظر باقی بماند.
• از افزایش خودسرانه دوز دارو اجتناب کنید. این کار نه‌تنها به روند بهبود سرعت نمی‌بخشد، بلکه شما را در معرض خطر عوارض مسمومیت دارویی قرار می‌دهد.
• در ترکیبات بعضی مکمل‌های دارویی موجود در بازار، آهن وجود دارد. درنتیجه مصرف همزمان این مکمل‌ها با فراورده‌های آهن میتواند منجر به افزایش سطح آهن در بدن شود. قبل از مصرف همزمان این دو فراورده درمورد دوز مصرفی آنها با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
• مصرف داروهای کم‌خطر نیز میتواند در مقادیر بالا خطرناک باشد، به‌خصوص اگر مصرف‌کننده کودک یا مسن باشد.
• بسته داروهای مصرفی افراد مبتلا به افسردگی، اختلالات روانی و افراد با سابقه خودکشی را دور از دسترس آنها قرار دهید و بر دوز مصرفی آنها نظارت دقیق داشته باشید.
• افراد مسن ممکن است به دلیل تشابه اسمی یا ظاهری داروها، ابتلا به آلزایمر، ناخوانا بودن دوز مصرفی ذکرشده روی بسته دارو و... در مصرف داروهای خود دچار اشتباه شوند. بنابراین لازم است بر مصرف دارو توسط آنها نظارت داشته باشید. استفاده از جعبه‌های تقسیم‌بندی شده دارو برحسب زمان صبح، ظهر و شب نیز میتواند در این زمینه کمک‌کننده باشد.
• اگرچه مسمومیت دارویی همیشه منجر به مرگ نمی‌شود، اما مصرف مقادیر بالای بعضی داروها میتواند با صدمات دائمی کبد و کلیه همراه باشد. برای مثال مصرف خودسرانه و مکرر استامینوفن برای کاهش درد یا تب میتواند منجر به آسیب کبدی شود.
• در صورت بروز مسمومیت دارویی تعمدی یا اتفاقی، بلافاصله با اورژانس یا شماره تلفن مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم (1490) تماس بگیرید و داروهای مصرفی بیمار را با او به مرکز درمانی ببرید. در صورت هوشیاری فرد مسموم نیز باید نام داروهای مصرفی و دوز هر یک را از او بپرسید و به کادر درمانی اطلاع دهید.
• در صورت ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، گاهی اوقات مصرف دارو در دوز تجویزشده توسط پزشک نیز میتواند سلامت فرد را به خطر بیندازد. تداخلات دارویی هم در بعضی موارد با خطر مسمومیت همراه هستند. بنابراین حتما باید پزشک خود را قبل از تجویز دارو از تمام بیماری‌های زمینه‌ای و داروهای مصرفی خود آگاه کنید.
• بعضی داروهای گیاهی در صورت مصرف بیش از حد یا نابجا می‌توانند منجر به مسمومیت‌های خطرناک شوند.
• مصرف خوراکی مایع بخور اوکالیپتوس حتی در مقادیر کم میتواند بسیار خطرناک باشد. در صورت وقوع این نوع مسمومیت از القای استفراغ خوداری کرده و مصدوم را به سرعت به بیمارستان منتقل کنید.
پیشگیری از مسمومیت کودکان
مسمومیت در کودکان دومین عامل مرگ تا قبل از 4 سالگی است. کودکان به دلیل کنجکاوی ممکن است هر آنچه در اطراف خود پیدا می‌کنند به دهان ببرند و بچشند. این موضوع آنها را در معرض خطر انواع مسمومیت‌ها قرار می‌دهد. برای پیشگیری از مسمومیت در اطفال به نکات زیر توجه کنید.
• اگر دارای کودک خردسال هستید باید داروها را دور از دید و دسترس او قرار دهید. برای این منظور دارو را در کمد مرتفع و مجهز به قفل نگهداری کنید. همچنین باید از قرار دادن دارو در کیف دستی بپرهیزید.
• داروهای خود را مقابل کودکان نخورید چراکه آنها اغلب از رفتار بزرگسالان تقلید می‌کنند و ممکن است دور از دید شما دارو را داخل دهان ببرند.
