از مدارس بوی «گُل» می آید؟!

آذر لطفی در روزنامه همدلی نوشت: امروزه اعتیاد یکی از آسیب‌ های مهم اجتماعی در جوامع بشری به شمار می‌آید که تبعات زیانبار آن غیر قابل انکاراست. اعتیاد به سبب ویژگی‌های ذاتی خود، اغلب با سایر آسیب‌ها نیز همراه می‌شود و موجب هدر رفتن نیروهای ثمربخش جامعه می‌شود.

علل گرایش به اعتیاد از مسایل روانی و فردی تا مسایل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی گسترده است. حال اگر این بلای ویرانگر در میان نسل آینده ساز جامعه گسترش پیدا کند به کلاف سردرگمی تبدیل می شود که می تواند یک نسل را نابود و یک جامعه را با مخاطره جدی روبه رو کند.

براساس آخرین آمار تعداد معتادان کشور به ۲میلیون و 808 هزار مصرف‌کننده مستمر مواد مخدر در کشور رسیده است؛ این درحالی است که ماری جوآنا و مشتقات آن شامل گل، گرس، علف با 9/11درصد، پس از تریاک دومین مواد مخدر مصرفی در میان مصرف‌کنندگان مستمر مواد مخدر در کشور اعلام شده است.

در این میان ماده مخدر «گل» در سال‌های اخیر گوی رقابت را از ماده مخدر شیشه ربود و در حال رقابت تنگاتنگ با تریاک است تا بلکه بتواند آن را نیز از گردونه خارج کند و خود به تنهایی در صدر مصرف کشور قرار بگیرد. اما نکته قابل توجه آن است که اگر مصرف ماده مخدر تریاک، در بین افراد مسن عمومیت دارد و باب میل این طیف سنی است، اما ماده مخدر گُل در میان نوجوانان و جوانان و دانش آموزان جولان می‌دهد و روز به روز دامنه مصرف آن در بین این قشر گسترده تر می شود. تبلیغات فریبنده این ماده مخدر که آن را اعتیادآور معرفی نمی کند بلکه آن را شادی آور می داند، باعث محبوبیت این ماده اعتیادآور در بین نوجوانان و جوانان شده است.

اخیرا ‌‌سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، ‌اعلام کرد که شروع مصرف مخدر گل به جمعیت دانش‌آموزی و افراد در سن 15، 16 و 17 سالگی رسیده است. او تبلیغات اغواکننده را یکی از مهم‌ترین دلایل برای گرایش دانش‌آموزان به این مخدر دانست و بیان کرد: سال قبل 24 سایت درباره گل را به ناجا معرفی کردیم. در تبلیغات سایت‌ها اعلام می‌شد که گل وابستگی ندارد و این تبلیغات اغوا می‌کرد. قطعا گل اعتیادآور است، اما میزان اعتیادآوری‌اش مانند شیشه فوری نیست و تفننی مصرف می‌شود.

افشار با بیان اینکه 2درصد جامعه دانش‌آموزی در مقطع دوم متوسطه تجربه حداقل یک بار مصرف مواد مخدر را داشته‌اند، گفت: البته این آمار به هیچ عنوان به معنای معتادی دانش‌آموز نیست و بسیاری از آنها فقط یک‌بار مصرف مواد را تجربه کرده‌اند.

‌‌سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر در رابطه با اقدامات پیشگیرانه و درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر تصریح کرد: توانمندسازی دانش‌آموزان در مقطع متوسطه را از سال 94 شروع کردیم و قصد داریم آن را به دوره متوسطه اول و ابتدایی نیز تسری دهیم. همچنین درسنامه‌ای تدوین شده بود که قرار بود یک میلیون نسخه از آن چاپ و توزیع شود که بر اساس آخرین آمارها در هشت ماهه امسال 230 هزار نسخه از این درسنامه در مدارس توزیع شده است.

