حفظ درختان چهارباغ حتی با بیش آبیاری
مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان معتقد است «حتی اگر رودخانه زاینده‌رود جاری هم شود باید آبیاری فضای سبز شهر با پساب انجام شود و نباید از آب رودخانه و چاه برای آبیاری درختان شهر استفاده کرد». پسابی که با توجه به بحران کم‌آبی و خشکسالی اصفهان، تنها منبع پایدار برای آبیاری 5 هزار و 400 هکتار فضای سبز و 540 هکتار چمن اصفهان است.علاوه بر استفاده از پساب حتی در سال‌های پر آب، سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان درصدد است با اجرای برنامه پنج ساله تا سال 1401، گونه‌های گیاهی با نیاز آبی کم را در شهر واکاری کند.
اصفهان هست و تنها یک چهارباغ و چنارهایش با توجه به فعالیت متعدد کارگاه‌های عمرانی در چهارباغ برای حفظ و نگه‌داری این بخش از هویت طبیعی شهر چه برنامه‌هایی در دستور کار قرار دارد؟
پروژه چهارباغ با حساسیت پیگیری می‌شود تا زیرسازی‌ها به درختان آسیب نزد. در جلسه چهارباغ با حضور شهردار به دوستان عمرانی گفتم زمانی پیاده راه چهارباغ جواب می‌دهد که درخت بالاسر عابر باشد و عابر زیر درخت حرکت کند وگرنه اگر قرار باشد داخل بیابان پیاده‌روی کند اصلاً از قدم زدن منصرف می‌شود. از زمان پذیرفتن این مسئولیت، تلاش کردم تا آسیب جدی به درختان وارد نشود و بر پروژه‌های عمرانی به‌گونه‌ای نظارت شود که کمترین آسیب به درختان چهارباغ وارد شود.
چقدر می‌توان به حفظ درختان چهارباغ با این از حجم فعالیت عمرانی امیدوار بود؟در حال حاضر آن‌قدر نظارت‌ها دقیق است که هیچ درختی آسیب جدی نبیند. شهردار اصفهان هم تأکید کرده است که از هر جا که لازم است، آب برای آبیاری درختان چهارباغ تهیه شود. درختان چهارباغ به دلیل فعالیت‌های عمرانی در تنش هستند و نباید دیگر به آنها تنش آبی بدهیم. به همین خاطر آبیاری به روش غرق آبی برای چنارها انجام می‌شود. حتی برای چهارباغ بیش‌آبیاری در دستور کار قرار دارد تا اگر به درختی از طریق فعالیت عمرانی آسیبی وارد شد، حداقل به دلیل کم آبیاری آسیبی به آن وارد نشود.
زیبایی چهارباغ به وجود درختان چنار است درختانی که تعدادی از آنها سال‌های قبل به دلیل اجرای پروژه مترو قطع شد، برای جبران این خسارت چه برنامه‌ای دارید؟در تلاش هستیم تا درختانی که به دلیل پروژه‌های عمرانی در سایر مناطق درخواست جابه‌جایی دارند به چهارباغ منتقل شود. چون نمی‌خواهیم برای این فضا از نهال‌های دو یا سه‌ساله استفاده کنیم. به این روش می‌توانیم زیبایی چهارباغ را دوباره احیا کنیم.
بیشترین پراکندگی درختان کهن‌سال شهر مربوط به کدام مناطق است؟حدود 10 درصد از 3 میلیون درخت شهر را درختان کهن‌سال تشکیل می‌دهند، یعنی حدود 300 هزار درخت که عمر آنها بین 50 تا 150 سال است. بیشتر پراکندگی در مناطق 1 و 3 است. مناطقی که برای تأمین آب مشکل خاصی ندارند و درختان به روش غرقابی آبیاری می‌شوند. هرچند آبیاری درختان کهن‌سال به روش قطره‌ای در سال‌های گذشته سبب شده تا این درختان آسیب ببینند. باوجوداینکه حدود 40 درصد از فضای سبز اصفهان در حال حاضر به روش قطره‌ای آبیاری می‌شود. در برنامه داریم تا 20 درصد دیگر از فضای سبز موجود را به روش قطره‌ای، آبیاری کنیم؛ اما این روش برای همه درختان مناسب نیست. اینکه این روزها مشاهده می‌کنیم درختان چندان شاداب و پربرگ نیستند به این دلیل است که نمی‌توانیم به مقداری که گیاه نیاز دارد آن را آبیاری کنیم. به رغم آبیاری درختان به روش غرقابی اما این میزان هم کافی نیست و در واقع کم آبیاری است.
