بازگشت کاوه به آزادی

بعد از گذشت بیش از یک دهه از ساخت پروژه مترو، امروز هرکس تصویر قبلی میدان آزادی یا همان دروازه شیراز را با جزئیات به خاطر بیاورد باید به او آفرین گفت؛ اما تشویق اصلی برای کسی است که هنوز به خاطر داشته باشد در این میدان تندیسی از کاوه آهنگر بیرق به دست بر پا بود. حال چرا باید این فرد را تشویق کرد؟ چون این تندیس که ساخت آن دو سال طول کشید و در آن زمان 65 میلیون تومان نیز اجرت ساخت و نصبش به سازنده پرداخته شد، تنها حدود یک سال در این میدان برپا بود و نحسی پروژه مترو باعث شد پای کاوه از آزادی بریده شود...

بهره‌برداری از مترو تا میدان آزادی

این روزها صحبت از بهره‌برداری خط یک پروژه متروی اصفهان است و بارها تیترهایی تحت عنوان «مترو به آزادی رسید» را در رسانه‌های محلی دیده‌ایم. شهرداری اصفهان نیز از اسفندماه سال گذشته اقدام به جمع‌آوری معارضات این میدان و چهارباغ عباسی کرده است و این دو محل را که از ایستگاه‌های اصلی خط یک متروی شهری هستند آماده بهره‌برداری از این سیستم حمل‌ونقل عمومی می‌کنند. باید اشاره داشت که پس از تصویب بودجه ساخت قطار شهری توسط مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۹، عملیات اجرایی خط یک مترو اصفهان از سال ۱۳۸۰ آغاز شد اما با توجه به بافت تاریخی این شهر به‌کندی پیش رفت. خط یک مترو از شمال شهر اصفهان آغازشده و پس از طی مسیری به طول 2/20 کیلومتر به پایانه مسافربری صفه در جنوب اصفهان می‌رسد. در این خط ۲۰ ایستگاه وجود دارد. ساخت این خط در سال ۱۳۸۱ آغاز و اجرای آن به ۳ فاز تقسیم‌شده بود. فاز اول شامل ۱۰ ایستگاه به طول ۱۱ کیلومتر بوده که در ۲۳ مهرماه ۱۳۹۴ افتتاح شد. فاز دوم به فاصله یک سال پس از فاز اول در ۱۳ آبان ۱۳۹۵ به بهره‌برداری رسید و شامل ایستگاه تختی بود؛ اما در مردادماه جاری ایستگاه‌های سی‌وسه‌پل، دکتر شریعتی و آزادی (دروازه شیراز) به بهره‌برداری آزمایشی رسید و قطار شهری برای نخستین بار از زیر زاینده‌رود عبور کرد و در حال حاضر این ایستگاه‌ها فعال و مورداستفاده مردم اصفهان هستند. بر اساس این توضیحات و آنچه در مورد جمع‌آوری معارضات مربوط به مترو گفته شد در وهله نخست باز شدن میدان آزادی که سال‌ها محصور و بسته بود برای مردم تازگی بسیاری داشت و اکنون دیده‌شده که در میانه میدان پایه‌ای نصب‌شده است که خبر از برپایی یک تندیس می‌دهد. این تندیس قاعدتاً باید همان تندیس کاوه آهنگر باشد که در سال 80 توسط جوادی، شهردار وقت اصفهان به ایرج محمدی مجسمه‌ساز صاحب‌نام ایرانی سفارش داده شد و در این سال‌ها در یکی از انبارهای شهرداری به خواب‌رفته و منتظر است کسی او را بیدار و برپا کند. در همین رابطه مقدری، سخنگوی شورای اسلامی شهر نیز خبر از برپایی دوباره مجسمه کاوه داد.

