چرا داعش در افغانستان اقبال طالبان را ندارد؟

با شکست داعش در سوریه و عراق، این گروه اصلی‌ترین پایگاه خود را از دست داد، عده‌ای از اعضای آن به کشورهای خود بازگشته و عده‌ای هم راهی افغانستان شدند؛ اما چرا داعش با وجود اینکه از 2015م در این کشور حضور فعال پیدا کرده، نتوانسته چندان مورد اقبال قرار گیرد؟ چرا این گروه با وجودی که در افغانستان به عنوان یک خطر امنیتی مطرح می‌شود، مانند طالبان موفق به گسترش و جذب گسترده افغانستانی‌ها برای همراهی با خود نشده است؟

ظهور طالبان در افغانستان

پیش از داعش در افغانستان، گروهی افراطگرای دیگر ظهور کرد و توانست بسیار موفق ظاهر شود. در اکتبر 1994م پس از یک درگیری خونین میان گروهی نوظهور با نیروهای محلی در شهر اسپین بولدگ در مرز پاکستان فردی به نام مولوی منان نیازی خود را سخنگوی گروه جنگجوی جدید معرفی نمود. بیش از 1 ماه از این ماجرا نگذشته بود که آنان موفق شدند مناطقی در جنوب این کشور را تصرف کنند. طالبان ۲۶ سپتامبر ۱۹۹۶م کابل پایتخت افغانستان را تصرف کرد. آنان به محض ورود دکتر محمد نجیب‌الله احمدزی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان و برادرش شاهپور احمد زی را کشتند و جنازه‌هایشان را در نزدیکی ارگ ریاست جمهوری افغانستان به نمایش گذاشتند. سپس، به تدریج سه‌چهارم خاک افغانستان را متصرف شدند. با وقوع حادثه تروریستی 11 سپتامبر و عدم تسلیم بن لادن به آمریکا از سوی طالبان، واشنگتن در ۷ اکتبر ۲۰۰۱م به افغانستان حمله کرد. با همکاری اعضای جبهه مخالف طالبان (مجاهدین سابق)، گروه طالبان شکست خورد و حامد کرزی رئیس جمهور دولت موقت افغانستان گردید. گرچه این گروه دولت را در افغانستان از دست داد؛ اما کماکان به فعالیت خود ادامه می دهد و طرفداران زیادی هم دارد.

اداره بازرسی عمومی آمریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) گزارش داده است که از زمان سرنگونی رژیم طالبان، این گروه بیش از هر وقت دیگری در حال حاضر مناطق تحت نفوذ خود را در افغانستان گسترش داده است . سیگار گزارش داد تا اگوست ۲۰۱۷م، ۱۳ شهر افغانستان تحت کنترل مستقیم و ۴۱ شهر دیگر این کشور تحت نفوذ آنها قرار داشت. همچنین، این اداره از قول نظامیان آمریکایی مستقر در افغانستان گزارش داده حدود ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار شهروند افغانستان در مناطق تحت نفوذ طالبان زندگی می ‌ کنند . با این حال، در گزارش سیگار مشخص نشده طالبان بر کدام شهرهای افغانستان تسلط دارند؛ ولی ولایت ‌ های جنوبی، شرقی و جنوب غربی بیشترین مناطقی بوده که تحت نفوذ و کنترل طالبان می ‌ باشند . همچنین، طالبان در 70 درصد از مناطق افغانستان مشغول به فعالیت است که 4 درصد از این وسعت تحت کنترل کامل آنها و در 66 درصد دیگر حضور فعال دارند. یعنی ۲۵۳ ولسوالی. این میزان از قدرت طالبان به طور چشمگیری بالاتر از قدرت تخمینی قبلی در مورد آنها بوده است .

