ماموریت دشوار ظریف

تلاش‌های دیپلماتیک در بالاترین سطح رهبران اروپا برای جلوگیری از فروپاشی توافق هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های جهانی شکل گرفته است. آنگلا مرکل با ولادیمیر پوتین گفتگو کرده و ترزا می‌با دونالد ترامپ تماس گرفته است. مرکل و ماکرون با روحانی هم رایزنی کرده اند. همزمان فرانسه در انتقادی تند گفته اروپا نباید هزینه تصمیم آمریکا را بپردازد.
به گزارش فرارو، اروپا نگران تبعات اقتصادی بازگشت تحریم‌های امریکا علیه ایران است. روز جمعه برونو لومر، وزیر بازرگانی فرانسه ضمن "غیرقابل قبول" خواندن تحریم‌های آمریکا گفته کشور‌ها به نظر اقتصادی "استقلال" دارند و با کشور‌های اروپایی نباید مثل دولت‌های وابسته رفتار کرد؛ دولت‌هایی که راه را باز می‌کنند تا آمریکا پلیس اقتصاد جهان باشد. فرانسه از جمله کشور‌هایی است که پس از برجام قراردا‌های مهم و بزرگی با ایران بسته است. شرکت‌های ایرباس، توتال، رنو و پژو با خروج امریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها احتمالا متضرر می‌شوند. آلمان و انگلیس نیز تلاش‌های و مذاکرات خود برای حفظ منافع اروپا آغاز کرده اند. ترزا می‌نخست وزیر انگلیس با ترامپ در این باره گفتگو کرد و تاکید کرد که کشورش به برجام "قویا متعهد" خواهد ماند. آنگلا مرکل نیز که پیش از خروج آمریکا به این کشور سفر کرد و با ترامپ درباراه برجام مذاکره کرده بود با حسن روحانی و ولادیمیر پوتین گفتگو کرد. تحرکات دیپلماتیک اروپا در شرایطی بالا گرفته است که جمهوری اسلامی ایران نیز محمد جواد ظریف را مامور کرده تا با کشور‌های باقیمانده در برجام برای حفظ آن رایزنی کند. او برای گفتگو با رهبران روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان به پکن، مسکو و بروکسل سفر می کند و روز سه‌شنبه هفته آینده با وزاری خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس مشترکا دیدار می‌کند. پس از خروج آمریکا از برجام حسن روحانی اعلام کرد "از این لحظه توافق برجام میان ایران و پنج کشور است؛ از این لحظه ۱+۵، یک را از دست داده است و در این شرایط ما باید منتظر آن باشیم که شش کشور بزرگ جهانی نسبت به این توافق چگونه عمل خواهند کرد." رئیس‌جمهوری با بیان اینکه ما ظرف چند هفته آینده ضمن مذاکره با کشور‌های اروپایی، روسیه و چین، رایزنی‌ها و هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دهیم، گفت: «اگر در پایان این مدت کوتاه به این نتیجه برسیم که با همکاری پنج کشور عضو برجام می‌توانیم به هر آنچه که منافع ملت ایران بوده برسیم، علی‌رغم حرف‌های بی‌نزاکت امشب ترامپ، برجام پایدار خواهد ماند و ما می‌توانیم به سمت ثبات در منطقه قدم‌های خود را برداریم. ولی اگر دیدیم که چنین نیست من در گفت‌وگویی با مردم کشورمان ایران موضع‌مان را به اطلاع آنان خواهم رساند.» رهبر معظم انقلاب نیز درباره مذاکره با اروپا تاکید کردند: «حالا گفته میشود که برجام را میخواهیم با این سه کشور اروپایی ادامه بدهیم؛ من به این سه کشور هم اعتماد ندارم. من میگویم به این‌ها هم اعتماد نکنید؛ [اگر]میخواهید قرارداد بگذارید، تضمین به دست بیاورید -تضمین واقعی، تضمین عملی- وَالّا فردا این‌ها هم همان کاری را خواهند کرد که آمریکا کرد، [امّا]به یک شیوه‌ی دیگر.» به این ترتیب به نظر می‌رسد، هم اروپا برای قانع کردن آمریکا به حفظ منافعش کار سختی دارد و هم وزیر خارجه ایران، محمد جواد ظریف برای حفظ حداکثری برجام ماموریت بسیار دشواری را خواهد داشت.