با توجه به خشکی زاینده‌رود و خشک شدن حدود 40 درصد از چاه‌های آب شهرداری، سیاست سازمان برای مدیریت این شرایط چیست؟کم آبیاری امسال در دستور کار سازمان قرار دارد. چراکه سازمان وظیفه حفظ و نگه‌داری 3 هزار و 700 هکتار فضای سبز در اختیار شهرداری را دارد. فضای سبزی که با جمع فضای سبز غیر در اختیار شهرداری درمجموع حدود 5 هزار و 400 هکتار است و تنها تأمین‌کننده 26 مترمکعب سرانه فضای سبز اکولوژیک برای هر شهروند است؛ فضایی که در حالت استاندارد باید 49 مترمکعب باشد. به‌جز فضای اکولوژیک، در بحث سرانه تفرجگاهی (پارک) که ایجاد آن وظیفه و رسالت شهرداری است، سرانه هر شهروند به حدود 3/3 مترمربع می‌رسد که سرانه پایینی است؛ اما از طرفی بدون آب، توسعه فضای سبز ممکن نیست و تلاش می‌کنیم تا فضای موجود را حفظ کنیم. پس فضای سبز موجود در کاهش آلودگی هوای شهر چندان هم مؤثر نیست؟
اگر بخواهیم ازنظر زیست‌محیطی شرایط سالم داشته باشیم نه این سرانه پاسخگو نیست، اما همین فضای موجود هم سبب شده تا زندگی در اصفهان به‌عنوان یک کلان‌شهر باوجود همه آلودگی‌ها امکان‌پذیر باشد.
آب موردنیاز برای فضای سبز اصفهان از چه منابعی تأمین می‌شود؟اصلی‌ترین منبع رودخانه زاینده‌رود بود. دومین منبع چاه‌های حریمی رودخانه که در حال حاضر حدود 40 درصد آنها خشک‌شده‌اند. آخرین و پایدارترین منبع پساب است.
رودخانه و حجم زیادی از چاه‌ها الآن وجود ندارند؛ پس هم‌اکنون پساب اصلی‌ترین منبع تأمین‌کننده آب فضای سبز اصفهان است.حدود 140 لیتر بر ثانیه پساب تصفیه‌خانه جنوب شهر (سپاهان شهر) است که با انجام تصفیه ثانویه از آن برای آبیاری عرصه‌های داخلی شهر استفاده می‌شود. حدود 100 لیتر بر ثانیه پساب هم در شمال شهر (شاهین‌شهر) برای آبیاری مناطق شمالی و عرصه‌های جنگلی بختیار دشت استفاده می‌شود.
در حال حاضر اقدامات عملی شهرداری برای استفاده از پساب چیست؟تفکر استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز در شهرداری از سال‌های قبل وجود داشته است. به‌طور مثال در حال حاضر حدود 300 هکتار فضای سبز شهرداری شاهین‌شهر با پساب آبیاری می‌شود. این تفکر در شهرداری اصفهان هم وجود داشت. هرچند دوستان شاید باور نداشتن اما اقداماتی انجام‌شده است که به عنوان نمونه می‌توان تصفیه‌خانه سپاهان شهر را نام برد.
