عالی‌قاپوی اصفهان خسته از بار داربست‌ها

در شرایطی که قرار است داربست‌های عالی‌‎قاپو پس از سال‌ها از این اثر تاریخی خارج شوند، آیا ممکن است پس از بازگشایی حصارها از تن خسته عالی‌قاپوی اصفهان، به دلیل عدم کیفیت مرمت مورد نظر مدت زمان کوتاهی بار دیگر شاهد حصارهای جدید باشیم.
به گزارش تسنیم ، اصفهان شهری است آذین‌بندی شده از تمام سنت‌ها و نمادهای تاریخی که هرچه روزها، سال‌ها و ماه‌ها می‌گذرد حرف‌های گفته و ناگفته بیشتری از تاریخ را نه تنها در خود بلکه در تک تک خشت‌ها و آجرهایش می‌گنجاند. از شهری حرف به میان است که صدها سال تمدن فرهنگی و تاریخی از دولت‌ها و حکومت‌های گوناگون همچون صفویان و تیموریان بر آن مشهود است.
حال سالیان سال به گونه‌ای تاکنون سپری شده که صده‌ها را به وجود آورده و مسئولیتی چند صد ساله را در قبال این نمادهای ارزشمند بر دوشمان گذاشته، در میان این آثار این روزها حرف از اثری در میان است که اگر به معنای آن رجوع کنیم می‌توانیم تعالی و ارزشمندی آن را نیز در نامش دریابیم که آن اثر باستانی عالی قاپو نام دارد.
نام این اثر از دو بخش عالی به معنای «تعالی و بلند مرتبه» و قاپو به معنای «در» تشکیل شده که دیگر جایی برای توضیح نیست چرا که در بازدید حضوری این اثر تاریخی همه چیز برای مخاطب از بعد ارزشمندی نمایان می‌شود. اما چه عالی قاپویی، از زمانی که به یاد می‌آوریم هرگاه از درب اصلی میدان امام (ره) وارد شدیم و به سمت راستمان نگاه کردیم عالی قاپویی در بند حصارها را مشاهده کردیم و هربار با خود گفتیم کی می‌شود که این اثر تاریخی از حبس داربست‌ها و حصارها شود.
آنچه که در وهله نخست برای هر اثر و بنای تاریخی مطرح است مسائل مرمتی آن است. همچون هر دسته بندی تاریخی دیگر مسئله مرمت عالی قاپوی اصفهان به دو دوره قبل و بعد تقسیم می‌شود، حدود 4 دهه پیش، با حضور مرمتگران ایتالیایی در بخشی از آثار ایرانی از جمله عالی‌قاپو مرمت شد اما بعد از آن و با خروج مرمتگران ایتالیایی از ایران تا شروع فعالیت مرمتی بعدی وقفه زمانی طولانی مدت را شاهد هستیم که این وقفه می‌تواند بخشی از آسیب‌ها را نسبت به این بنا به خود اختصاص دهد.
با شروع دوباره فعالیت‌های مرمتی توسط مرمتگران ایرانی داربست‌های فلزی را بیش از سه دهه است که بر قامت این اثر استوار شاهدیم که به گفته بسیاری از کارشناسان و مرمت‌گران پیشکسوت در زمینه مرمت این اثر تاریخی توفیق چندانی نیافتیم.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در این‌باره با اشاره به اتمام عملیات استحکام بخشی ایوان چوبی کاخ عالیقاپو اظهار داشت: این عملیات با ظرافت خاصی پس از حدود 45 سال در این ایوان در دو سطح مرمت سقف ایوان به ویژه سقف دو پوش ایوان و اجرای عملیات استحکام بخشی ستون‌های ایوان اجرا شده، به گونه‌ای که مرمتگران با پیاده کردن تک تک ستون‌ها، عملیات استحکام بخشی را انجام داده و سپس ستون‌ها یک به یک مجددا در جای خود نصب شده است.
فریدون اللهیاری بیان کرد: با عنایت به نیاز به استحکام بخشی ستونهای چوبی ایوان کاخ عالیقاپو، عملیات مرمتی ایوان کاخ به عنوان یکی از بزرگترین سازه‌های چوبی بناهای تاریخی کشور در چند سال گذشته آغاز شد.
وی با اشاره به ابعاد این عملیات مرمتی افزود: با آغاز عملیات مرمت این ایوان عظیم، کارشناسان با توجه به نیازهای مرمتی عملیات را گسترش داده و نهایتا در دو سال اخیر، حداقل 6 عملیات مرمتی همزمان با هم در کنار عملیات استحکام بخشی در ایوان کاخ عالیقاپو آغاز گردید.