دکتر عبدالرضا فرجی راد سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان، کارشناس مسائل ژئوپولتیک و استاد دانشگاه در این باره به فراروگفت: «ماموریت آقای ظریف بسیار دشوار است. با خروج آمریکا از برجام به اروپا بر خورده است و آمریکا درخواست‌های اروپا را مورد توجه قرار نداده است. حتی گفته می‌شود توافقات اولیه‌ای هم بین اروپا و آمریکا شده بود که ترامپ به صورت ناگهانی همه رد کرد و به سیم آخر زد. ترامپ همراه با خروج به نوعی بالاترین سخت گیری را نیز درباره ایران آغازکرد.»
او افزود: «اروپایی‌ها معتقدند آمریکا متحد آنهاست و باید در برخی زمینه‌ها که مرتبط با امنیت اروپاست همکاری کند. ضمن اینکه برجام در شورای امنیت به تصویب رسیده است و اروپا اقدام آمریکا را توهینی به خود، نظام بین الملل و سازمان ملل تلقی می‌کنند. این احساس در اروپایی‌ها به وجود آمده که آمریکا تصور می‌کند که اروپا ابزار دست آنهاست و هر موقع لازم بداند منافع شان را حفظ می‌کند و زمانی هم که نخواهد به منافعشان ضربه می‌زند.» این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه از" طرف دیگر دست اروپا بسته است"، گفت: «در نظام جهانی تمام سیستم‌های مالی به هم پیوند خورده است و مرکزیت آن هم در آمریکاست. برای اروپا خیلی سخت است که بخواهند با فردی معامله کنند که رفتار‌های غیر منتظره دارد.»
او با اشاره به ماجرای قانون داماتو که در زمان کلینتون علیه ایران تصویب شد،افزود: «در آن زمان اروپایی‌ها کار کلینتون را غیر قانونی و خلاف عرف بین المللی دانستند و با آن مقابله کردند، دولت کلینتون دربرابر اروپا کوتاه آمد. آن‌ها نمی‌خواستند روابط را بین دو قدرت جهانی به تیرگی برسانند. کوتاه آمدن دولت کلینتون باعث شد اروپایی‌ها با توتال در ایران کار اقتصادی را آغاز کنند. اما این بار یکسری قطع نامه‌ها و تحریم‌های وجود دارد که مشکلاتی به وجود آورده که کار را برای اروپا سخت می‌کند.»
فرجی راد معتقد است " اروپا باید به دنبال طراحی جدیدی برای کار کردن با ایران باشد. چون مسئله تبادل پول در حال حاضر از اهمیت خاصی برخوردار است و اروپا باید بتواند این مشکل را حل کند. یک راه این است که نهاد مالی ایجاد کنند که این نهاد مالی صرفا با یورو کار کند و هیچ ارتباطی با ایالات متحده و فعالیت‌های اقتصادی در آمریکا نداشته باشد و کشور‌های اروپایی قانع شوند که کار با ایران را از طریق این نهاد مالی انجام دهند. عملی شدن این موضوع زمان‌بر است و بستگی به طرفین ماجرا دارد."
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی گفت: «چالش دیگر این است که اروپا ضمن اینکه نمی‌خواهد از برجام خارج شود، به دنبال آن است که اینگونه وانمود نشود که از ایران حمایت می‌کند. اروپایی‌ها می‌گویند ما به برجام اعتقاد داریم، اما با دو مسئله دیگر ایران یعنی فعالیت‌های منطقه‌ای و مسئله موشکی مشکل داریم. به این ترتیب کار آقای ظریف راحت نیست. طبیعتا اروپایی‌ها این دو مورد را در مذاکرات خود با ایران مطرح می‌کنند.»