چه میزان از فضای سبز شهر با پساب خروجی از تصفیه‌خانه‌ها آبیاری می‌شود؟در حال حاضر کم آبیاری در دستور کار است و اصلاً به‌اندازه نیاز آبی درخت آبیاری نمی‌کنیم. برای مثال 54 میلیون مترمکعب نیاز آبی فضای سبز شهر است از این مقدار برداشت سال گذشته از چاه‌ها 38 میلیون مترمکعب بود. امسال دوباره 20 درصد کم آبیاری اعمال شد؛ یعنی امسال برآورد سازمان 17 تا 20 میلیون مترمکعب برداشت آب از چاه‌ها است. شما درختان شهر را که نگاه کنید بی‌آبی در آنها فریاد می‌زند. این خزانی که در شهر مشاهده می‌کنید در بسیاری موارد با یک سری ترکیبات تنظیم‌کننده تلاش می‌کنیم تا استرس کم‌آبی گیاه را جبران کنیم. مناطقی داریم که چنار هر 15 روز یک‌بار آبیاری می‌شود. در حال حاضر حدود 10 تا 15 درصد آبی که برای آبیاری استفاده می‌شود پساب است و مابقی از چاه‌ها تأمین می‌شود.
با توجه به ادامه خشکسالی برنامه شهرداری برای افزایش استفاده از پساب چیست؟قبل از شروع فعالیت مدیریت جدید شهری، فقط نیمی از پساب سپاهان شهر تصفیه ثانویه می‌شد، اما امروز در پی اقدامات عملی انجام شده تمام پساب تصفیه ثانویه می‌شود. حدود 140 لیتر بر ثانیه پساب داریم که عدد خوبی است. اقدام دیگر استفاده از 100 لیتر بر ثانیه پساب شاهین‌شهر است که قرار بود، پیمانکار 20 تیرماه این حجم از فاضلاب را به شهرداری تحویل دهد. پسابی که علاوه بر عرصه‌های اکولوژیک برای عرصه‌های تفرجگاهی هم قابل‌استفاده است. این پساب‌ها در حال حاضر در منطقه 11 برای آبیاری پارک‌ها استفاده می‌شود. در چند ماه گذشته با انجام تصفیه ثانویه امکان استفاده از پساب شاهین‌شهر برای عرصه‌های تفرجگاهی هم فراهم شد. تکمیل خط انتقال و لوله گذاری برای استفاده از پساب با ایجاد شبکه میرابی از اقدامات دیگری است که امکان آبیاری جنگل‌های شرق را فراهم کرد. شهرداری سال‌های گذشته 400 لیتر بر ثانیه پساب خریداری کرده است اما به دلیل مشکلات کشاورزان شرق امکان بهره‌برداری از آن فراهم نیست. دنبال هستیم تا بتوانیم از 400 لیتر پساب خریداری‌شده استفاده کنیم. البته در برنامه داریم از این پساب برای آبیاری سایر مناطق بویژه در عرصه‌های داخل شهر هم استفاده کنیم. پیشنهادهای مختلفی هم مطرح‌شده اما هنوز با پیشنهادها موافقت نشده است. حفظ فضای سبز یکی از اولویت‌های شهرداری است ازاین‌رو تاکنون 400 میلیارد تومان برای شبکه لوله‌گذاری هزینه شده و امسال حدود 70 میلیارد تومان برای نگه‌داری فضای سبز تخصیص داده‌شده است.
گاهی شهروندان مواردی را مطرح می‌کنند که با توجه به کم‌آبی چرا در طول روز درختان آبیاری می‌شوند؟برخی مناطق حجم آب در طول شب به مقداری نیست که بتوان در طول شب آبیاری کرد، یا اینکه مناطق فاقد مخزن هستند و مجبور هستیم در طول روز آبیاری کنیم. به دلیل برخی محدودیت‌های فنی در مواردی مجبور به آبیاری در روز هستیم. باوجود هزینه سنگین آبیاری شبانه در مناطقی که امکان آبیاری شبانه وجود دارد حتماً این روش اجرا می‌شود.
