کوریتوری، مفهومی با تعریف نادرست در ایران

اصفهان امروز- سیامک تراکمه‫زاده: نمایشگاه روبرو در گالری گمان اصفهان برقرارشده است. این نمایشگاه، بعد از نمایش دو مجموعه «عکس‌های جشنواره خیام» و نمایشگاه چاپ دستی، درواقع افتتاحیه رسمی گالری گمان است.

افتتاح هر گالری و مکان فرهنگی در شهر را باید به فال نیک گرفت که این گالری هم از این قاعده مستثنا نیست. نمایشگاه «روبرو» هم در اصل، یک نمایشگاه گروهی با موضوع پرتره است. پرتره‌نگاری یا همان چهره‌نگاری، قدمتی طولانی در تاریخ هنر دارد و اگر اکثر هنرمندان تجسمی، تمرکز خود را بر روی این شاخه هنری نگذاشته باشند، بدون شک در دوره‌ای از فعالیت‌های کاری خود به این موضوع پرداخته‌اند. جمع شدن نزدیک به صد اثر از شصت هنرمند با موضوع پرتره در نمایشگاهی در اصفهان، تقریباً در حافظه من نیست. برای همین، این نمایشگاه از این نظر، حائز اهمیت تاریخی است. هرچند می‌توانیم از زوایای گوناگون به آن بپردازیم که من سعی می‌کنم از سه دریچه به آن وارد شوم.

دریچه نخست: یک نمایشگاه بد

نمایشگاه، بیشتر از آن‌که ما را متوجه مسیر خاصی کند، بیشتر تشتت فکر می‌آورد. کارها به طرزی باورنکردنی به هم بی‌ربط هستند. شاید به‌غیراز پرتره بودن آنها، هیچ نخ تسبیحی نتوان یافت که آنها را به هم پیوند دهد. تنوع و شاید بتوان گفت تکثر هم در تکنیک آثار دیده می‌شود. از تکنیک‌های آبرنگ و طراحی بگیر تا تکنیک‌های مجسمه و کولاژ را می‌توانیم در این نمایشگاه ببینیم. نام هنرمندان بسیار مبتدی و آماتور را که کارهایشان بیشتر به مشق‌های کلاسی شبیه است، می‌توانیم در کنار نام بزرگان نقاشی اصفهان ببینیم. کارهایی از دوره‌های مختلف تاریخی هم می‌توانیم بیابیم. از مینیاتور و نقاشی کلاسیک گرفته تا کارهایی در دسته‌بندی پست‌مدرن. این تنوع در آثار را بیشتر در حراجی‌های فصلی گالری‌ها می‌بینم. جایی که بیشتر بحث فروش مطرح است تا انتخاب و نمایشگاه‫گردانی. زمانی که نام کیوریتور بر پوستر نمایشگاه نقش می‌بندد، در نمایشگاه «روبرو» ابهاماتی ایجاد می‌شود. برای مثال، جایگاه پرتره‌هایی با مدیوم عکاسی در این نمایشگاه کجا است؟ به‌هرحال اگر گالری‌روی حرفه‌ای هستید و می‌خواهید آخر هفته خود را با نمایشگاه خوبی بگذرانید، چیز دندانگیری در این نمایشگاه نصیبتان نمی‌شود.

دریچه دوم: یک نمایشگاه مبهم

کوریتوری یا نمایشگاه‫گردانی که ترجمه دقیقی برای آن وجود ندارد، یک شغل نوپا در ایران است و آنچه هم در ایران درباره آن رخ می‌دهد، با معنای اصلی این کلمه، کمی متفاوت است. این تفاوت، شاید بیشتر به دلیل معنی‫سازی ناقص کلمه کیوریتور به فارسی هم باشد. آنچه در ایران رخ می‌دهد، واقعاً همین نمایشگاه‫گردانی است که در نمایشگاه روبرو هم می‌بینیم، جمع‌آوری تعدادی آثار در کنار هم که بیشتر نشان‌دهنده روابط عمومی بالای نمایشگاه‫گردان با هنرمندان گوناگون است. این در حالی است که کیوریتور، در اصل صاحب تفکر است و با کنار هم قرار دادن آثاری که هنرمندان مختلف خلق کرده‌اند، مفهومی خلق می‌کند که گاه ممکن است خود هنرمند هم زیاد با آن موافق نباشد یا اصلاً به آن موضوع فکر نکرده باشد. آن مفهوم، زمانی خلق می‌شود که کار دو یا چند هنرمند در کنار هم قرار می‌گیرد. شاید بتوان گفت کیوریتور، خالق نخ تسبیح اتصال‌دهنده آثار به هم است. هنر او، هنر نگاه کردن است و ساختن نخ برای اتصال آثار به هم، تا وقتی من بیننده وارد یک نمایشگاه می‌شوم، بیش از آن‌که متوجه نام‌های بزرگ هنرمندان شوم، نام کیوریتور، نگاه تیزبین او و مفهومی که از آن نگاه خلق‌شده، توجهم را جلب ‌کند، چیزی که در نمایشگاه «روبرو» جایش خالی است. فقط با مفهوم کلی (بخوانید بسیار کلی) «پرتره»، تعدادی اثر در کنار هم قرارگرفته‌اند.

دریچه سوم: یک نمایشگاه خوب

در این برهوت آثار هنری، دیدن این‌همه اثر در یک جا با موضوع پرتره خوب است، به‌ویژه برای هنرجویان نقاشی و مجسمه. تمام آن ضعف‌هایی که در قسمت نخست به آن اشاره‌ کردم، به‌نوعی بار آموزشی هم دارد، چراکه تنوع تکنیک در یک فضای کوچک، کلاس آموزشی بزرگی است که به لطف گالری گمان و بعد از برگزاری نمایشگاه چاپ دستی در این گالری که در آن‌هم، تنوع حاکم بود، اتفاق خجسته‌ای است که باید آن را به فال نیک گرفت. دیدن این نمایشگاه به‌شدت به هنرجویان،‌ نوآموزان و محققان و صدالبته به شهروندان عزیز توصیه می‌شود. هرچند باید روی مفهوم کوریتوری بیش از این‌ها فکر کرد. بااین‌وجود، برگزاری این نمایشگاه‌ها، تمرینی است برای کیوریت کردن نمایشگاه‌های دیگر و شاید با تمرین زیاد این فعل، بتوانیم یک معادل فارسی هم برای آن بیابیم.