• اگر فرزندتان ملزم به مصرف دارو است، از کلماتی مثل آبنبات، شکلات یا خوراکی برای دارو استفاده نکنید. این کار ممکن است کودک را نسبت به مصرف بیشتر دارو تشویق کند.
• نوبت مصرف داروی فرزند خود را روی یک کاغذ یادداشت کنید تا با دادن دوز تکراری به او جانش را به خطر نیندازید.
• داروی استامینوفن را حتما مطابق با دوز تجویزشده پزشک یا داروساز به کودک بدهید چراکه کودکان خیلی سریع‌تر از بزرگسالان در معرض مسمومیت با دوز بالای این دارو قرار می‌گیرند. دوز استامینوفن حتما باید مطابق با وزن و سن کودک تعیین شود.
• کیف‌دستی، ساک‌خرید و کیسه‌های نایلونی را دور از دسترس کودکان قرار دهید. کودک ممکن است با مصرف محتویات آنها یا کشیدن کیسه روی سر، جان خود را به خطر بیندازد.
• گل‌ها و گیاهان آپارتمانی را در فضایی دور از دسترس کودکان نگهداری کنید. بعضی از این گیاهان مثل خرزهره، دیفن باخیا، آزالیا، ادریس، کالادیوم، گل انگشتانه، شوکران و کرچک سمی هستند و حتی مصرف مقادیر کمی از آنها یا تماس آنها با پوست و چشم میتواند برای جثه کوچک کودک خطرناک باشد.
• نام گیاهان موجود در محیط کار و زندگی خود را بدانید، تا در موارد بروز مسمومیت به کادر پزشکی اطلاع دهید. شیره سمی بعضی از این گیاهان میتواند باعث تورم، خارش و سوزش مخاط دهان، خفگی یا آسیب گوارشی شود.
• مواد شیمیایی، شوینده‌ها، سفیدکننده‌ها، الکل‌ها، مواد ضدیخ، حشره‌کش‌ها، غذاهای فاسد و حتی لوازم آرایشی و بهداشتی مثل لاک پاک‌کن را در کمدهای مجهز به قفل و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
• پس از هر بار استفاده از مواد شیمیایی مثل شوینده‌ها و... بلافاصله در آنها را ببندید، حتی اگر کنار کودک ایستاده باشید یا فقط برای جواب دادن به زنگ در یا تلفن، لحظه‌ای از او دور شوید.
• ابزاری مثل ساعت، دستگاه فشارخون، کنترل تلویزیون و حتی اسباب‌بازی‌های باتری‌دار را دور از دسترس کودکان قرار دهید. کودکان ممکن است از روی کنجکاوی در آنها را باز کرده و به باتری دستگاه دسترسی پیدا کنند. بلعیدن این باتری‌ها میتواند برای کودک با عوارض جدی همراه باشد. در صورت وقوع این حادثه بلافاصله کودک را به مرکز درمانی منتقل کنید.
• مواد شیمیایی مثل شوینده‌ها و داروهایی مثل شربت متادون (شربت ترک اعتیاد) را همیشه در ظرف اصلی خود نگهداری کنید و از انتقال آنها به ظروف مواد خوراکی مثل بطری نوشابه خودداری کنید تا کودک به اشتباه آنها را مصرف نکند.
• از نگهداری شربت‌های دارویی در یخچال و کنار سایر نوشیدنی‌ها خودداری کنید.
• به کودک خود بیاموزید نوشیدنی‌ها یا خوراکی‌ها را بدون اجازه بزرگسالان مصرف نکند.
• مسمومیت در اثر بلع نفت، مواد شیمیایی و شوینده‌ها توسط کودکان بسیار خطرناک است. در این وضعیت هرگز کودک را وادار به استفراغ نکنید زیرا با این کار جان او را در معرض خطر قرار می‌دهید. واکنش استفراغ در کودکان مانند بزرگسالان کامل نیست. بنابراین استفراغ عمدی میتواند موجب خفگی کودک شود.
• در صورت بلعیدن مواد غیرخوراکی یا بروز علائم مسمومیت در کودک بلافاصله با مرکز اورژانس 115 یا مرکز کنترل مسمومیت‌ها با شماره تلفن 1490 تماس بگیرید.