برای کشت گونه‌های مقاوم به کم‌آبی چه اقداماتی انجام‌شده است؟در کنار حفظ درختان چنار بسیاری از درختان شهر واکاری می‌شوند و به‌جای آنها گونه‌های مقاوم به کم‌آبی کشت می‌شود. در برنامه پنج ساله گونه‌های گیاهی مقاوم به کم‌آبی جایگزین گیاهان با نیاز آبی بالا می‌شوند.
یکی از اقدامات خوب شهرداری در سال‌های گذشته ایجاد مرکز تحقیقات گیاهی در محمودآباد است مرکزی که در بحث تولید و تکثیر چمن با نیاز آبی کم دستاوردهای خوبی داشته و در حال حاضر بزرگترین مجموعه چمن آسیا را در اختیار دارد، چقدر از این دانش در فضای سبز شهر استفاده‌شده است؟
امسال اتفاقی که افتاد به دوستان جرئت داده شد که از مرحله آزمایش خارج و وارد عرصه شهر شوند تا شهروند ببیند و لمس کند که این گیاه با گیاه قبلی متفاوت است. سال گذشته منطقه 12 و 9 از گونه‌های پرورش‌یافته در مرکز تحقیقات برای عرصه‌های فضای سبز استفاده کردند. امسال دستور شهردار بود که حتی یک مترمربع چمن با نیاز آبی بالا بودن هماهنگی سازمان ایجاد نشود و اگر ایجاد شد شخم زده شود. امروز از دانش و تجربه سال‌های گذشته در شهر استفاده می‌کنیم دانشی که در واکاری جنگل شرق می‌توان آن را مشاهده کرد.
آبیاری چمن یکی از چالش‌های سازمان است برای این بخش چه برنامه‌ای دارید؟540 هکتار چمن موجود در عرصه داخلی و خارجی شهر در قالب برنامه پنج‌ساله از عرصه‌های خارجی و داخلی شهر حذف و چمن با نیاز آبی کم جایگزین آن می‌شود. در پایان برنامه پنج ساله تنها 5 درصد از فضای سبز شهر به کشت چمن و گل‌های فصلی با نیاز آبی بالا اختصاص دارد.
اکنون‌که به دلیل کم‌آبی امکان توسعه فضای سبز وجود ندارد، آیا همچنان بحث تراکم حجمی در فضای سبز اجرا می‌شود؟در گذشته نهضت تراکم حجمی در شهر اتفاق افتاد که حاصل آن کاشت بیش از یک میلیون درخت در یک سال بود. به‌جرئت می‌گویم 10 درصد این تعداد هم باقی نمانده است. درختکاری قاعده دارد. درخت برای رشد نیاز به فضا دارد موافق با اجرای تراکم حجمی نیستم. چون اگر قرار بود این روش جواب دهد امروز نباید آمار درختان شهر همچنان 3 میلیون درخت باشد. این آمار یعنی اینکه این روش، درست نیست.
هفته درختکاری و کاشت تعداد قابل‌توجهی نهال توسط شهرداری ازجمله اقداماتی است که گروهی از فعالان محیط‌زیست به آن انتقاد دارند که شاید این روش هم مانند تراکم حجمی در عمل چندان نتیجه مثبتی نداشته باشد، نظر شما چیست؟سال گذشته همزمان با هفته درختکاری 10 هزار درخت در منطقه کوه نخودی کاشته شد. درختان با نیاز آبی کم که شاید سه بار آبیاری در طول سال بیشتر نیاز نداشته باشند. امسال هم 3 هزار بذر در ارتفاعات آرامستان به‌صورت دیم کاشته شد که الآن تبدیل به نهال شده‌اند. در برنامه داریم در صورت تأمین منابع مالی با توجه به توسعه‌هایی که در شرق داریم، کاشت گونه‌های مقاوم به کم‌آبی در این منطقه اجرا شود. حرکتی که معتقدم با توجه به استفاده از گونه‌های گیاهی مقاوم به کم‌آبی می‌تواند برخلاف روش تراکم حجمی موفق باشد.