۶۳ گسل فعال در کمین نصف جهان

شاید طی صد سال گذشته در اصفهان زلزله شدیدی که خسارت های سنگین به بار آورد، اتفاق نیفتاده و این موجب شده تا اصفهان به عنوان استانی امن جانشین تهران در مدیریت بحران اعلام شود. اما به اعتقاد کارشناسان نیامدن زلزله در سال های اخیر به این معنا نیست که در سال های آینده زلزله اصفهان را تهدید نخواهد کرد.

به گزارش ایمنا ، تیرماه امسال در کارگروه مخاطرات زلزله، لغزش لایه های زمین، ابنیه، ساختمان و شهرسازی استان اصفهان از شناسایی ۶۳ گسل فعال درشعاع ۱۰۰ کیلومتری اصفهان خبر دادند و اعلام شد که با توجه به سوابق تاریخی زلزله در استان اصفهان از اولویت‌های استان، شناسایی گسل‌ها در مناطق پرخطر است.

بنابر آمارهای اعلام شده در سطح کشور پنج میلیون خانه کم دوام وجود دارد که از این تعداد سهم شهر اصفهان ۳۰ هزار خانه فرسوده است که نیازمند بازسازی است در غیر این صورت با بروز زلزله، این شهر دچار صدمات بسیار می شود.

باید توجه کرد که بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری بخش قابل توجهی از سطح شهر اصفهان و سایر شهرهای کشور را تشکیل می‌دهند. این بافت‌ها از یک سو، از طیف گسترده مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست‌محیطی رنج می‌برند و از سوی دیگر مهمترین پتانسیل شهرها برای استفاده از زمین برای اسکان جمعیت، تأمین فضاهای باز خدماتی و نیز بهبود زیست‌محیطی محسوب می‌شوند.

شکل‌گیری برخی از محلات و مناطق شهرهای بزرگ بنا به دلایل متعدد به گونه‌ای است که با ضوابط و معیارهای شهرسازی و معماری امروز به ویژه در کلانشهرها مغایرت دارد. این بافت به مرور زمان فرسوده‌تر شده و علاوه بر فرسودگی ابنیه، شبکه تاسیسات شهری آنها نیز فرسوده شده و کارکردهای شهری خود را از دست می‌دهند.

بافت فرسوده علیرغم انسجام محله ‌ای و بافت اجتماعی قوی نیز به واسطه موقعیت شهری خود در میان سایر پهنه‌های شهری، از مشکلاتی فراتر از نحوه ساخت‌وساز و مسایل رنج می‌برند. از این رو دخالت در این بافت‌ها نباید از نوع اقدامات کالبدی باشد.

وجود حدود ۲۳۰۰ هکتار بافت فرسوده در شهر اصفهان

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری با اشاره به اینکه شهر اصفهان دارای بخش زیادی بافت فرسوده یا بافت ناکارآمد شهری است، گفت: در شهر اصفهان حدود ۲۳۰۰ هکتار بافت ناکارآمد مصوب وجود داردکه با توجه به شاخص های ۳ گانه، به تایید شورای عالی شهرسازی و معماری کشور رسیده است.

جعفری با اشاره به موانع موجود بر سر بازآفرینی بافت ناکارآمد شهری، گفت: متأسفانه در شهرهای بزرگ بافت های سنتی به دلیل تمرکز در هسته مرکزی شهر، مانع مهمی بر سر راه توسعه کمی و کیفی شهرها می شوند و بی شک برای رفع این مشکل باید تدابیر ویژه و راهگشا اندیشیده شود. همچنین بافت های شهری به خصوص بافت های فرسوده به عنوان بخشی از بدنه شهرها دچار عارضه های زیادی شده اند که ناکارآمدی بافت ها بازدهی نامطلوبی دارند و از مشکلات کالبدی، اجتماعی و فرهنگی رنج می برند.

وی با بیان اینکه طبق قانون برنامه ششم توسعه قرار است بازآفرینی بافت های ناکارآمد در دستور کار قرار بگیرد، گفت: مقرر شده تسهیلاتی در اختیار مردم قرار گیرد و برای تامین زیرساخت ها در بافت های ناکارآمد نیز اعتباراتی در طول برنامه ششم پیش بینی شود.

