"تلگرام" در هول و ولای "فیلترینگ"
با وجود آنکه مدافعان فیلترینگ تلگرام قصد دارند با بستن این پیام رسان، عرصه را برای بروز شبکه‌های اجتماعی داخلی باز کنند کنند، اما به نظر می‌رسد به جای نرم‌افزار‌های بومی مراجعه به فیلترشکنها بیشتر می‌شود.
تلگرام چند سالی است که به جزئی لاینفک از زندگی مردم ایران تبدیل شده است. با وجود اینکه این اپلیکیشن موبایلی در رتبه‌های اول شبکه‌های مجازی دنیا قرار ندارد، اما در ایران توانسته گوی سبقت را از دیگر شبکه‌های مجازی برباید. تلگرام به تنهایی امکاناتی را به کاربران خود عرضه می‌کند که برای بعضی از آن‌ها باید به شبکه‌های اجتماعی دیگر مراجعه کرد. ظاهرا امکان تشکیل گروه با پنج هزار نفر عضو و قابلیت دریافت مطالب که تلگرام را به یک رسانه تبدیل می‌کند از دلایل محبوبیت‌های این نرم افزار است. آمار‌ها از این روایت دارد که ۴۰ میلیون نفر بر روی گوشی خود تلگرام نصب کرده‌اند.
دستاورد روحانی محو می‌شود؟
اما حالا از فیلتر دائمی تلگرام صحبت‌هایی به میان آمده است. در آخرین هفته اسفندماه ۹۶ بعضی منابع خبری از احتمال فیلتر شدن تلگرام خبر می‌دادند که البته هنوز صحت آن تایید نشده بود. در آخرین روز‌های تعطیلات نوروزی، اما حرف و حدیث‌ها با خبری که رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس به رسانه‌ها داد به پایان رسید. در خبری که علاءالدین بروجردی تلگرام اعلام کرده حتی تاریخ فیلتر شدن تلگرام نیز ذکر شده بود.
فیلترینگ تلگرام، اما مساله‌ای نیست که به مذاق دولتی‌ها خوش بیاید. حسن روحانی، در کارزار انتخابات سال گذشته خود، یکی از افتخاراتش را فیلتر نشدن شبکه‌های اجتماعی در چهار سال دولت اول خود می‌دانست. آزاد بودن شبکه‌های اجتماعی که بعد از سال ۹۲ مورد استفاده کاربران قرار می‌گرفت تا دی ماه ۹۶ ادامه پیدا کرد. ناآرامی‌های بعضی شهر‌های ایران منجر به فیلتر شدن تلگرام شد، اما بعد از چند روز که دیگر از ناآرامی‌ها خبری نبود تلگرام دوباره به صورت عادی در دسترس کاربران قرار گرفت. هرچند در طی این مدت جریان اطلاعات در کار گردش اطلاعات در تلگرام وقفه‌ای صورت گرفت، اما دولت روحانی اعتقاد خود به به فعالیت شبکه‌های اجتماعی مخصوصا در مقایسه با دولت گذشته را نشان داد. فیس بوک و توئیتر بعد از انتخابات سال ۸۸ فیلتر شدند، اما در این فیلتر شدن حتی وقفه‌ای نیز اتفاق نیفتاد.
تلگرام از مدار خارج شود مردم به یک سامانه ملی روی می‌آورند؟
به هرحال حالا با فیلتر شدن تلگرام دولت روحانی یکی از دستاورد‌های خود برای هوادارانش را از دست خواهد گفت. آنگونه که بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس اعلام کرده است این پیام رسان موبایلی نهاتا تا آخر ماه جاری فیلتر خواهد شد. بروجردی گفته: با توجه به نقش مخربی که تلگرام در بحران‌های سال گذشته در کشور داشت و هم اینکه ما امروز در فضای مجازی به این توانمندی رسیده ایم که یک سامانه ملی را تعریف کنیم؛ مانند سروش و ظرفیت‌های دیگر. رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ممکن است تعداد مشترکین سروش ۳ میلیون باشد و تعداد مشترکین تلگرام ۴۰ میلیون، اما این تعداد سرریز می‌شوند؛ وقتی تلگرام از مدار خارج شد مردم به یک سامانه ملی روی می‌آورند، تصریح کرد: در رابطه با نگرانی‌هایی که رسانه‌های بیگانه بیشتر به آن دامن می‌زنند که سامانه‌های داخلی ایمن نیست و یا مسائلی از این گونه، به لحاظ بستر سازی فنی و سالم بودن محیط آن، کار گسترده‌ای دارد صورت می‌گیرد.
از بستن تلگرام خبری نیست
بعد از این خبر، رمضانعلی سبحانی‌فر ناظر مجلس در کمیته تعیین مصادیق مجرمانه اعلام کرد که زمان فیلتر شدن تلگرام مشخص نیست. جلیل رحیمی جهان‌آبادی، رئیس کمیته بین‌الملل کمیسیون قضایی مجلس، اما اساسا خبر فیلتر شدن تلگرام را رد می‌کند. او با بیان اینکه خبر رسمی از نهاد‌های رسمی در مورد بسته شدن تلگرام اعلام نشده است گفته: در جلسه غیرعلنی مجلس که پیش از سال جدید برگزار شد نیز درباره آسیب‌های سیستم‌های غیربومی صحبت و بر ضرورت جایگزین کردن سیستم‌های بومی تاکید شد، اما از بستن یک نرم‌افزار خاص یا اعلام یک زمان خاص در این زمینه چیزی گفته نشد. محمود صادقی نماینده مردم تهران نیز در توئیتر خود خبر داد: طبق اطلاعات حاصل از تماس با مسوولان ذی‌ربط، تاکنون، نه شورای عالی فضای مجازی نه هیچ مرجع دیگری، مصوبه‌ای درباره فیلترینگ تلگرام نداشته است.
