مناره سلجوقی گلپایگان در معرض خطر!

مناره سلجوقی یا فانوس جاده ابریشم شاهکاری که با تجاوز و محصور کردن حریم آن چالش و تهدیدی برای این اثر فاخر تاریخی ایجاد کرده است.
به گزارش ایمنا از شهرستان گلپایگان، مناره سلجوقی یا فانوس جاده ابریشم، از شاهکارهای دوره سلجوقیان است، این مناره از زمره بلندترین مناره‌های قرن پنجم هجری قمری بوده که با قدمتی بیش از ۹۰۰ سال در برابر عوامل انسانی از جمله جنگ‌ و نابه سامانی‌ها و عوامل طبیعی مانند زلزله، باد ، باران و… مقاوم مانده، ساخت این بنای فاخر با ساخت مسجد جامع و بازار چهارسوق همزمان است.
مناره گلپایگان دارای دو در ورودی است که از سمت شمال و جنوب به بیرون راه دارد، در این دو ورودی در گذشته سنگی بوده، اما در دهه‌های گذشته در فلزی به جای آن گذاشته شده، البته یکی از مهم‌ترین دلایل این جابه جایی را می توان نبود اداره میراث فرهنگی در گلپایگان عنوان کرد. در گذشته اطراف مناره چند حلقه چاه وجود داشت تا گازهای درون زمین را تخلیه کند که متأسفانه به مرور زمان با مسدود کردن این چاه‌ها سبب نم ناک شدن مناره شد.
مناره و بازار در دوران سلجوقی همزمان با یکدیگر احداث شدند، اما پس از گذشت سال‌های برای احداث خیابان با بی تدبیری و با گودبرداری بین این دو اثر تاریخی فاصله افتاد. از آنجایی که بناهای تاریخی با انگیزه و دلیل خاص بنا می‌شود و شهر گلپایگان نیز در دوران سلجوقیان یک شهر تجاری و در مسیر عبور جاده ابریشم قرار داشت، برای راهنمایی کاروان تجار این مناره احداث شد تا با روشن کردن آتش بر روی آن مسیر راه را به یکدیگر نشان دهند.
نوع مصالح، استوانه بودن و پی قوی در ساخت مناره سبب شده است، با گذشت ۹۰۰ سال از قدمت این اثر تاریخی مانع تخریب آن در برابر بادهای تندی که از سمت شمال غربی به جنوب غربی می‌وزد، شود. در زمان احداث خیابان اصلی زمین‌های اطراف مناره را به مالکانی که زمین آنها را تصاحب کرده بودن واگذار شده و همین عامل سبب محصور شدن آن است.
مناره گلپایگان اثر بی‌نظیری که تنها نمونه آن مناره گنبد باروت در شهرستان گنبد کاووس در استان گلستان قرار دارد.
دو چالش و تهدید در مناره
حمیدرضا قربانی، پژوهشگر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در گفت‌و گو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: تجاوز به حریم مناره سلجوقی و محصور کردن آن مهمترین چالش و تهدید این اثر فاخر تاریخی است.
وی با بیان اینکه آزادسازی حریم مناره سلجوقی مهمترین اقدام در حفظ این اثر ارزشمند بود، گفت: آزادسازی حریم مناره موجب افزایش شعاع دید و جذب بیشتر گردشگر و معرفی این میراث گران‌بها بسیار تاثیر گذار بوده است.
قربانی با بیان اینکه مناره سلجوقی با هدایت مسیر کاروان‌ها، نقش علامت و راهنما را داشته که برای این کار بر بالای آن چراغ یا آتش می‌افروختند، افزود: وجود تأسیساتی نظیر کاروانسرا و بار انداز، مسجد و بازار در مجاورت بنا که بخشی از آن در گذشته تخریب شده، اثبات کننده این موضوع است.
عضو انجمن دوستداران میراث فرهنگی گلپایگان(وردپاتکان)، تصریح کرد: وجود این مناره را برخی دال بر وجود قوای نظامی در شهر می‌دانند که برای اشرافیت بر منطقه و اعلام خطر هجوم دشمن، بر فراز آن آتش روشن می‌کردند.