پس لرزه هایی که اصفهان را نگران کرد

شاید اصفهان به دلیل شرایط محیطی از شهرهای زلزله‌خیز به حساب نیاید و در سالیان گذشته هم هیچ زمین لرزه‌ ای که منجر به فاجعه شده باشد در این شهر اتفاق نیفتاده باشد. اما شاهدیم طی چند سال قبل که خیلی هم دور نیست و در همین دهه ۹۰ پس‌لرزه‌هایی در استان اصفهان و حتی شهر اصفهان مردم را به وحشت انداخت به طوری که شهروندان اصفهانی برای حفظ جان خود در خیابان‌ها شب را به صبح رساندند. آخرین پس لرزه ای که اصفهانی ها را نگران کرد مربوط به وسعت زلزله دلخراش کرمانشاه بود که شامگاه یکشنبه ۲۱ آبان ماه بسیاری از شهرهای کشور از جمله اصفهان آن را احساس کردند.

خوشبختانه این پس‌لرزه‌ها در اصفهان منجر به فاجعه‌ ای هولناک همچون بم یا کرمانشاه نشد، اما ممکن است حتی در شهری مثل اصفهان که هیچ سابقه ای از این لحاظ نداشته باشد در فاصله زمانی کوتاه همه چیز فرو بریزد، چون زلزله با وجود پیشرفت‌های چشمگیر علمی، هنوز هم غیرقابل پیش‌بینی است.

در اغلب محلات اصفهان، خانه‌ها یا کوچک هستند و یا به دلیل معماری غلط به هم مرتبطند و امکان نوسازی جداگانه وجود ندارد، لذا نیازمند رضایت اهالی به طرح تجمیع است که متاسفانه کمتر کسی از آن استقبال می‌کند.

۱۵۶ هزار هکتار بافت ناکارآمد شهری در کشور وجود دارد

بنا اعلام عباس آخوندی وزیر شهرسازی، ۱۵۶ هزار هکتار بافت ناکارآمد شهری در کشور وجود دارد که این میزان جمعیتی بالغ بر ۱۹ میلیون نفر را شامل می شود که از وضعیت زندگی مناسبی برخوردار نیستند.

به گفته مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان، اهمیت این موضوع تا حدی است که باید به صورت ویژه در بحث زلزله و فرونشست زمین، برای شناسایی موقعیت خاص استان اصفهان جلساتی در جهت رفع مشکلات و برنامه ریزی برگزار شود.

شیشه فروش می گوید: همه شهرداری ها موظفند که داخل شهر در خصوص تاب آوری ساختمان ها و تاسیسات در برابر فرونشست اقدامات لازم را انجام دهند، و آب منطقه ای نیز موظف است برنامه جامعی برای پیشگیری از فرونشست دشت ها انجام دهد و برای عملی شدن این موضوع باید عدوات هوشمند و کنتور بر سر چاه های مناطق جهت کنترل برداشت آب نصب و با همکاری جهاد کشاورزی الگوی کشت برای کشاورزان تعریف و در خصوص طرح تعادل منابع مصرف آب تعادل بخشی کند همچنین بروز رسانی داده ها، آنلاین کردن شتاب نگارها، جمع آوری قوانین، تهیه نقشه GIS قنوات استان، برخورد شهرداری ها با مالکان ساختمان های غیر ایمن، جمع بندی و ارسال گزارشات توسط مرکز لرزه نگاری استان و مطالعات ریزپهنه بندی لرزه ای در اصفهان و کاشان از اولویت های اجرایی کارگروه است.

شناسایی ۶۳ گسل فعال زلزله در ۱۰۰ کیلومتری اصفهان

از سوی دیگر رییس مدیریت بحران اداره کل راه و شهرسازی استان متعقد است که اصفهان به عنوان یکی از استان های صنعتی، گردشگری نقش به سزایی در توسعه کشور ایفا می کند، عدم شناسایی دقیق گسل های فعال، یکی ازمهمترین مشکلات این استان است. لذا با توجه به مطالعات انجام شده، پردازش داده های رقومی ماهواره ای، برداشت های صحرایی و لرزه های ثبت شده در شعاع ۱۰۰ کیلومتری اصفهان، تعداد ۶۳ گسل فعال شناسایی وتعدادی هم بدلیل وسعت آبرفت های دشت اصفهان، مناطق مسکونی وکشاورزی به سادگی قابل شناسایی نیستند.