فرجی راد درباره احتمال همکاری اروپا با آمریکا اظهار کرد: «این امکان وجود دارد و احتمال آن نسبتا زیاد است. اروپا از برجام خارج نمی‌شود، طبیعتا مذاکرات را طولانی می‌کند. یک مانع عمده مذاکرات اروپا مسئله موشکی و منطقه‌ای ایران است. اروپا بعید است که خیلی سریع یک چهارچوب جدید برای اجرای برجام ایجاد کند. آن‌ها خواسته‌هایی دارند، از یکطرف می‌خواهند ایران را راضی کنند که از برجام خارج نشود و از طرف دیگر می‌خواهند با آمریکا سرشاخ نشوند. کار پیچیده و زمانبر است و باید دید که ایران چقدر تحمل دارد و احتمالا اگر احساس کند مسئله خیلی طولانی شده است و محدودیت‌های اقتصادی بیشتر شود ممکن است تصمیم دیگری بگیرد.»
این استاد دانشگاه موضع احتمالی آمریکا در قبال مذاکرات اروپا با ایران را اینگونه تحلیل کرد: «آمریکایی‌ها نمی‌پذیرند که اروپا با ایران مذاکره کند و به توافق برسد، آن‌ها هم از برجام خارج شوند و هم تماشاگر توافق ایران و اروپا باشند. اگر شما به سخنان بعد از خروج ترامپ از برجام دقت کنید، می‌بینید که او تاکید دارد که با ایران مذاکره کند. تجربه تاریخی هم این را نشان می‌داد. در دوران اصلاحات زمانی که ایران و سه کشور اروپایی بر سر پرونده هسته‌ای به توافق رسیدند آمریکا آن توافق را به هم زد و گفت، چون ما نبودیم قابل قبول نیست؛ لذا در مذاکرات بعدی اروپا مجبور شد آمریکا را وارد مذاکرات کند، ایران هم تائید کرد و آن موقع بود که مذاکرات به موفقیت رسید.»
به گفته فرجی راد " حالا هم اگر فقط اروپا با ایران مذاکره کند آمریکا فشار‌ها را بیشتر می‌کند. با این حال می‌شود مذاکرات مقدماتی را با اروپایی‌ها آغاز کرد، اما در دوره‌های بعدی آن آمریکا را هم دخالت داد، شاید اینگونه اجرای برجام به نتیجه برسد. در غیر اینصورت بعید است که اروپا به تنهایی بتواند با ایران به توافق برسد، با ایران کار کند و آمریکا هم تماشا کند. شیوه آمریکا ایجاد ترس است. آن‌ها هر چه جلوترمی‌رویم تحریم‌های بیشتر وضع می‌کنند و فشار را افزایش می‌دهند. همین حالا سفیر آمریکا در آلمان پس از خروج ترامپ به تمام شرکت‌ها اخطار داده است، در جا‌های دیگر هم همینطور است. "
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی درباره موضع و عملکرد احتمالی روسیه و چین در این باره گفت: «روسیه و چین پس از خروج آمریکا از برجام موضع قاطعی نگرفتند. آن‌ها انتظارات را بر آورده نکردند. اروپایی‌ها خیلی بهتر عمل کردند.»
او در پاسخ به این سوال که چقدر می‌توانیم به مذاکرات ظریف خوشبین باشیم، عنوان کرد: «باید خوشبین بود. این مسائل باید حل شود، نمی‌شود راهی را برویم که از حالا تصور کنیم انتهای این راه بن بست است. باید تلاش کرد، اگر این راه نتیجه ندهد کار مشکل می‌شود. صادرات نفت ایران به دشواری انجام می‌شود، پول به داخل کشور انتقال پیدا نمی‌کند و بیمه کشتی‌ها دوباره برداشته می‌شود و ....»