وی افزود: این یادمان ارزشمند و استوانه‌ای شکل، دارای پی سنگی که با مصالح آجر و ملات ساروج ساخته شده و دارای دو راه پله است که حول محور اصلی و به صورت دورانی تا بالای مناره امتداد دارد.
قربانی تصریح کرد: مناره سلجوقی با دو راه پله یکی در سمت غربی و دیگری در سمت جنوبی که روی سطح پایه قرار دارد که به صورت دورانی با ۶۴ پله می‌توان به بالای مناره صعود کرد.
وی گفت: در بالای مناره یک میله دو متری به قطر ۵۰ سانتی‌متر، با مصالح آجری بنا شده است، هنر و اضلاع هندسی، نقش بسیار مهمی در ماندگاری این بنای کهن داشته است.
پژوهشگر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خاطرنشان کرد: در گلوگاه مناره، خطوط هندسی تزیینی با آجر رسم شده و خطوط کوفی هم در گلوگاه پایین، بالاتر از درها با هنرمندی کار شده، که شامل آیه ۵۱ سوره مبارکه زمل است.
ضرورت ایجاد انجمن خیران برای حفظ آثار تاریخی
مصطفی قانونی، رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلپایگان با بیان اینکه این مناره به مناره سلجوقی، فانوس جاده ابریشم و میل گلپایگان معروف است، اما بیشتر به نام مناره سلجوقی شناخته شده است، گفت: فن معماری در ساخت منار به گونه‌ای تعریف شده که منار برای استقامت و پایدار بودن همیشگی به صورت استوانه‌ای و بر پایه‌ شش ضلعی احداث شده است.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلپایگان، افزود: مناره سلجوقی در خردادماه سال ۱۳۱۵ به شماره ۲۵۰ به ثبت ملی رسیده است.
وی گفت: گلپایگان در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و با وجود کاروان‌سراهای مختلف از جمله کاروانسرای شریفی و کاروانسرای دُر محلی برای استقرار کاروانیان بوده است.
قانونی با بیان اینکه بر اساس پایش کارشناسان میراث، مرمت آثار تاریخی صورت می‌گیرد، خاطرنشان کرد: بنای تاریخی باید به همراه حریم آن ثبت شود، اما در سال‌های گذشته نیز در حریم مناره ساخت و سازهای جدید صورت گرفته است.
وی با اشاره به بعد فرهنگی این بنا برای شهر گلپایگان افزود: میراث فرهنگی در زمینه آزادسازی اطراف این مناره به تنهایی نمی تواند اقدام کند و شهرداری گلپایگان باید در این زمینه به میراث فرهنگی کمک کند.
قانونی با بیان اینکه سیاست دولت جذب گردشگر است، گفت: وجود بناهای تاریخی سبب رونق گردشگری می شود، اما متاسفانه در بسیاری از شهرها به ابنیه تاریخی توجه نمی شود و این آثار در خطر نابودی قرار دارند که در این زمینه انجمن خیران برای حفظ آثار تاریخی در شهرستان می توانند نجات بخش این حوزه باشند.
لزوم همکاری مالکان در آزادسازی اطراف مناره
حمیدرضا توسلی معاون عمرانی و شهرسازی شهرداری گلپایگان با اشاره به اقدامات آزادسازی اطراف مناره سلجوقی، گفت: در سال‌های گذشته از سوی شهرداری گلپایگان زمین پارک فانوس با هدف آزادسازی و زیبایی اطراف مناره خریداری و پارک فانوس احداث شد.
وی گفت: تملک دفترخانه اسناد رسمی در دستور کار قرار دارد، اما به دلیل عدم اعتبار اقدامی در این زمینه صورت نگرفته، در صورتی که مالک با شهرداری همکاری کند، می‌توانیم محدوده اطراف مناره را نیز آزادسازی کنیم.
معاون عمرانی و شهرسازی شهرداری گلپایگان گفت: در شهرداری توان خرید زمین اطراف این منار را ندارد و برای آزادسازی اطراف آن با مشکل روبه رو هستیم
مناره سلجوقی در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۱۵، با شماره ۲۵۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در سال ۱۳۱۷ مرمت شده‌ است.

•