فکری به حال سونامی سالمندی کنیم

بر اساس آخرین آمار مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، ۹ درصد جمعیت ایران، یعنی ۷میلیون و ۴۵۰ هزار نفر را سالمندان تشکیل می‏‌دهند که این آمار طبق پیش بینی‏ها تا سال ۲۰۵۰ میلادی به ۳۳ درصد خواهد رسید.
خبرگزاری تسنیم، کشور عزیزمان ایران، با روند سریع پیری جمعیت روبرو است. بر اساس آخرین آمار مرکز آمار ایران در سال 1395، 9/28 درصد جمعیت ایران، یعنی 7میلیون و 450 هزار نفر را سالمندان تشکیل می‏‌دهند[1] که این آمار طبق پیش بینی‏ها تا سال 2050 میلادی به 33درصد خواهد رسید؛[2] یعنی بیش از سه و نیم برابر رقم فعلی. ناگفته پیداست اگر از هم‏ اکنون سیاست گذاری‏های کلان و برنامه ریزی‏های عملیاتی مناسب در این راستا صورت نگیرد، وجود بی‏‌سابقه این تعداد سالمند که می‏توان از آن به «سونامی سالمندی» تعبیر کرد، ایران را به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با بحرانی جدی مواجه خواهد کرد.
نگاهی کوتاه به هرم جمعیتی کشور نشان می‏دهد تعداد زیادی از جمعیت ایران را متولدین دهه 60 تشکیل می‏‌دهند. بدیهی است با جمعیتِ بالغ بر 20 میلیون و 370 هزار نفری که بین سال‏های 1360 تا 1369 متولد شدند، طی دو سه دهة آتی، رنگ پیری بر چهرة کشور خواهد نشست. مردان و زنانی که از خردسالی با گذراندن سخت‌‏ترین شرایط اقتصادی و اجتماعی، اکنون در آستانه چهل سالگی، دوران میان‏سالی خود را طی می‏‌کنند، در آینده‏ای نه چندان دور کهنسالان جامعه را تشکیل خواهند داد. بی‏ عنایتی به آیندة نسلی که از بدو تولد با کمبود شیر خشک و کلاس‏های چند شیفتة مدرسه و معضلات ورود به دانشگاه و چالش‏های اشتغال و حتی ازدواج دست و پنجه نرم کرده‌‏اند و به بیان اخیر معاون اول رئیس جمهور، اسحاق جهانگیری، «در هر مقطعی وارد شدند با مشکل مواجه شدیم»، اوضاع نامطلوبی را برای آینده رقم خواهد زد.

از این رو به نظر می‏‌رسد برای مقابله با مشکلات آتیِ سالخوردگی جمعیت، لازم است از هم اکنون تدابیری درخصوص ارتقاء سطح بهداشت و سلامت جسمی و روحی و تأمین نیازهای رفاهی سالمندان، استفاده بهینه از دانش و تجربه آنها و نیز فرهنگ سازی درخصوص تکریم ایشان اتخاذ شود. شاید بتوان امور مربوط به این مهم را با تأسیس نهادی متمرکز بر ساماندهی امور سالخوردگان، راهبری و نظارت نمود.