• کودکان 4 تا 5 برابر بیشتر از بزرگسالان با مصرف سرب محیط اطراف آن را به بدن خود جذب می‌کنند. این ماده میتواند منجر به اختلال در تکامل سیستم عصبی کودک و کاهش بهره هوشی او شود. سرب میتواند از طریق تنفس یا خوردن ذرات معلق سرب موجود در هوا، خاک یا آب به بدن منتقل شود. بنابراین شستشوی مرتب دست‌ها در کودکان مانع از تماس آلودگی سرب محیط با دهان آنها می‌شود.
• هوای محیط نزدیک به بزرگراه‌ها و اطراف مناطق صنعتی مانند کارخانجات باتری‌سازی و رنگ‌سازی چند برابر دیگر نقاط حاوی سرب است. بنابراین اگر به واسطه شغل خود با این ماده در تماس هستید باید قبل از ورود به خانه لباس کار خود را تعویض کنید.
• بعضی لوازم آرایشی مثل سرمه و لوازم غیراستاندارد حاوی مقادیر بالایی سرب هستند. بنابراین مصرف اتفاقی آنها توسط کودک میتواند بسیار خطرناک باشد. سرب موجود در این مواد برای بزرگسالان نیز خطرناک است. بنابراین باید از مصرف آنها خودداری کنید.
• از قرار دادن اسباب‌بازی‌های پلاستیکی بازیافت‌شده در اختیار کودکان یا استفاده از اسباب‌بازی‌های رنگ‌آمیزی‌شده که دارای ورقه‌های پوسته‌پوسته رنگ هستند، خودداری کنید.
• هرگز سطل زباله را در دسترس کودکان قرار ندهید. آنها ممکن است در سطل را باز کنند و مواد دورریخته‌شده را ببلعند.
• کودکان به دلیل بازیگوشی، بیشتر در معرض خطر گزیدگی با مار، زنبور و... قرار دارند. بنابراین اگر قصد دارید برای تفریح به مناطق غیرمسکونی و طبیعت بروید حتما بدن کودک را با لباس آستین‌بلند و شلوار بپوشانید. استفاده از ترکیبات دورکننده حشرات (موجود در داروخانه‌ها) نیز میتواند در این زمینه کمک‌کننده باشد.
اصول پیشگیری از مسمومیت
• شماره تماس مرکز ملی اطلاع‌رسانی داروها و سموم 1490 به طور شبانه‌روزی و به صورت رایگان است.
• آیا می‌دانید 34 مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم در کل کشور با شماره تلفن 1490 مشغول به فعالیت هستند؟
• لحظات اولیه پس از بروز مسمومیت، برای نجات فرد مسموم حیاتی هستند. بلافاصله پس از برخورد با موارد مسمومیت با تلفن 1490 تماس بگیرید.
• در صورت بروز مسمومیت بیش از هر اقدامی، جهت دریافت اطلاعات صحیح با 1490 و یا 115 تماس بگیرید.
• وظیفه مهم مراکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم، راهنمایی فرد مسموم یا همراهان وی، برای کنترل و کاهش عوارض ناشی از مسمومیت است و نه درمان مسمومیت.
• آیا می‌دانید اطلاعات ارائه شده توسط مراکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم، در لحظات اولیه بروز مسمومیت، میتواند نجات‌بخش جان بیمار باشد؟ در موارد بروز مسمومیت با 1490 تماس بگیرید.
• مراکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم با شماره تلفن 1490 راهنمای شما در لحظات اولیه بروز مسمومیت هستند.
• آیا می‌دانید اکثر مسمومیت‌های اتفاقی در کودکان زیر 5 سال و به علت عدم توجه والدین رخ می‌دهند؟
• شایع‌ترین علت بروز مسمومیت در جهان، مصرف داروها بیش از مقادیر درمانی است.
• دهان، شایع‌ترین راه ورود سموم به بدن است.
• مهم‌ترین راه‌های ورود سموم به بدن عبارت‌اند از: راه خوراکی، تنفسی، پوستی و تزریقی.
