مقررات سنتی مانع توسعه استارتاپ‌ها

کسب‌و‌کارهای نوپا یا همان استارتاپ‌ها به‌دلیل اهمیتشان در اقتصاد کشورها و ایجاد اشتغال، امروزه به یکی از موضوعات مهم در کشورهای مختلف دنیا تبدیل شده‌اند و حتی در افزایش تولید ناخالص کشورها تاثیر می‌گذارند. در ابتدا کشورهای توسعه‌یافته انحصار استارتاپ‌ها و کسب‌وکار اینترنتی را در دست داشتند، اما با گسترش علم و فناوری، اکنون کشورهای در حال توسعه نیز از ظرفیت­‌ها و فرصت‌های استارتاپی بهره‌ می‌گیرند و کمبود شغل در برخی حوزه‌های صنعتی را از این طریق جبران می‌کنند. در ایران نیز فعالیت­‌های استارتاپی طی چند سال گذشته به‌صورت جدی دنبال شده است. امروز مسئولان هم بر اهمیت نقش استارتاپ­‌ها در توسعه اقتصادی، حل مشکلات تولید و اشتغال و توسعه فضای کسب‌و‌کار اذعان دارند. هرچند هنوز نگاه جدی و حمایتی مناسبی در سطوح جامعه نسبت به این نوع کسب‌و‌کارها شکل نگرفته و نوپابودن این مشاغل در کشور مشکلاتی را در مسیر رشد و توسعه آنها قرار داده است، اما فعالان این حوزه توانسته‌اند در ارائه برخی خدمات به جامعه موفق عمل کنند. با این حال گاهی برخی تصمیمات کلان مانند فیلترینگ تلگرام باعث می‌شود ادامه فعالیت این مشاغل با مشکل جدی مواجه شود. امروزه در شرایطی که بسیاری از جوانان دهه ۶۰ و ۷۰ پشت سد بیکاری مانده‌اند، تسهیل ورود به کسب‌وکارهای اینترنتی درآمد بخشی از افراد جویای کار را تامین می‌کند که انتظار می‌رود مسئولان هم با نگاهی توسعه‌گرا به این مشاغل بنگرند.

بیش از یک دهه است که ساختار اقتصاد کشورهای صنعتی از اقتصاد کارخانه‌ای به اقتصاد دانش‌بنیان تغییر کرده است. تغییری که سبب شده بخش قابل‌توجهی از تولیدناخالص داخلی کشورها از طریق کسب‌و‌کارهای اینترنتی تامین شود. خاستگاه کسب‌و‌کارهای نوپا بر پایه ایجاد سوله و کارگاه و خرید ماشین آلات یا حتی ربات‌هایی با تکنولوژی‌های پیچیده نیست، بلکه متکی بر دانش برنامه‌نویسی است و در یک اپ در گوشی‌های تلفن همراه کار راه می‌افتد. این امر باعث می‌شود تا از هزینه‌های ایجاد اشتغال تا حد زیادی کاسته شود و دولت‌ها با هزینه‌ای کمتر بتوانند ایجاد اشتغال کنند. در این زمینه نه‌تنها دولت‌ها، بلکه بخش‌خصوصی هم می‌تواند فعالیت داشته باشد و در یک اقتصاد رقابتی تولید ناخالص داخلی افزایش یابد.

ماهیت متفاوت کسب‌وکارهای اینترنتی

کسب‌و‌کارهای اینترنتی یا استارتاپ‌ها از لحاظ ماهیت با كسب‌و‌كارهای اقتصاد كارخانه‌ای متفاوت هستند. در حالی که کسب‌وکارهای کارخانه‌ای به سرمایه مالی و انسانی قابل‌توجهی نیاز دارد، سهم سرمایه فکری و ایده‌پردازی در این نوع کسب‌وکارها حرف اول را می‌زند. با این حال به‌نظر می‌رسد رشد استارتاپ‌ها در ایران کندتر از کشورهای توسعه‌یافته‌تر اتفاق می‌افتد. گذشته از تفاوت در سرعت اینترنت و اختلاف در سطح زیرساخت‌ها مسائل دیگری را می‌توان در این زمینه دخیل دانست. بسیاری از کارشناسان معتقدند نبود یک بخش‌خصوصی قوی و قدرتمند در ایران باعث شده است دولت در زمینه کسب‌وکارهای اینترنتی هم خود وارد عمل شود. وجود انحصار در هر بازار باعث می‌شود رفته‌رفته حواشی جای متن را بگیرند و رانت و فساد افزایش یابد. در بررسی اقتصادی استارتاپ‌ها هم داستان به همین شکل است. زمانی که امکان رقابت وجود نداشته باشد، یک ایده نمی‌تواند شاخ و برگ بگیرد و با سرعت مسیرهای پیشرفت را طی کند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از شرکت‌های خصوصی تعطیل شدند و در مقابل، دولت هر روز بر پیکره و وسعت اقتصادی خود افزود. امروز پس از مدت‌ها فقط شرکت‌های خصولتی شکل گرفته‌اند که آنها در نهایت دنباله‌رو دولت هستند و نمی‌توانند مستقل از برنامه‌ای دولت، تصمیم بگیرند. به همین دلیل، خاستگاه و پایگاه استارتاپ که بخش‌خصوصی است با اولین مانع که قوانین و مقررات دولتی و سنتی است، متوقف می‌شود و همآن‌طور که اشاره شد در نطفه خفه می‌شود. لازم به توضیح است که توسعه بخش‌خصوصی در تمام دنیا بر اصل رقابت استوار شده است و این یک اصل بین‌المللی است. وقتی رقابت شکل نگیرد، بخش‌خصوصی هم در اقتصاد ایران بزرگ نمی‌شود.