در کنار ضروریات فوق، یکی از مهم‏ترین دغدغه‌‏ها، نحوة مراقبت و تأمین مکان نگهداری از آنها است. می‏دانیم در حال حاضر در کل کشور حدود 250 مرکز شبانه روزی نگهداری از سالمندان وجود دارد که تعداد افرادی که در آنها پذیرایی می‏‌شوند، تقریباً 15 هزار نفر است. [4] این در حالی است که با توجه به نرخ صعودی رشد سالخوردگان و افزایش امید به زندگی، و پیش بینیِ جمعیت 15 میلیون نفریِ سالمندان در سال 1404 [5] ، حتی با اتخاذ راهکارهایی عملیاتی برای نگهداری بخشی از آنها در میان اعضای خانواده و بستگان، باز هم درصد بالایی از ایشان چاره‌‏ای جز سپری کردن اوقات در این مراکز نخواهند داشت. نگاهی به تعداد زیاد متولدین دهه شصت، در کنار تغییر سبک زندگیِ سنتی از جمله کم رنگ شدن و حتی رنگ باختن فرهنگ مهرورزی به سالخوردگان از طرفی، و پررنگ شدن فرهنگ مهدکودک پروریِ خردسالانِ امروز از طرف دیگر، بر اهمیت تأمین محیط ‏هایی به اندازه و مناسب بدین منظور می‏افزاید. به ویژه آنکه به دلایل متعدد، در حال حاضر بسیاری از خانواده‏های ایرانی (34درصد) [6] که بخش قابل توجهی از آنان را افرادی از همین نسل تشکیل می دهند، تک فرزند یا بدون فرزند هستند؛ همچنین اضافه کنیم که بر اساس آمار رسمیِ سازمان ثبت احوال، جز 152 هزار نفر مجرد قطعی، حدود 1 میلیون و 300 هزار نفر بالای سن متعارفِ ازدواج و در آستانة تجرد قطعی هستند [7] که درصد بالایی از آنها را افرادی از همین نسل تشکیل می‏دهند. همه این آمار زنگ خطری است با این هشدار که «علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد» و از هم اکنون به فکر تأمین مکان‏هایی درخور و کادری ماهر بود تا از بروز مشکلات آتی، تا حد ممکن کاسته شود.

بی‌‏تردید احداث مکان‏هایی جدید بدین منظور، آن هم جوابگوی این حد از نیاز، اقدامی شتابزده و البته غیرضرور و هزینه‌‏بر خواهد بود و فرصت‏های از دست رفته را بیش از پیش خواهد کرد. این در حالی است که می‌‏توان در این راستا از ساختمان‏های بلااستفادة زیادی در سراسر کشور بهره برد. مثلاً طی دو دهة اخیر، مؤسسات آموزشی و دانشگاه‏هایی فراوان، در راستای پاسخ گویی به نیاز فوق العادة تحصیلاتی و آموزشیِ نسل مذکور احداث شدند که از چندی پیش با سپری شدن تقاضای غیرمعمول این موج جمعیتی، روند کم اقبالی نسبت به برخی از آنها آغاز شده و حتی پیش بینی می‏شود طی سال‏های آینده، تعداد قابل توجهی از این واحدها به تعطیلی بیانجامد.

به نظر می‏رسد بتوان با تخصیص بسیاری از بناهای مذکور، مثلاً ساختمان‏های دانشگاه‏های آزاد و غیرانتفاعی و علمی-کاربردیِ معطل یا نیمه معطل، و انجام تعمیرات و اصلاحات لازم، کاربری آنها را بدین منظور تغییر داد.

[1] . طبق اعلام رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان، محسن سلمان نژاد، 96/7/15 ، http://www.mojnews.com

[2] . این نرخ در سال های 1365 سه درصد، 1375 حدود چهار درصد و 1385نیز نزدیک پنج درصد بوده است.

[3] . در همایش روز جهانی آینده، 10اسفند1396

[4] . طبق اعلام رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان، محسن سلمان نژاد، ‌96/8/1 ، http://www.tasnim.ir/news/irna

[5] . طبق اعلام مدیر کل فرهنگی و اجتماعی بازنشستگان و مستمری بگیران سازمان تأمین اجتماعی، حسین شاهوردی، در طرح سلامت بازنشستگان سالمند تأمین اجتماعی خوزستان، 96/10/11

[6] . طبق اعلام معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، شهیندخت ملاوردی، در همایش روز ملی جمعیت در دانشگاه علوم پزشکی تهران، 95/2/30

[7] . طبق اعلام مدیر کل اطلاعات و آمار جمعیت و مهاجرت ثبت احوال، علی اکبر محزون، 94/11/4‌، http://mehrkhane.com