جایگزین‌های بومی که عقب افتادند
ظاهرا اصلی‌ترین حرف مدافعین تلگرام به خطر انداختن امنیت کشور است. به همین خاطر پیشنهاد آن‌ها استفاده از پیام‌رسان‌های جایگزین داخلی است. البته موضوع حمایت از شبکه‌های اجتماعی بومی موضوع جدیدی نیست و از همان دوران اعتراضات دی ماه مطرح شد. بعضی سازمان‌ها از جمله صدا و سیما نیز با استفاده و معرفی پیام‌رسان‌هایی مثل سروش به خارج کردن تلگرام از رده کمک می‌کنند. سروش پیام رسانی موبایلی است که از سال ۹۴ در ایران فعالیت می‌کند، اما تا زمان ناآرامی‌های دی ماه ۹۶ کمتر کسی بود که از ماهیت این پیام رسان اطلاع داشت. مدیر پروژه این پیام رسان بهمن ماه سال ۹۵ پیش بینی کرده بود که ظرف یک سال تعداد کاربران این شبکه اجتماعی به ۱۰ میلیون نفر می‌رسد. اما بعد از فیلتر شدن تلگرام که در دی ماه ۹۶ که حمایت از شبکه‌های اجتماعی بومی شعار مسئولین شد تعداد کاربران این شبکه اجتماعی دو و گاهی سه میلیون نفر اعلام می‌شود که نشان می‌دهد استقبال برای پیوستن به شبکه‌های اجتماعی داخلی بسیار پایین است.
عده‌ای بی‌اعتمادی به شبکه‌های اجتماعی داخلی را دلیل این استقبال پایین می‌دانند. به نظر می‌رسد که اگر استفاده از تلگرام به پایین‌ترین حد ممکن نیز برسد، به سختی می‌توان گفت: فرصتی برای ظهور و بروز اپلیکیشن‌های داخلی فراهم خواهد شد. کافی است نگاهی به کوچ کاربران شبکه‌های اجتماعی از وایبر به تلگرام بیندازیم. در آخرین روز‌های استفاده از وایبر بود که سرعت این پیام رسان کند شده بود، اما کاربران به سمت تلگرام روسی سرازیر شدند. حالا هم با وجود همه گونه بحث در رسانه‌های رسمی بر سر لزوم استفاده از شبکه‌های مجازی بومی و ملی گزینه‌هایی برای جایگزینی با تلگرام در خود شبکه‌های مجازی معرفی می‌شود که جالب است بدانید اکثریت این شبکه‌های اجتماعی خارجی هستند.
۳۰ میلیون دانلود فیلترشکن فقط در چند روز
از سوی دیگر در مدت زمان فیلتر بودن تلگرام ۹۰ درصد دانلود یک نرم افزار فیلتر شکن از آن ایرانیان بوده است. محمود صادقی، نماینده مجلس در توئیتر خود گفته: در جلسه غیرعلنی مجلس، علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی به نقل از گزارش محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات به شورای عالی امنیت گفت: چند روز که تلگرام فیلتر بود بیش از ۳۰ میلیون نفر از فیلترشکن استفاده کردند. به این ترتیب شاید بتوان گفت که تلگرام هم سرنوشتی مانند فیس بوک پیدا می‌کند. هرچند بعد از انتخابات ۸۸ فیس بوک فیلتر شده بود، اما همچنان مخاطبان خاص خود را داشت. البته فیس بوک به اندازه تلگرام آنقدر همه گیر نبود و می‌تواند معنای آن را داشته باشد که با فیترینگ تلگرام، فیلترشکنها هم عمومیت بیشتری پیدا می‌کنند.
بازگشت به انحصار رسانه‌ای
همه این اطلاعات در کنار هم نشان می‌دهد اگر امنیت کشور با استفاده از تلگرام واقعا به خطر می‌افتد فیلتر شدن یا نشدن تلگرام باز هم بی‌تاثیر است. عباس عبدی، روزنامه نگار در یادداشتی که در روزنامه اعتماد منتشر کرده، فیلترینگ تلگرام را مترادف با بازگشت به گذشته انحصار رسانه‌ای دانسته است. او نوشته: خیلی ساده‌انگارانه است که گمان کنیم تلگرام را فقط برای عوارض آن مسدود می‌کنند. اگر کسانی با این عوارض مخالف باشند، خیلی پیش از آن می‌توانستند از طریق باز کردن صداوسیما مانع آن عوارض شوند. هدف اصلی از فیلترینگ احتمالی تلگرام، بازگشت به گذشته انحصار رسانه‌ای است. کسانی که یک عمر با انحصار رسانه خو کرده‌اند و یک‌طرفه هرچه خواسته‌اند، گفته‌اند اکنون فضای چندصدایی را نمی‌توانند تحمل کنند و درصدد فیلترینگ آن هستند. کسانی که در این فضای چندصدایی حرفی برای گفتن ندارند یا هرچه می‌گویند به نوعی تبدیل به مضحکه خاص و عام می‌شود، اکنون برای بازگشت به دوران انحصار رسانه‌ای روزشماری می‌کنند.