وقتی کاوه از دل فرهنگ اصفهان زاده شد

در گفتگویی که اصفهان امروز با ایرج محمدی داشت، مواردی جالب و شنیدنی در مورد این تندیس و دیگر تندیس‌های ساخته‌شده توسط این هنرمند معاصر بیان شد. محمدی عضو هیئت مؤسس انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز ایران در سال ۱۳۲۴ در تهران به دنیا آمد. او در سال ۱۳۵۲ برای تحصیل در رشته مجسمه‌سازی به ایتالیا رفته و زیر نظر پروفسور فتسینی که از مجسمه‌سازان هم‌دوره شاگال و پیکاسو بود لیسانس مجسمه‌سازی خود را گرفت. بیشتر شهرت این مجسمه‌ساز ایرانی به‌واسطه طراحی و اجرای دقیق مجسمه‌های بزرگ شهری همچون مجسمه شاه‌عباس، مجسمه کاوه آهنگر، مجسمه رفتگر و مجسمه امیرکبیر و مجسمه نی‌لبک زن است. البته سرنوشت نامعلوم آثاری ازجمله مجسمه شاه‌عباس مجسمه کاوه آهنگر و مجسمه سهراب سپهری که هرکدام به دلیلی برداشته و ناپدید شدند نیز از دیگر دلایل شهرت این هنرمند است.

محمدی درباره اینکه چطور پایش به مجسمه‌سازی در اصفهان باز شد، می‌گوید: «خیلی سال پیش وقتی 23 ساله بودم در سراسر ایران مسابقه‌ای برپا بود و من شانس آوردم که با ساخت مجسمه شاه‌عباس که با حدود 5/7 متر ارتفاع و 9 تن برنز ریخته‌گری دقیق مومی شده بود، برنده آن مسابقه شدم. آن زمان مجسمه را در میدان آزادی اصفهان یا همان دروازه شیراز نصب کردند.» او ادامه می‌دهد: مجسمه شاه‌عباس تا یک سال بعد از انقلاب هم آنجا نصب بود و بعدازآن برداشته و به یک انبار نزدیک میدان انقلاب فعلی منتقل شد. من رفتم و دیدم که مجسمه صحیح و سالم است؛ اما روزی خبردار شدم این مجسمه گم شد و من همه‌جا به دنبالش گشتم که به من گفتند شبانه آن را جایی دفن کرده‌اند، گرچه هنوز خبری از اینکه کجا دفن شده است ندارم. در سال 80 محمدعلی جوادی، شهردار وقت اصفهان به همراه مشاور هنری‌اش آقای نعمت‌اللهی که مجسمه‌ساز شهر اصفهان و سازنده تندیس فردوسی است، سراغ من آمدند. ظاهراً آقای جوادی گفته بود «وقتی دبیرستان می‌رفتم یک مجسمه‌ای از شاه‌عباس اینجا بود که خیلی عالی ساخته‌شده بود و من همیشه آن را تماشا می‌کردم؛ اگر مجسمه‌ساز این کار زنده است بگویید برای ما مجسمه دیگری بسازد». همین شد که من دست‌به‌کار مطالعه شدم و توجهم به چوگان‌بازی در میدان نقش‌جهان اصفهان جلب شد. علاوه بر اینکه در شاهنامه آمده بود که کاوه از سپاهان برخاسته، به سمت ضحاک حرکت کرده و بعد با او درگیر می‌شود؛ بنابراین با بررسی این دو موضوع به این نتیجه رسیدم که کاوه آهنگر ساخته شود. کاوه به ارتفاع 5/6 متر و در این هیبت که پیش‌بند آهنگری چرمی‌اش را تبدیل به درفش کرده و در حال حرکت است، طراحی شد. کاوه آدمی جنگجو نیست، او آهنگر است. به همین دلیل خشم درونش را فروخورده و با چهره‌ای مصمم، دست را به عقب برده است و بر «سندان» که پیش روی اوست، گذاشته است. این هیبت درواقع تفکر کاوه است که تصمیم دارد ظلمی که برپاشده را از بین ببرد؛ بنابر اینها، مجسمه کاوه در دوتکه و از جنس برنز و با پنج‌تن وزن ساخته شد. محمدی اضافه می‌کند: سال 80 بود که من قرارداد این کار را بستم و مراحل قالب‌گیری، کوره و ریخته‌گری به همراه مونتاژ آن دو سال زمان برد که فکر می‌کنم آن زمان مبلغ 65 میلیون تومان بابت ساختش دریافت کردم. این مجسمه با این طرح و ابعاد را به‌تازگی در تهران حدود یک میلیارد تومان قیمت‌گذاری کرده‌اند. درنهایت کاوه در میدان آزادی برپا شد و آنجا ماند تا اینکه گفتند قرار است مترو از این محل عبور کند و موقتاً آن را برداشتند.