اعتیاد دانش‌آموزان از انکار تا واقعیت

بدون شک کسانی که در گذشته خبرهای مربوط به آسیبهای اجتماعی به ویژه اعتیاد را دنبال می کردند، خوب به خاطر دارند که تا چند سال پیش گفت وگو در رابطه با اعتیاد دانش آموزان و شیوع آن در بین دانش آموزان تابو محسوب می شد و حتی بحث در مورد آن برخوردهای قانونی را نیزبه دنبال داشت. این انکار کردن شیوع مصرف مواد مخدر در بین دانش آموزان، از سوی آموزش و پرورش نه تنها به حل آن کمک نکرد، بلکه با پاک کردن صورت مسئله، باعث شیوع و گستردگی آن نیز شد.

با گسترش اعتیاد در بین دانش آموزان، آموزش پرورش ناچار شد به جای پاک کردن صورت مساله به دنبال حل ماجرا باشد و سیاست های سانسور این معضل را بردارد و به صورت عریان با موضوع اعتیاد دانش آموزان برخورد و چاره اندیشی کند.

آموزش و پرورش در سال 1387 برای اولین بار آمار دانش آموزان معتاد کشور را 35هزار نفر اعلام کرد و از برنامه های فوق العاده برای پیشگیری و رفع این معضل خبر داد. درست زمانی که انتظار می رفت برنامه های فوق العاده آموزش و پرورش برای پیشگیری از اعتیاد به ثمرنشسته باشد و آمار اعتیاد این قشر نیمکت نشین در مدارس کنترل و کاهش یافته باشد، اعلام آمار 75هزاری دانش آموزان معتاد در سال 92 که از رشد غیر قابل باور آن حکایت داشت، به مثابه آب سردی بود که بر پیکر دست اندرکاران کنترل و پیشگیری اعتیاد در میان دانش آموزان ریخته شد. این آمار به روشنی نشان داد که در بازه زمانی 5 سال نه تنها سیاست های آموزش و پرورش و دستگاه های ذیربط موثر واقع نشده است، بلکه حتی این معضل رشد صددرصدی داشته است.

از سال 1392، ‌نگاه آموزش و پرورش هم به موضوع اعتیاد دانش‌آموزان تغییر کرد، به طوری که بهمن سال 1392، ‌علی‌اصغر فانی، ‌وزیر وقت آموزش و پرورش، ‌درباره رشد اعتیاد در بین دانش‌آموزان گفت: باید در برخورد با اعتیاد دانش‌آموزان هم به مسئله پیشگیری بپردازیم و هم به مسئله درمان آن‌ها. با توجه به وسعت فعالیت‌ها و تعداد بسیار زیاد دانش‌آموزان نمی‌توانیم مدعی شویم که این اقدامات را در تمامی مدارس کشور اجرایی می‌کنیم، ولی شروع به اجرا کردن این اقدامات کرده‌ایم و در برابر این مشکلات سکوت نکرده‌ و در این زمینه کلاس‌هایی را برای دانش‌آموزان دائر کرده‌ایم.

با این وجود، آن زمان آموزش و پرورش با توجیه محدودیت منابع مالی خود، از هیچ طرح و برنامه‌ای برای مقابله با اعتیاد دانش‌آموزان صحبت به میان نیاورد و به گفته فانی تنها اقدامی که برای رفع این معضل انجام داد ‌این بود که آنها را به مراکز ترک اعتیاد معرفی کرده که آن هم به گفته وزیر وقت آموزش و پرورش، فراگیر نبود.

این روند ناامید کننده ادامه داشت تا اینکه دو سال بعد یعنی سال 1394 علیرضا جزینی قائم مقام ستاد مبارزه با مواد مخدر با اعلام آمار 130هزار نفری دانش‌آموزان معتاد عملا زنگ خطر را به صدا در آورد.