الهیاری اضافه کرد: این عملیات‌ها عبارتند از استحکام بخشی ستون‌های کاخ عالیقاپو در ارتفاع 12 متری از سطح زمین، عملیات استحکام بخشی و مرمت کف ایوان در طبقه سوم این عمارت، عملیات لایه برداری و مرمت تزئینات دیوارهای کاخ و عملیات مرمت آن، استحکام بخشی سقف و همچنین مرمت تزئینات سقف ایوان(در کنار عملیات استحکام بخشی سقف دوپوش ایوان)که با هنر زیبای معرق بر روی چوب انجام پذیرفته است.
وی به طرح بازسازی نرده های چوبی ایوان نیز اشاره کرد و افزود: برای نخستین بار در کشور، عملیات بازسازی و نصب نرده‌های ایوان کاخ عالیقاپو نیز در این ابعاد، در یک و نیم سال گذشته در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی استان قرار گرفت و پس از بررسی طرح‌های مختلف و اخذ نظرات کارشناسان، در نهایت نرده‌های جدیدی برای ایوان عظیم کاخ عالیقاپو با بهره گیری از هنر سنتی گره چینی با اجماع صاحبنظران طراحی و هم اکنون در حال نصب است و این ایوان پس از حدود یکصد سال دارای نرده‌های زیبا و منحصر به فردی با استفاده از هنرهای سنتی ایرانی می‌شود.
اما به گفته کارشناسان علم مرمت علمی به روز است که با تکنولوژی های جدید همراه می‌شود اما آنچه که ما در برنامه‌های مرمتی کشورمان مشاهده می‌کنیم مرمت به شیوه سنتی است؛ بدین معنا که جوابگوی وضعیت یک بنای تاریخی به این وسعت و قدمت تاریخی نیست.
حال چیزی که مطرح می‌شود این است که آیا این نوع از مرمت سنتی پاسخگوی موریانه‌های این کاخ، نم سقف آن و ستون‌های از جنس درخت چنار که هر لحظه ممکن است به دلیل فرسودگی تخریب بشوند را جوابگو هست یا خیر؟
برخی از فعالان حوزه مرمت معتقدند آنچه که اکنون در برنامه‌های مرمتی ما مطرح است صرفا امری قراردادی است که با مرمتگران گمنام بسته می‌شود و هر کدام از آنها نه به شکل اصولی بلکه به شکل سلیقه‌ای بنای مورد توجه را مرمت می‌کنند.
از دیگر علامت سوال‌های موجود در امر مرمت می‌توانیم به گنگ و مبهم بودن میزان تخصص مرمت‌گران اشاره کنیم چرا که آنچه که بقای هر چه بیشتر یک اثر تاریخی را افزایش می‌دهد میزان و سطح تخصص مرمتگران است.
در این راستا جعفری زند، کارشناس میراث فرهنگی به خبرنگار تسنیم می‌گوید: در ایران چیزی تحت عنوان مرمت اصولی وجود ندارد. تعمیر، حفظ، نگهداری، احیاء، بازسازی و نوسازی همگی تحت عنوان مرمت است که در این راستا متاسفانه علم مرمت ما آن چنان که لازم است پیشرفت نکرده است.
این کارشناس میراث فرهنگی معتقد است که در این میان واژه‌ای که برای حافظان بناهای تاریخی به ویژه سازمان میراث فرهنگی و اداره اوقاف آشنا هست واژه "پیمانکاری" است بدین معنا که سازمان‌های مذکور برای پیشبرد اهداف مرمتی با پیمانکاران این حوزه قراردادی بسته و پروژه مرمتی را آغاز می‌کنند اما آنچه که مشکلات حوزه مرمت را دوچندان می‌کند آن است که این پیمانکاران از تخصص کافی در زمینه مرمت بناهای تاریخی برخوردار نبوده و با این آثار همچون هر ساختمان و اثر دیگری رفتار می‌کنند، این امر سبب آسیب به بنای تاریخی و 1 بار مصرف شدن فعالیت مرمتی می‌شود.
باید به حافظان مواریث فرهنگی تأکید کرد که هر اثر و بنای تاریخی را نمی‌توان همچون اشیاء و ظروف تاریخی در موزه‌ها در معرض دید مخاطبان گذاشت چرا که اگر عالی قاپوی دیروز به آوار تبدیل شود هویت و تمدن امروزمان به دست فراموشی سپرده خواهد شد.
حال این سوال برای همه وجود دارد که آیا ممکن است پس از بازگشایی حصارها، به دلیل عدم کیفیت مرمت مورد نظر مدت زمان کوتاهی بار دیگر شاهد حصارهای جدید باشیم؟
نسل‌های کنونی نیز همچون صفویان که میراث داران ما بودند از میان می‌روند و تنها چیزی که از ما و فرهنگ اصیلمان می‌ماند عالی قاپوها و سی‌سه پل‌هاست، نظرتان چیست که با ایجاد برنامه‌های تخصصی دقیق‌تر پیرامون فعالیت‌های مرمتی بناهای تاریخی، توجهی بیش از پیش به این آثار تمدنی داشته باشیم؟