سیدحسین خادم زاده می گوید: با توجه به سوابق تاریخی زلزله در استان اصفهان از اولویت های استان، شناسایی گسل ها در مناطق پر خطر است و انجام مطالعات ریز پهنه بندی لرزه ای به عنوان یک راهکار اساسی در راستای ایمن سازی زیرساخت ها، ابنیه و در نهایت ایمنی شهروندان امری الزامی است.

از سوی دیگر اصفهان به دلیل کم آبی دچار فرونشست شدید زمین شده است. بنابراعلام یکی از کارشناسان اداره کل راه و شهرسازی اصفهان، با توجه به بحرانی بودن ۱۷ دشت استان، علاوه بر مطالعات دشت مهیار، ضرورت دارد مطالعات جامع سایر دشت ها نیز انجام شد.

فرونشست اراضی جنوب فرودگاه اصفهان زلزله ای خاموش

آبان ماه امسال نیز مدیرکل راه و شهرسازی استان اصفهان در نشست در کارگروه مخاطرات زلزله، با اشاره به گزارشی پیرامون فرونشست اراضی جنوب فرودگاه شهید بهشتی، اعلام کرد که نشست و فرونشست زمین، حاصل مصرف بیش از حد آب‌های زیرزمینی بوده و به نوعی یک زلزله خاموش است.

به عقیده کارشناسان و برخی اساتید دانشگاه، مصرف بیش از حد آب عامل وقوع این نشست‌ها و فرونشست‌ها در مناطق مختلف است و باید این فرونشست ها را که یک زلزله خاموش است به مردم اطلاع‌رسانی و آموزش‌های لازم را جهت مصرف بهینه آب‌های زیرزمینی ارائه دهیم.

شمال شرق محدوده گسلی فعال زیر شهر اصفهان

عضو هیات علمی دانشکده زمین‌شناسی دانشگاه اصفهان نیز در خصوص وضعیت گسل‌های نزدیک به شهر اصفهان می گوید: ما در شعاع صد کیلومتری اطراف شهر اصفهان ۶۳ گسل فعال را شناسایی کرده‌ایم که برخی از آنها از اطراف شهر اصفهان می‌گذرند.

همایون صفایی با اشاره به اینکه چند گسل را در محدوده شهر اصفهان شناسایی کرده‌ایم که از محدوده شهر عبور می کند و زیر آبرفت ها پنهانند اما با استفاده از ارتفاعات حاشیه شهر به وجود آنها پی‌بردیم، ادامه می دهد: همچنین یکی از گسل‌های فعال زیر شهر اصفهان در شمال شرق اصفهان است که در محور اصفهان - شاهین شهر و در ۱۸ کیلومتری شهر قرار دارد.

به اعتقاد وی، گسل موجود در شمال شرق اصفهان قدرت لرزه خیزی زیادی ندارد اما در جنوب غرب اصفهان نیز به دلیل برخورد چند گسل، تمرکزی از زمین لرزه‌ها را داریم و در این منطقه زلزله‌های خفیف زیادی تاکنون رخ داده است.

البته باید توجه داشت که زلزله تنها تهدید بافت فرسوده نیست بلکه امروز ما در کشور و استان اصفهان شاهد پروژه های ساختمانی بدون استحکام به نام مسکن مهر هستیم. زلزله کرمانشاه نشان داد که ساختمان های این طرح متاسفانه با هر لرزه ای فرو می ریزد و ناامن هستند. علاوه بر این باید توجه داشت برداشت بی رویه آب از سفره های زیرزمینی موجب فرونشست زمین در نقاط مختلف اصفهان شده که این اتفاق ضرورت مقاوم سازی ساختمان ها را بیشتر می کند تا در برابر هر تکانی شهر به لرزه نیفتد و دچار خسارات اقتصادی سنگینی نشود.

باید گفت علم مهندسی زلزله یعنی تعیین خطر و احتمال خطر زلزله که پایه‌ای‌ترین آن، مطالعات ریزپهنه‌بندی است باید برای تمام شهرهای کشور از جمله اصفهان تهیه شود تا در صورت بروز هر حادثه ای دستگاه های امدادی به صورت آماده باش و نه غافلگیرانه با پس لرزه های زلزله مقابله کنند.