سم و مسمومیت به چه معناست؟
مسمومیت به مجموعه‌ای از اختلالات در بدن گفته می‌شود که به دنبال جذب مواد سمی تظاهر پیدا می‌کنند. هر ماده یا ترکیبی که مصرف غیراصولی آن باعث آسیب به بدن شود تحت‌عنوان «سم» شناخته می‌شود. سم‌ها می‌توانند از راه‌های مختلف مثل چشم، گوش، پوست، تنفس، خوردن و تزریق در خون وارد بدن شوند. از جمله سموم شایع در اطفال می‌توان به محصولات آرایشی و بهداشتی مثل لاک ناخن، عطرها، دئودورانت‌ها، صابون‌ها، مواد شوینده، داروها، پودرهای جاذب رطوبت، چسب‌ها، گیاهان تزئینی و از سموم شایع در بزرگسالان می‌توان به داروها، مواد مخدر و الکل اشاره کرد.
پیشگیری از مسمومیت با سموم دفع آفات و مواد شیمیایی خانگی
مسمومیت با سموم کشاورزی یکی از علل مهم ایجاد مسمومیت‌ها در ایران است. علائم و نشانه‌های مسمومیت با بعضی از این سموم میتواند به صورت تاخیری (24 تا 48 ساعت بعد از مصرف) ظاهر شوند. از جمله این علائم می‌توان به تهوع، استفراغ، دردهای شکمی، اسهال، اشک‌ریزش، آبریزش از بینی، تعریق، تنگی نفس، افت فشارخون، تنگی مردمک چشم و اختلالات قلبی و عصبی اشاره کرد. برای پیشگیری از این مسمومیت‌ها به نکات زیر توجه کنید.
• قبل از استفاده از فراورده‌های شیمیایی و سموم مختلف اعم از خانگی یا صنعتی، حتما برچسب روی آنها را مطالعه کنید و با شیوه درست استفاده از آنها آشنا شوید.
• هنگام استفاده از مواد شیمیایی و فراورده‌های شوینده و پاک‌کننده پنجره‌ها را باز کنید تا هوا در محیط جریان داشته باشد. بعد از مصرف این مواد در محیط‌های دربسته و کوچک مانند دستشویی و حمام به هیچ عنوان در این مکان‌ها توقف نکنید.
• از مخلوط کردن مواد شیمیایی مانند جوهرنمک و جرم‌بر با فراورده‌های سفیدکننده جدا خودداری کنید. بخار و گازهای ناشی از این کار بسیار سمی و خطرناک هستند.
• استفاده بی‌رویه از سموم دفع آفات نه‌تنها باعث بروز مقاومت در آفات می‌شود، بلکه با ایجاد باقی‌مانده در محصولات و آلودگی محیط‌زیست میتواند برای انسان مضر باشد.
• هنگام سمپاشی مزارع و باغچه‌ها حتما از ماسک، دستکش و لباس مناسب استفاده کنید.
• در صورت تماس پوست یا چشم با مواد اسیدی یا قلیایی و سموم، پوست و چشم را با مقادیر فراوان آب شستشو دهید و مصدوم را به مرکز درمانی منتقل کنید. در این شرایط هرگز از مواد قلیایی و اسیدی برای خنثی‌سازی استفاده نکنید.
• در صورت بلع مواد با خاصیت خورندگی مانند اسیدها و قلیاها، هرگز بیمار را وادار به استفراغ نکنید.
• از سموم صنعتی و کشاورزی در منزل استفاده نکنید. این سموم سلامت کودکان و جنین خانم‌های باردار را به خطر می‌اندازند.
• برای پیشگیری از آفت‌زدگی غلات و حبوبات در منزل، به جای استفاده از قرص برنج که بسیار سمی و کشنده است، از مواد طبیعی مثل سیر و نمک استفاده کنید.
مسمومیت ناشی از مصرف داروها
زمانی که داروها به درستی تجویز شوند و دوز مناسب مصرف نیز رعایت شود، معمولا برای سلامت مفید خواهند بود، اما عدم انتخاب داروی متناسب با بیماری یا افراط در مصرف میتواند تهدیدی جدی محسوب شود. مصرف دوز زیاد دارو عوارض مختلفی در پی دارد که ماهیت و شدت آن با توجه به عوامل مختلفی مانند ماده عامل دارو، مقدار مصرف‌شده، سن و وضعیت سلامت فرد، سرعت اقدام درمانی مناسب و... متغیر خواهد بود. در بیشتر موارد، علائم مسمومیت دارویی مشابه دیگر ناراحتی‌های جسمی است و به همین دلیل غالبا در مراجعه به مراکز درمانی تاخیر دیده می‌شود. حالت تهوع، استفراغ، خواب‌آلودگی، سرگیجه و از دست دادن هوشیاری مهم‌ترین علائم اولیه مصرف زیاد دارو یا مسمومیت دارویی است که در موارد حادتر میتواند منجر به نارسایی کلیوی و تنفسی، هپاتیت، خونریزی گوارشی، اختلالات عصبی و... شود و حتی کما یا فوت را در پی داشته باشد. توجه به برخی توصیه‌ها و رعایت اقدامات مناسب برای کاهش قابل‌توجه مسمومیت‌های دارویی ضروری است.