مانعی به نام فرهنگ

آن‌طور که کارشناسان می‌گویند، اگر كارهای اینترنتی به درستی سازماندهی شوند این اتفاق می‌تواند روند توسعه کشورها را دگرگون کند، البته به شرطی كه زیرساخت‌های لازم آن همچون زیرساخت‌های حقوقی اعم از حمایت قانونی، از ایده و ثبت مورد توجه قرار گیرد. ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی، همانند قرارگرفتن در منطقه اقتصادی با ایجاد تمام ملزومات و زیرساخت‌های اجتماعی مانند گسترش سرمایه اجتماعی در میان آنها و ایجاد زیرساخت‌های سازمانی، موجب ایجاد تحول اجتماعی خواهد شد. در واقع عوامل اقتصادی و اجتماعی هردو برتوسعه استارتاپ‌ها تاثیرگذارند. به این معنا که گسترش آنها را می‌توان تحول اجتماعی دانست. در نتیجه غیراز قوانین و مقررات دست‌و‌پاگیر که مانع توسعه استارتاپ‌ها در ایران هستند، موانع فرهنگی هم در ایران سدی دیگر هستند. به‌عنوان مثال زمانی که استفاده از برنامه اسنپ در میان شهروندان رونق پیدا کرده بود، برخی از تاکسیرانان به این موضوع اعتراض داشتند و همچنان خواستار حذف این برنامه از گوشی‌های هوشمند هستند. باوجودی که فعالیت تاکسی‌های اینترنتی در این مدت موفق بوده، اما حرف و حدیث و شایعات درباره وابسته‌بودن آنها به برخی نهادها مطرح است. بنابراین برای توسعه کسب‌و‌کارهای اینترنتی به جز قوانین لازم است فرهنگسازی هم صورت بگیرد. وقتی فعالیت بخش‌خصوصی را در اقتصاد می‌پذیریم، باید لوازم آن را هم ایجاد کنیم. مبنای فعالیت و توسعه بخش‌خصوصی در تمام دنیا بر اصل رقابت استوار شده است و این یک اصل بین‌المللی است. زمانی که رقابت شکل نگیرد، بخش‌خصوصی هم در اقتصاد بزرگ نمی‌شود. به‌نظر می‌رسد تا زمانی که اقتصاد ایران با همین قوانین و مقررات فعالیت را بر بخش‌خصوصی بسته است، استارتاپ و کسب‌و‌کارهای اینترنتی ایران نه‌تنها بزرگ نمی‌شود، بلکه آسیب هم می‌‌بیند. در حالی که از مسئولان انتظار می‌رود با اصلاح قوانین راه را بر فعالان این بازار هموار کنند، اما همچنان برنامه‌های فیلترینگ اعمال می‌شود و درآمد بسیاری از افراد قطع می‌شود.

میان‌بُر توسعه

از استارتاپ‌ها همواره به‌عنوان «میان‌بُر» توسعه یاد می‌کنند، به این معنی كه بر اثر گسترش این نوع فعالیت‌ها می‌توان توسعه خطی را كنار گذاشت و به توسعه مابعد صنعتی رسید. حتی اگر در موقعیت توسعه ماقبل صنعتی واقع شده باشیم، این ماهیت توسعه دانش‌بنیان به‌سرعت می‌تواند اقتصادی را در جرگه بازارهای نوظهور قرار دهد و اقتصادی همچون ایران را که تاکنون بر مناسبات نیمه‌صنعتی و کشاورزی حاکم بوده، ناگهان به سوی توسعه فناوری پیشرفته سوق دهد. کسب‌و‌کارهای اینترنتی این‌روزها بخش بزرگی از معاملات بورس‌های جهانی را تسخیر کرده‌اند، اما در ایران همان چند شرکت محدودی که فعالند راه به بورس نیافته‌اند و به‌نظر هم نمی‌رسد که بتوانند به‌زودی فعالیت بورسی انجام دهند. کارشناسان می‌گویند شرط ورود کسب‌و‌کارهای اینترنتی به بورس شفافیت مالی است. وقتی حتی بانک‌های ایران دفاتر شفافی ندارند، کسب‌و‌کارهای اینترنتی هرگز خود را در معرض داوری دولت قرار نمی دهند. در نتیجه انتظار از شهروندان و دولت این است که این نوع کسب‌وکار را به رسمیت بشناسند و از آن حمایت کنند. همچنین فعالان حوزه‌های صنعتی همچون تاکسی‌رانان باید سعی داشته باشند در فضای رقابتی به فعالیت بپردازند و با ارائه خدمات باکیفیت و ارزان بازار را به دست بگیرند. مشخص است که مصرف‌کنندگان از خدماتی بیشتر استفاده می‌کنند که مطلوب آنها باشد. حال تفاوتی ندارد که این خدمات را مشاغل اینترنی ارائه دهند یا فعالان سنتی ارائه‌دهنده آن باشند.

منبع: روزنامه آرمان امروز