با رایج‌ترین دردهای دوران حاملگی چه کار کنیم؟
خانمهای باردار باید از ایستادن طولانی‌مدت و بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنند و هنگام فعالیت حتما زمانی را به استراحت اختصاص دهند. وقتی مجبورند مدتی بایستند، بهتر است از زیرپایی استفاده کنند و هر از گاهی یکی از پاها را به نوبت روی چهارپایه قرار دهند.
خانمهای باردار باید از ایستادن طولانی‌مدت و بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنند و هنگام فعالیت حتما زمانی را به استراحت اختصاص دهند. وقتی مجبورند مدتی بایستند، بهتر است از زیرپایی استفاده کنند و هر از گاهی یکی از پاها را به نوبت روی چهارپایه قرار دهند.
درد حس و تجربه ناخوشایند و از همه مهم‌تر هشدار‌دهنده‌ای است. در واقع مانند زنگ خطر برای بدن عمل می‌کند تا فرد به دنبال علت و درمان آن باشد. این علامت در دوران بارداری هم بسیار مهم است. در واقع، هر نوع درد در خانم باردار باید جدی گرفته شود. در این مطلب، به 10 درد شایع و مهم که ممکن است هر خانم بارداری آن را تجربه کند، اشاره می‌کنیم.
1. درد زیر شکم: شایع‌ترین دردی که اغلب خانمهای باردار از آن شکایت می‌کنند دردهای زیرشکم است. درد شکم در بارداری ممکن است ناشی از بزرگ شدن رحم باشد. رحم عضوی عضلانی و کوچک داخل لگن است که با بافتی نگهدارنده به نام «لیگامان» به صورت ثابت در فضای لگنی باقی می‌ماند. هرچه سن بارداری بیشتر و وزن جنین سنگین‌تر می‌شود، لیگامان‌ها نیز کشیده‌تر می‌شوند. کشیدگی لیگامان، اعصاب لگنی را تحریک می‌کند و درد ایجاد می‌شود، اما دردهای لگنی در اوایل بارداری باید از یک بیماری مهم شایع یعنی عفونت بارداری افتراق داده شود. بعضی از خانمهای باردار در طول دوره اول بارداری دچار عفونت ادراری می‌شوند. عفونت معمولا با تکرر و سوزش ادرار همراه است، اما روش تشخیصی اصلی آزمایش یا کشت ادرار است.
2. درد به علت سقط جنین: خطری که ممکن است، در ابتدای بارداری و قبل از هفته 20-18 بارداری را تهدید کند، سقط جنین است. یکی از علائم شایع سقط جنین خونریزی و درد زیر شکم است که تا حدود زیادی به دردهای عادت ماهانه شباهت دارد. البته دردهای ثابت زیر شکم بدون لکه‌بینی و خونریزی زیاد نگران‌کننده نیستند و خانم باردار فقط تحت نظر گرفته می‌شود.
3. درد به علت مسمومیت بارداری: دردهای شکمی اواخر بارداری علائم دیگری دارند. نکته‌ای که باید به خانمهای باردار آموزش داده شود، نوع و مکان درد است. اگر مکان درد بالای شکم باشد، علامت درد «اپی‌گاستر» است. این درد علامت خطر است و همه خانمهای باردار باید در مورد آن اطلاع داشته باشند. درد در ناحیه اپی‌گاستر یا ناحیه بالای شکم و سمت راست ممکن است نشانه شروع مسمومیت بارداری یا پره‌اکلامپسی باشد. در مسمومیت بارداری فشارخون بالا می‌رود و پروتئین در ادرار دیده می‌شود. پزشک در این مواقع برای اطمینان آزمایش خون و ادرار درخواست می‌کند. فشارخون بیمار نیز باید اندازه گرفته شود. در مسمومیت بارداری سردرد هم به دلیل افزایش فشارخون وجود دارد. گاهی خانم باردار درد اپی‌گاستر را با درد معده اشتباه می‌گیرد و خوددرمانی می‌کند. تاخیر در درمان پره‌اکلامپسی بسیار خطرناک است و ممکن است به مرحله شدیدتر یعنی اکلامپسی منجر شود که در این مرحله بیمار دچار ناهوشیاری و کما می‌شود و حتی ممکن است فوت کند.
4. دردهای انقباضی رحم: انقباضات «براکستون هیکس» دردهای خفیف و منظمی هستند که همه خانمهای آن را در طول بارداری تجربه می‌کنند، اما به‌تدریج و در اواخر بارداری به دردهای واقعی تبدیل می‌شوند. دردهایی که به‌صورت انقباضی هستند؛ یعنی شکم سفت می‌شود و درد از ناحیه بالا به پایین حرکت می‌کند می‌تواند نشانه شروع زایمان زودرس در 3 ماهه آخر بارداری باشد. همچنین دردهای زایمانی با استراحت بهتر نمی‌شوند و حالت شدت‌یابنده دارند و به‌تدریج فواصل بین دردها نیز کمتر می‌شود. زمانی که خانمهای باردار دچار درد شکمی می‌شوند حتما باید به پزشک مراجعه کنند. پزشک به تفکیک این دو درد از هم کمک می‌کند.
5. درد به علت کنده شدن زودرس جفت: این مشکل به دلایل مختلفی مانند فشارخون بالای مادر، ضربه به شکم، سقوط از ارتفاع، افزایش مایع آمنیوتیک، کوتاه بودن بند ناف و... ممکن است رخ دهد. دکولمان عارضه خطرناکی در بارداری محسوب می‌شود. نوع دکولمان جفت برای تشخیص و اقدامات بعدی پزشکی مهم است.