• رعایت دوز دارو اولین شرط پیشگیری از مسمومیت‌های دارویی است. همیشه باید هنگام مصرف دارو به دوز تجویزشده از سوی پزشک توجه داشت. البته بروشور دارو را نیز باید قبل از مصرف مطالعه کرد. هرگز خودسرانه مقدار داروی مصرفی را افزایش ندهید.
• زمینه حساسیت یا عوارض دارویی که تجربه کرده‌اید را پیش از مصرف داروی جدید با پزشک در میان بگذارید. افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن که معمولا چند نوع دارو مصرف می‌کنند بهتر است فهرستی از داروها را به پزشک نشان دهند.
• دارو را در بسته‌بندی اصلی خود نگه دارید و نسخه و بروشور دارو را نیز کنار آن بگذارید.
• همیشه داروها را در محیطی خشک و خنک نگهداری کنید و مطمئن باشید دور از دسترس کودکان است.
• همیشه قفسه داروها را مرتب نگه دارید و داروهایی که تاریخ انقضای آنها گذشته یا مورد استفاده نیست به داروخانه تحویل دهید تا به شکل مناسبی نابود شود. هرگز داروها را در سطل زباله یا سرویس بهداشتی نیندازید.
• پیش از خوراندن هر داروی بدون نسخه‌ای به کودکان، حتما با داروساز مشورت کنید. او میتواند دوز مناسب و مدت مصرف را با توجه به سن و وزن کودک توضیح دهد.
• هیچ‌گاه دارو را با عنوان شکلات یا آبنبات به کودک نخورانید.
• هرگز دارویی که برای شما تجویز نشده را حتی به صرف شباهت علائم بیماری با فرد دیگری مصرف نکنید.
• هرچه اقدام درمانی برای مسمومیت دارویی سریع‌تر انجام گیرد، عوارض آن کمتر خواهد بود. در صورتی که به بروز مسمومیت مشکوک هستید، برای تماس با اورژانس تعلل نکنید.
پیشگیری از مسمومیت با گازها
مونوکسیدکربن به دنبال سوخت ناقص مواد آلی مانند بنزین، نفت، گاز، گازوئیل و زغال چوب تولید می‌شود. این گاز بی‌رنگ و بی‌بو به‌عنوان قاتل خاموش شناخته شده است. مسمومیت با مونوکسیدکربن از مرگبار‌ترین انواع مسمومیت‌هاست که در موارد حاد موجب آسیب مغز، نخاع و قلب می‌شود و فرد را وارد خواب ابدی می‌کند. در موارد مزمن و تماس طولانی‌مدت با مقادیر کم از مونوکسیدکربن نیز فرد دچار سردرد، گیجی، وزوز گوش، خواب‌آلودگی، تهوع، استفراغ، تپش قلب، کاهش هوشیاری و درنهایت آسیب دائمی عصبی، کما و مرگ می‌شود. در ادامه با نکات لازم برای پیشگیری از این مسمومیت آشنا خواهید شد.
• قبل از روشن کردن بخاری‌های گازی و نفتی در ابتدای فصل سرما مطمئن شوید دودکش بخاری و لوله گاز به درستی به بدنه بخاری متصل شده و مسیردودکش سقفی بخاری باز است. بخاری باید استاندارد و دارای پیلوت باشد تا به محض خاموش شدن شعله به هر دلیلی، جریان گاز را قطع کند.
• سرد بودن لوله دودکش بخاری، نشانه‌ای از خارج نشدن دود و گاز سمی است. در این وضعیت حتما باید دودکش را بررسی کنید.
