خاطره معلمان از مدرسه 120 ساله بهشت‌آیین
روایت تاریخی و خاطرات چندین نسل دانش‌آموختگان و معلمان برجسته‌ای که بیش از یک قرن پیش و در دهه‌های مختلف تا به امروز نام مدرسه بهشت‌آیین را به‌عنوان بخشی از تاریخ فرهنگی اصفهان زنده نگه داشتند، شنیدنی است؛ اما امسال در هفته گرامیداشت مقام معلم، مدیر دبیرستان بهشت‌آیین بر آن شد تا به‌پاس جایگاه متعالی آموزش، آموزگاران شاغل در چند دهه اخیر این آموزشگاه را برای تجدیددیدار در کنار هم دعوت کند.
اصفهان امروز/ شیما خزدوز: مرور خاطرات پرفرازونشیب تأسیس مدرسه قدیمی بهشت‌آیین و مهمتر از آن پرداختن به معلمان فرهیخته‌ای که نام و هویت این مکان را تا به امروز پاس داشتند، برانگیزاننده حسی نوستالژیک از تاریخ قابل‌احترام آموزش شهر در یک قرن گذشته است. جشنی به‌این‌ترتیب در تقدیر معلمان چند دهه این دبیرستان قدیمی همزمان با هفته گرامیداشت معلم در حیاط این مدرسه و کنار درختان قدیمی کاج که تنها بازمانده این فضای کهن است، برپا شد.
دبیرستان بهشت‌آیین از نخستین دبیرستان‌های تأسیس‌شده در ایران و اصفهان به‌وسیله مبلغان مسیحی (هیئت مرسلین) است. در 1279 همزمان با حکومت مظفرالدین شاه قاجار، اجازه تأسیس مدرسه‌های خارجی در ایران صادر می‌شود و استوارت مموریال کالج (دبیرستان ادب فعلی) و بهشت‌آیین هر دو در اصفهان و مهرآیین یزد و کالج انگلیسی‌ها در کرمان راه‌اندازی می‌شود.
مدرسه بهشت‌آیین بیش از یک قرن پیش ابتدا بانام دوشیزگان در خیابان عباس‌آباد و در مکان فعلی بیمارستان عیسی‌بن‌مریم تأسیس و بعدها به جهت نیاز به فضای بزرگتر به باغ وزیرزاده در خیابان شیخ‌بهایی و مدتی هم در کوچه کازرونی با معلمان انگلیسی و اغلب دانش‌آموزان ارمنی به فعالیت خود ادامه داد.
در 1306 نوراث ایدین که مادر ایرلندی داشت و پدرش از ارامنه بختیاری ساکن جلفا بود و خود سابقه تدریس در مدرسه انگلیسی کرمان را هم داشت، به‌واسطه داشتن تابعیت ایرانی و آشنایی بافرهنگ ایران به مدیریت این مدرسه برگزیده شد.
میس‌ایدین با خریداری قسمتی از باغ مدرسه اسقف کالج (دبیرستان ادب) که تا کوچه خورشید امتداد داشت و متعلق به اختر جهانبانی، دختر سرتیپ امان الله‌میرزا بود، دبیرستان دخترانه را به مکان فعلی منتقل کرد.
نقشه ساختمان قدیمی دبیرستان را مهندس انگلیسی به نام کار، طراحی کرد. در خاطرات خانم ایلخان که از نخستین دانش‌آموختگان دبیرستان بهشت‌آیین بوده، آمده که نیمی از هزینه ساخت و اداره مدرسه را میسیونرها و نیمی دیگر را والدین دانش‌آموزان پرداخت کردند و حتی خشت و آجرهای به‌کاررفته در این مدرسه نیز اهدایی مردم اصفهان بود.
دبستان، راهنمایی، دبیرستان و شبانه‌روزی بهشت‌آیین در سال 1312 افتتاح می‌شود و نام بهشت‌آیین به جهت ساخت بنای مدرسه در باغ قدیمی مربوط به دوره صفویه و همجواری با بقیه باغ‌های قدیمی ازجمله هشت‌بهشت، بر این دبیرستان نهاده می‌شود.
اما نزدیک به دهه 20 همزمان با برچیده شدن مدارس خارجی، دولت ایران، چهار مدرسه انگلیسی مذکور را از مرسلین خریداری می‌کند و به دلیل کفایت خانم ایدین و تابعیت ایرانی‌اش، همچنان وی را به‌عنوان مدیریت مدرسه ابقا می‌کند و اما پس از یک دهه و همزمان با ملی شدن صنعت‌نفت و برکناری کارگزاران انگلیسی در ایران، با فشارهای ملی‌گرایانه، ایدین از مدیریت برکنار و محمدحسین تدین که دانش‌آموخته دانشسرای عالی تهران بود، به مدیریت دبیرستان برگزیده می‌شود.
در زمان مدیریت تدین، اوایل دهه 1330، اغلب تحصیل‌کردگان لیسانس به‌عنوان دبیران این دبیرستان مشغول به فعالیت می‌شوند، تعداد دبیران مرد افزایش می‌یابد و تنوع دانش‌آموزان از تمام طبقات در مدرسه بیشتر می‌شود. از دیگر مدیران قدیمی بهشت‌آیین در دوره‌های بعد می‌توان به نصرت الزمان میرفخرایی، ملوک ربانی، صدیقه گلستانه و نصرت همامی هم اشاره کرد و در زمان جنگ هم مدیریت دبیرستان بر عهده زهره کوپایی بود.