گل رتبه دوم مواد مخدر پرمصرف در ایران

اما به تازگی رئیس کارگروه کاهش تقاضای موادمخدر و الکل در مجمع تشخیص مصلحت نظام با اعلام اینکه گل در رتبه دوم موادمخدر پرمصرف کشور قرار دارد، دلیل شیوع و گستردگی آن را سه مولفه دانست. سعید صفاتیان در این رابطه گفت: سه مولفه باعث شده است که این ماده مخدر در مدت زمان محدود معرفی و عرضه شود و بتواند جایگاه خوب و مطلوبی بین اقشار و طبقات مختلف به‌خصوص جوانان و نوجوانان پیدا کند.

صفاتیان دسترسی راحت به این نوع مواد را اولین مولفه شیوع آن دانست و افزود:فضای مجازی و کانال‌های مختلف آزادانه در جهت تبلیغ و فروش گل به‌عنوان یک موادمخدر سهل‌الوصول در حرکت هستند و به راحتی و بدون واسطه آن را به دست مصرف‌کنندگان می‌رسانند. دومین موضوع قیمت پایین این نوع از موادمخدر است که یک دانش‌آموز یا دانشجوی جوان و نوجوان به راحتی و با یک پول توجیبی معمولی و نه خیلی بالا می‌تواند آن را تهیه و مصرف کند. سومین مولفه‌ای هم که باعث رشد مصرف گل در سنین مختلف بالاخص نوجوانان است، عدم حساسیت خانواده‌ها در برابر استعمال این ماده مخدر توسط فرزندانشان است. این موضوع شاید خیلی دردناک و قابل تامل باشد که یک خانواده مصرف گل توسط فرزندش را با عدم مصرف هروئین و سایر مواد خطرناک مخدر قیاس می‌کند و مصرف گل را جدی نمی‌گیرد.

افزایش اعتیاد به گل در بین دانش‌آموزان واکنش رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران را نیز در برداشت تا جایی که «سیدحسن موسوی‌چلک» مصرف و حمل‌ونقل آسان در کنار قیمت پایین را از دلایل رو آوردن دانش‌آموزان به مواد مخدر جدید دانست و تاکید کرد که «دانش‌آموزان با در نظر گرفتن این ویژگی‌ها در کنار شادی و نشاطی که پس از مصرف این مواد به آنها دست می‌دهد، استفاده از آن را برای خود توجیه می‌کنند.»

وی با بیان این نکته که در کشور ما فرصتی برای گفت‌وگوهای اجتماعی تعبیه نشده است، افزود: فضای مناسبی برای انجام شادی‌های مشروع در نظر نگرفته‌ایم. مدارس ما شادی‌گریز هستند، خانواده‌ها شادی‌گریز هستند و جوانان و نوجوانان مکان و فضایی برای تخلیه انرژی خود نمی‌بینند و از این جهت به میانبرها روی می‌آورند، میانبر چیست؟ مصرف موادمخدر ارزان و در دسترس موسوی‌چلک با اشاره به این موضوع که امور اجتماعی در کشور در حاشیه قرار دارد، افزود: وقتی در جامعه موضوعات و دغدغه‌های اجتماعی در حاشیه قرار گیرند، طبیعی است که آسیب‌های اجتماعی ایجاد شود. کسانی که در اقتصاد موادمخدر حضور دارند و از آن نفع می‌برند، بسیار باهوش‌تر از جامعه‌شناسان و سیاستگذاران هستند و از این فضا نهایت استفاده را می‌برند.

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران معتقد است که شادی مشروع باید جایگزین تفریحات و شادی‌های نامشروع بشود، زیرا که هیچ عقل سلیمی با وجود جایگزین در برابر موادمخدر و بازدهی مناسب، استعمال مواد را انتخاب نمی‌کند. با تمام این تفاسیر به نظر می رسد اعتیاد در بیخ گوش دانش آموزان قرار دارد و برنامه ها و سیاست های پیشگیری از اعتیاد در بین نوجوانان و جوانان تاکنون نتوانسته است توفیق چشمگیری را به دست بیاورد. بنابراین آمارها نشان می دهد که کنترل آمار رو به رشد اعتیاد در بین دانش آموزان نیازمند جریان قدرتمندتر و گزاره های محکمتری است.