• استفاده از آبگرمکن نفتی یا گازی یا دستگاه پکیج داخل حمام یا محیط‌های کوچک دربسته منجر به سوخت ناقص و مسمومیت با گاز خواهد شد.
• دود سیگار حاوی مقادیری از گاز مونوکسیدکربن است و میتواند در طولانی‌مدت موجب بروز مسمومیت مزمن در افراد سیگاری و اطرافیان آنها شود، به‌خصوص اگر سیگار در محیط دربسته مورد استفاده قرار گیرد.
• از گرم کردن خودرو با گاز پیک‌نیکی در فصل‌های سرد خودداری کنید.
• استفاده از بخاری‌های بدون دودکش تنها در محیط‌هایی مجاز است که دارای تهویه و جریان مناسب هوا باشند.
• از حضور در پارکینگ‌های دربسته که در آن اتومبیل با موتور روشن وجود دارد، خودداری کنید.
• از نگهداری کودک داخل خودروی روشن یا پارکینگ‌های طبقاتی بپرهیزید و به محض ورود به این پارکینگ‌ها، دکمه جریان هوا از خارج به داخل اتاق ماشین را خاموش کنید.
• هنگام آتش‌سوزی علاوه بر تولید گاز مونوکسیدکربن، گاز سیانید نیز از سوختن مواد پلاستیکی ایجاد می‌شود که به شدت سمی است. در این شرایط باید هرچه سریع‌تر جلوی صورت، دهان و بینی را با پارچه‌ای ترجیحا مرطوب بپوشانید و به صورت خمیده یا سینه‌خیز از محیط خارج شوید.
• در صورت مواجهه با فرد مسموم‌شده توسط گاز مونوکسیدکربن او را بلافاصله به هوای آزاد انتقال دهید.
• در شرایط قطع تنفس بیمار مسموم با مونوکسیدکربن و گازهای دیگر، احیای قلبی را آغاز کنید و به سرعت با مرکز اورژانس تماس بگیرید.
توصیه‌های کلیدی برای حفظ سلامت غذایی در زمان خرید، طبخ و نگهداری
• مواد غذایی‌ای را انتخاب کنید که تاریخ انقضای آنها نگذشته باشد.
• میوه‌ها، سبزیجات و گوشت‌ها را در پاکت‌های جدا بگذارید.
• زمان آماده‌سازی خوراکی‌ها، دست‌ها را با آب گرم و صابون بشویید و حداقل 20 ثانیه ناخن‌ها را به کف دست‌ها بکشید تا کاملا تمیز شود.
• تخته کار، سطح کابینت و چاقوها را به دقت بشویید.
• وسایل آماده‌سازی گوشت و سبزیجات باید مجزا باشد.
• میوه‌ها و سبزیجات تازه را خوب بشویید و ضدعفونی کنید.
• خوراکی‌های خام و پخته را در بسته‌بندی جدا نگهداری کنید.
• گوشت‌ها را با حرارت کافی بپزید تا عوامل بیماری‌زا از بین برود.
• باقی‌مانده غذاها را فورا در فریزر بگذارید و هنگام مصرف دوباره نیز کاملا حرارت دهید.
• خورش‌ها و غذاهای حاوی سس را برای انجمادزدایی در یخچال بگذارید و قبل از سرو، آن را به روش بن‌ماری گرم کنید.
• سس سالاد را فقط هنگام مصرف اضافه کنید.
• انواع سس و چاشنی را در یخچال نگهداری کنید.
• هر نوع خوراکی را برای انجمادزایی فقط در یخچال بگذارید.
• غذاهای گرم شده باید پیش از مصرف بجوشد و حداقل 60 درجه سانتی‌گراد حرارت را تحمل کند.
مسمومیت ناشی از داروها و مواد شیمیایی
مسمومیت‌های ناشی از داروها و محصولات شیمیایی موجود در منازل مانند شوینده‌ها، حشره‌کش‌ها، محصولات بهداشتی و.... در کودکان بسیار شایع است زیرا آنها، به‌خصوص در سنین کمتر از 6 سال بسیار کنجکاو هستند و هر شیئی را به دهان می‌برند. آشپزخانه، حمام و پارکینگ قسمت‌هایی از منزل هستند که بیشترین زمینه این اتفاقات را دارند.