مجسمه‌هایم را رها نمی‌کنم

اما محمدی که معتقد است 80 درصد دلیل پرداختن به این شغل مربوط به کشور و فرهنگ ایران است، به این راحتی از مجسمه‌ای که ساخته دل نمی‌کند و یا به اعتقاد خودش دست از سر «پسرانش» برنمی‌دارد. او وضعیت تندیس کاوه را نیز تا 10 سال پیش پیگیر بوده که گویا در یکی از انبارهای شهرداری محفوظ و نگهداری می‌شود. محمدی درباره آخرین وضعیت این تندیس می‌گوید: وقتی به محل نگهداری آن رفتم دیدم که پایه‌اش مشکل دارد ولی خود کار نه. به‌تازگی نیز با من تماس گرفته شد که میدان آزادی آماده‌شده و پایه مجسمه را هم گذاشته‌اند؛ و از من درخواست کردند که برای نصبش به اصفهان بیایم که باکمال میل و مشتاقانه این کار را انجام خواهم داد. در حقیقت مجسمه من را در روز صدها نفر می‌بینند و درواقع این‌ یک نمایشگاه دائمی و یک کتاب ‌باز است که مردم هرروز آن را می‌خوانند. خیلی از اصفهانی‌ها می‌گفتند ما احساس می‌کنیم که کاوه سالیان سال است که هنوز اینجاست و به این محل تعلق دارد. من احساس می‌کنم که فرزندم را در اصفهان گذاشته‌ام و بنابراین اگر این تندیس ترمیم بخواهد با عشق و علاقه برای انجامش خواهم آمد.

کاوه آهنگر آخرین تندیسی نیست که ایرج محمدی برای اصفهان ساخته است بلکه پس‌ازآن تندیس صائب تبریزی که نزدیک مقبره خود صائب در اصفهان قرارگرفته و نیز تندیس کمال‌الدین اسماعیل را ساخته است. همچنین مجسمه شهید مطهری که در خیابان مطهری نصب است که البته اجرایش کار اوست اما به نام دوست و همکار سازنده آنکه حین انجام این کار فوت کرده ثبت‌شده است؛ و البته تندیس خواجه نظام الملک طوسی که با حدود 5/3 متر ارتفاع در محدوده خیابان ولی‌عصر (عج) اصفهان برپاست؛ و آن‌هم مدت‌ها در انبار گذاشته‌شده بود.

دلگیری از خواب تندیس‌ها

محمدی از وضعیتی که برای مجسمه کمال اسماعیل پیش آمد بسیار دلگیر است. او می‌گوید: «نمی‌دانم چرا کمال اسماعیل را برداشتند و بعدها آن را اشتباه نصب‌کرده‌اند. درحالی‌که برای نصب مجسمه و یا ترمیم آن باید از خود سازنده یا هنرمندان دیگر استفاده کنند.» اکنون نیز از وضعیت کاوه آهنگر دلگیرم و این دلگیری تنها با نصب دوباره آن برطرف می‌شود.

بازگشت آثار فاخر هنرمندان به جایگاه اصلی

این روزها مهدی مقدری سخنگوی شورای اسلامی شهر اصفهان پیگیر وضعیت کاوه آهنگر بوده و در پیام توییتری خود به پیام حافظ ناظری مبنی بر بازگرداندن تندیس کاوه به میدان آزادی اصفهان اشاره‌کرده است. عضو هیئت‌رئیسه شورای شهر بابیان اینکه امروزه دیگر با نصب مجسمه‌های شهری مشکلی نداریم، به ایمنا گفت: درگذشته مجسمه کاوه آهنگر در میدان آزادی نصب بوده که این مجسمه به دلیل انجام پروژه مترو برداشته‌شده است و برای نصب دوباره آن پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهیم. مقدری افزود: شهردار اصفهان هم در مورد این موضوع برنامه‌هایی دارد و امیدواریم آثار فاخر هنرمندان کشور به جایگاه‌های اصلی خود برگردند. هرچند برخی از آثاری که از دهه‌های قبل از اموال شهرداری بوده خوب نگهداری نشده و آسیب‌دیده‌اند.