ساختمان قدیمی این دبیرستان تا دهه 60 بیشتر پابرجا نبود و زمان جنگ ایران و عراق به دلیل انفجار بمب در نزدیکی کوچه جهانبانی، بخشی از بنای قدیمی با آسیب و تخریب جدی روبه‌رو شد، ضمن آنکه بخش بزرگی از زمین مدرسه نیز به تصرف اداره مخابرات درآمد و ساختمان جدید در مساحت کمتری ساخته شد. ازاین‌رو در دهه 1360 خورشیدی ساختمانی جدید و به‌مراتب کوچکتر از نو بنانهاده شد.
دبیرستان بهشت‌آیین، اینک 117 ساله است. گرچه بسیاری از معلمان و دبیران سابق و تأثیرگذار این مدرسه قدیمی در قید حیات نیستند، اما یادشان در مراسمی که در هفته گرامیداشت مقام معلم در حیاط دبیرستان با حضور چندین نسل از دبیران این آموزشگاه برگزارشده، پابرجاست.
جو پرشور و شعف و شادمانی معلمانی که خود روزی دانش‌آموز این مدرسه بودند و معلمان سال‌های اخیر که بعد از مدت‌ها در میان این جمعیت، آموزگاران قدیمی خود را ملاقات می‌کنند.
سهیلا دوامی، مدیر فعلی دبیرستان بهشت‌آیین که خود از دانش‌آموزان این دبیرستان اواخر در دهه 60 هم بوده، در رابطه بااهمیت برگزاری این جشن می‌گوید: بهشت‌آیین مدرسه‌ای است که با تلاش و کوشش و علاقه جمع بزرگی از آموزگاران در دهه‌های مختلف به دبیرستان ماندگار بهشت‌آیین لقب گرفته است. قدمت و تاریخ این مدرسه و شخصیت‌های که از آن به جامعه وارد شدند و البته همت معلمان اش ما را بر آن داشت که در مقام تقدیر، فرصتی برای دیدار پس از چند دهه ایجاد کنیم.»
بسیاری از دختران تحصیل‌کرده دهه 30 و 40 اصفهان، خاطرات تحصیلشان در این مدرسه سپری‌شده است. نخستین دختران که به دانشکده پزشکی دانشگاه اصفهان وارد شدند، دیپلمه‌های طبیعی این دبیرستان بودند از دهه 30 و 40 به بعد بیشتر رتبه‌های برتر پذیرفته‌شده در دانشگاه‌های مطرح ایران و اروپا، دانش‌آموخته این دبیرستان تاریخ‌ساز بودند.
فاطمه جعفری که دهه 40 در این دبیرستان تحصیل‌کرده و بعد از اخذ مدرک مهندسی شیمی از دانشگاه صنعتی شریف در همین دبیرستان مشغول به فعالیت شده است، می‌گوید: «امروز پس از سال‌ها دوباره به این مدرسه آمدم. یک آن رفتم به سال‌های خیلی دور، به یاد درختان و عمارت قدیمی، ظهرهایی که به‌اتفاق هم‌کلاسی‌ها در این حیاط، ناهار می‌خوردیم و سال‌های بعد که عاشقانه در اینجا تدریس می‌کردم و حالا که بازنشسته شده‌ام. امروز شتاب گذر زمان را درک کردم و تنها خاطرات است که همچنان باقی است.»
اما قدیمی‌ترین چهره‌های مدیریت و دبیری که در این جمع حاضر بودند می‌توان به نصرت هماهی و حسین مشتاقیان‌پور اشاره کرد که به دلیل کهولت سن، خاطرات قدیم را به یاد نمی‌آوردند.
بهرام خمسه از دبیران ریاضی دهه 30 تا 50 که دوره‌ای در این دبیرستان فعالیت داشته، از حس و حال خود در مقام معلم بهشت‌آیین این‌گونه سخن می‌گوید: «اگر بازهم متولد شوم، همین شغل را انتخاب می‌کنم، روزهای مملو از خاطره و صمیمیت؛ گرچه ما در این شهر معلمان زحمتکش فراوانی داشتیم که ارج‌وقربشان چه ازلحاظ مادی و چه معنوی در نظر گرفته نشد.»
احمد مهربد، هم از دبیران باسابقه بهشت‌آیین و دبیرستان ادب در دهه 50 است. او می‌گوید: «دانش‌آموزان همچون فرزندان یک معلم هستند و چه موهبتی بالاتر از این‌که بعد از سال‌ها آنها را در مدارج بالا ببینی. روزی به علت بیماری به بیمارستانی رفتم، گویا پزشک قلب بیمارستان از شاگردان سابق من بود که مرا شناخت و پدر صدایم کرد و آن روز انگار که بهشت را به من داده بودند.»
مهربد از ناخرسندی‌ها و دلتنگی‌های معلمان در این سال‌ها نیز صحبت‌ها دارد. وی ازجمله در مقام مقایسه می‌گوید: «یکی از دوستانم در مراسمی رسمی در کشور لهستان شرکت کرده بود و در حین اجرای برنامه، سیستم صوت را قطع می‌کنند درحالی‌که دو نفر وارد می‌شوند و همه از جای برمی‌خیزند، علت را جویا می‌شود و به او می‌گویند که این دو از معلمان این کشور هستند؛ اما احترام معلمان همواره از جانب شاگردان حفظ‌شده و معلمان شاید از این احترام بی‌نیازند. اگر در این سال‌ها از مشکلات و دغدغه‌های مالی سخن گفتند، نیازی به صدقه نداشتند، بلکه تنها حقی به‌اندازه تلاش‌هایشان را مطالبه کردند.»
گرچه سال‌هاست فضای قدیمی و تاریخی مدرسه بهشت‌آیین ازمیان‌رفته، اما اسناد و کتاب‌ها و خاطرات کتبی و شفاهی برجای‌مانده از آن همواره بخشی از تاریخ فرهنگی این شهر باقی خواهد ماند.