همه مواد پاک‌کننده، محصولات کشاورزی و حتی لوازم آرایشی مانند لاک و عطر حاوی ترکیبات خطرناکی هستند. این در حالی است که بدن کودکان نسبت به بزرگسالان آسیب‌پذیرتر است. اگر کمی از این محصولات با پوست و چشم کودک تماس داشته باشد، خورده شود یا حتی استنشاق شود، میتواند به اندام‌های حیاتی او آسیب برساند. اختلالات تنفسی، ناراحتی‌های گوارشی، سوختگی‌ها، کاهش هوشیاری و حتی کما مهم‌ترین علائم چنین مسمومیت‌هایی هستند که نیاز به اقدام درمانی فوری دارد.
البته پیشگیری از مسمومیت برای کودکان تنها به این موارد خلاصه نمی‌شود و داروها نیز عامل جدی دیگری خواهد بود. داروها به هیچ‌وجه نباید در کیف دستی بزرگ‌ترها، روی میز آشپزخانه و کشوها و قفسه‌های قابل‌دسترسی باشد. معمولا بیشتر مسمومیت‌های کودکان زیر 5 سال به علت خوردن دارو اتفاق می‌افتد. به‌عنوان مثال مصرف زیاد آسپیرین میتواند مسمومیت‌های جدی در پی داشته باشد.
مسمومیت ناشی از سموم و مواد شیمیایی
استفاده از سموم و موادشیمیایی مورد نیاز در کشاورزی اصلا نباید بی‌اهمیت تلقی شود. حتی باید با توجه به ویژگی‌های هر ماده احتیاط لازم رعایت شود. مواد شیمیایی ممکن است به شکل پودر، محلول یا اسپری استفاده شود. مسمومیت با این مواد میتواند ناشی از استنشاق یا بلعیدن باشد که با مشکلات جدی تنفسی و گوارشی همراه است. البته تماس پوستی نیز آسیب‌هایی مانند قرمزی، سوزش و تحریک پوستی را در پی دارد. حتی دراین صورت بعضی ترکیبات جذب پوست و وارد جریان خون می‌شود که اگر به اندام‌های حیاتی مانند کبد، طحال یا اعصاب مرکزی برسد، عوارض خطرناکی خواهد داشت.
بهترین و موثرترین روش پیشگیری از چنین مسمومیت‌هایی استفاده از دستکش، ماسک، عینک و لباس مناسب است. همچنین پس از کار باید دست‌ها و صورت کاملا با آب شسته شود. مواد غذایی نیز باید کاملا از محیط دور باشد و سبزیجات و میوه‌ها پیش از مصرف کاملا شسته شود.
مسمومیت ناشی از گازها و مونوکسیدکربن
هر سال مونوکسیدکربن عامل بسیاری از مسمومیت‌هاست. این گاز سمی که رنگ و بو ندارد، چشم‌ها و مجاری تنفسی را تحریک نمی‌کند، اما آسیب‌های جدی به سلامت می‌رساند و در بسیاری موارد اگر مصدوم به مراکز درمانی منتقل نشود، فوت می‌کند، در حالی که 98درصد این حوادث به دلیل بی‌دقتی در نصب وسایل گازسوز، تاسیسات قدیمی و عدم تعمیر و نگهداری این وسایل اتفاق می‌افتد.
در این‌باره چند نکته را حتما رعایت کنید.
• کانال‌های دودکش بخاری‌ها را حداقل یک بار در سال تمیز کنید.
• از نصب مناسب وسیله گازسوز، به‌خصوص لوله‌های بخاری اطمینان داشته باشید.
• چند بار در روز پنجره‌ها را باز کنید تا هوا جریان داشته باشد.
• در زمان آشپزی مراقب باشید شعله اجاق گاز به خاطر جریان هوا خاموش نشود.
• توجه کنید شعله وسایل گازسوز کاملا آبی باشد.
• در صورتی که کپسول گاز برای وسایل گازسوز استفاده می‌کنید، حتما نکات ایمنی نصب را رعایت کنید.
• اگر گاز در محیط منتشر شد، بلافاصله شیر گاز اصلی را ببندید و از اقدامات خطرآفرین مانند روشن کردن چراغ بپرهیزید. پنجره‌ها را باز کرده و در صورت بروز مشکلات تنفسی و گوارشی به مراکز درمانی مراجعه کنید.