6. درد اندام‌ها، ناشی از گرفتگی عضلانی : ترشح هورمون‌های زنانه مانند استروژن و به‌خصوص پروژسترون در طول بارداری افزایش می‌یابد. این عامل باعث تغییر در سطح الکترولیت بدن می‌شود. حجم خون در خانمهای باردار و در اواسط بارداری حدود 3 برابر می‌شود و روی سطح منیزیم، کلسیم و... نیز تاثیر می‌گذارد. یکی از شایع‌ترین دردها کرامپ عضلانی اندام تحتانی است که به دلیل نوسان در سطح منیزیم رخ می‌‌دهد. کرامپ همان گرفتگی عضلانی دردناک است که موقت است و از بین می‌رود، ولی ممکن است تکرار‌شونده باشد. برای از بین بردن کرامپ یا جلوگیری از آن بهتر است خانمهای باردار از کیسه آب گرم در ناحیه استفاده کنند یا ناحیه را ماساژ بدهند. به این خانم‌ها باید اطمینان داد این موضوع اختلالی برای جنین و خودشان ایجاد نمی‌کند. همچنین در مواقعی که کرامپ‌های عضلانی زیاد هستند می‌توان برای مادر پودر منیزیم تجویز کرد.
7.سردرد: سردرد نیز بسیار شایع است. خانمهای بارداری که سابقه سردردهای میگرنی و عصبی دارند، ممکن است در طول دوران بارداری به دلیل نوسانات هورمونی، به‌خصوص افزایش هورمون پروژسترون دچار تشدید سردرد شوند. برای تسکین سردرد می‌توان از داروهای ضددرد بی‌خطر استفاده کرد، ولی مصرف مسکن‌های شایع مانند دیکلوفناک، ایبوپروفن و... که قبل از بارداری برای سردرد استفاده می‌شدند ممنوع است چون این داروها از راه خون مادر وارد گردش خون جنین و مادر می‌شوند و مضر هستند.
8.کمردرد: کمردرد در خانمهای باردار شایع است. البته خانم‌هایی که قبل از بارداری سابقه درد ستون فقرات را داشتند در بارداری معمولا با تشدید کمردرد مواجه هستند، اما علت اصلی کمردرد فشاری است که به دلیل بزرگ شدن شکم به کمر وارد می‌شود. افزایش حجم شکم و وزن مادر باعث تغییر در گرانیگاه بدن می‌شود و فشار به ناحیه ستون فقرات را زیاد می‌کند و درد ایجاد می‌شود. اولین توصیه برای تسکین درد پوشیدن کفش راحت است. کفش باید پاشنه 3 سانتی‌متری و اسپرت باشد. وضعیت مادر هنگام خوابیدن نیز بسیار مهم است. خانمهای باردار نباید طاقباز بخوابند و بهتر است به پهلوی چپ بخوابند و بالش‌هایی به‌عنوان کمک‌کننده تهیه کنند و در نقاط مختلف بدن به‌خصوص قسمت‌هایی که گودی دارد، قرار دهند. پاها باید کمی خمیده و نزدیک به شکم باشد.
خانمهای باردار باید از ایستادن طولانی‌مدت و بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنند و هنگام فعالیت حتما زمانی را به استراحت اختصاص دهند. وقتی مجبورند مدتی بایستند، بهتر است از زیرپایی استفاده کنند و هر از گاهی یکی از پاها را به نوبت روی چهارپایه قرار دهند. در مواقعی که کمردرد شدید است، با مصرف داروی استامینوفن و درمان‌های حمایتی مانند ماساژ دادن، استفاده از حوله گرم و رفتن به حمام می‌توان تا حدودی درد را کاهش داد. مطمئن‌ترین و بی‌خطرترین مسکن همان استامینوفن است.
9. درد سمت راست شکم: آپاندیسیت در بارداری چندان شایع نیست، ولی گاهی این مورد نیز دیده می‌شود. حتی پزشک مجبور است برای نجات جان مادر آپاندیس را با جراحی خارج کند، اما علائم آپاندیسیت در بارداری برای بیمار و حتی پزشک گمراه‌کننده است. در اواخر بارداری و با بزرگ شدن شکم ناحیه آپاندیس تغییر می‌کند و ممکن است به پایین یا بالاتر از مکان اصلی خود حرکت کند. بهترین روش برای تشخیص بستری کردن خانم باردار، سی‌تی‌اسکن و سونوگرافی است. حتی گاهی پزشک باوجود اینکه از وجود آپاندیسیت مطمئن نیست، مجبور است جراحی انجام دهد. آپاندیسیت با درد شدید شکمی و تهوع و استفراغ همراه است. در معاینه شکم بسیار حساس و دردناک است.
10.شکم درد به دلیل یبوست: حرکات روده در دوران بارداری به دلیل تاثیر پروژسترون روی روده کندتر می‌شود. (البته خانمهای باردار علائم گوارشی دیگری مانند ریفلاکس، درد معده و... هم دارند.) نتیجه کاهش حرکات روده بزرگ یبوست است. یبوست باعث درد زیر شکم و در مواقع شدید بواسیر می‌شود. بهترین توصیه به خانم‌هایی که دچار یبوست هستند. فعالیت طبیعی روزانه مانند پیاده‌روی و حرکات ورزشی نرم است. توصیه می‌شود خانمهای باردار غذاهای نرم و خوراکی‌هایی مانند انجیر، آلو خشک، مایعات زیاد و... استفاده کنند. اگر بهبود در تغذیه تغییری در وضعیت مادر ایجاد نکند می‌توان دارو تجویز کرد. داروهای مختلف گیاهی و... وجود دارند که برای خانم باردار بی‌خطر هستند و به بهبود حرکات روده و تخلیه آن کمک می‌کنند.
دکتر فاطمه فرج‌زاده واجاری متخصص زنان و زایمان
هفته نامه سلامت