سربرآوردن داعش در افغانستان

داعش از زمان اعلام خلافت در افغانستان طرفدارانی پیدا کرد. عبدالرئوف خدیم، از فرماندهان طالبان، در اواخر 2014م به خاورمیانه سفر نمود و با ابوبکر بغدادی بیعت کرد. به این ترتیب، داعش ولایتی با نام «خراسان» پایه ‌ گذاری کرد. این ولایت در 26 ژانویه 2015م تأسیس گردید و بعد از مراسم سوگند، حافظ سعید خان به عنوان والی و عبدالرئوف به عنوان معاون او تعیین شدند. در 10 جولای 2015م حافظ سعید خان، امیر امارت خراسان، طی حمله پهپاد آمریکایی‌ها در افغانستان شرقی کشته شد . پس از آن، عبدالحسیب لوگری، دومین رهبر داعش در افغانستان، انتخاب شد که در ولسوالی اچین ننگرهار بر اثر حملات هوایی از بین رفت. در ادامه، ابوسعید، برادر حافظ سعید، به عنوان رهبر جدید این گروه در افغانستان تعیین گردید. در آوریل 2017م آمریکا «مادر بمب ‌ ها» که از بزرگترین بمب ‌ های غیرهسته ‌ ای جهان است را به سمت مخفیگاه ‌ های آنها در افغانستان شلیک کرد. بعد از حمله موشکی آمریکا، داعش کماکان به فعالیت خود در افغانستان ادامه داد و تلاش کرد حملاتی را به ‌ خصوص علیه شیعیان هدایت کند. داعش هیچ یک از ولسوالی‌های افغانستان را به طور کامل در کنترل ندارد، ولی بر برخی بخشی از ولایت‌های ننگرهار و کنر تسلط دارد و آموزش نیروها و برنامه ‌ ریزی برای حمله را در آن مناطق انجام می‌دهد .

طالبان و داعش: تفاوت ‌ ها

با وجود اینکه طالبان و داعش طرفدار روایت ‌ های افراط ‌ گرایانه دین و خواهان بازگشت به اسلام مورد نظر خودشان هستند، هر دو برای احیای اسلام بنیادگرایانه دست به خشونت می ‌ زنند. در این میان، طالبان به نسبت داعش اقبال بلندتری دارد. در واقع، داعش با وجودی که توانسته مشکل ‌ آفرین شود، نتوانسته مانند طالبان به توسعه ارضی دست بزند و بخش ‌ هایی از افغانستان را به زیر سیطره خود درآورد. ریشه ‌ های موفقیت و اقبال بیشتر طالبان به داعش در افغانستان به تفاوت ‌ های این دو گروه برمی ‌ گردد.

1- نیروها: طالبان یک جنبش بومی افغانستانی است و مبارزان آن را اغلب افغان ‌ های پشتون و اقلیتی از تاجیک ‌ ها و ازبک ‌ ها و دیگر نیروهای افغان تشکیل داده ‌ اند، در حالی که داعش گروهی فراملیتی از سراسر دنیاست. به همین دلیل، داعش نزد افکار عمومی افغانستان به عنوان نیرویی «غیرخودی» شناخته می ‌ شود و غیر از شماری از جوانان که به دلیل فقر به این گروه می ‌ پیوندند و یا عناصری جداشده از طالبان چندان طرفداری بین خود افغان ‌ ها ندارد.

2- اهداف: گروه طالبان تاکید می‌کند برنامه و اهداف آنها کاملا محلی است و به افغانستان محدود می ‌ شود، و هدف آن بیرون راندن نظامیان خارجی از کشور و تاسیس حکومتی مبتنی بر شریعت در افغانستان است؛ اما داعش هدفی جهانی دارد که تاسیس خلافت اسلامی در همه جهان است. طالبان قصد ندارد پرچم خود را بر فراز آسمان سراسر جهان به اهتزاز در آورد؛ ولی داعش سعی دارد با دعوت همه جهان و کشتن کفار خلافتی جهانی درست کند.

3- عقاید: در حالی که داعش متکی به اسلام سنی وهابی و قرائت ‌ های سلفی است، طالبان وفادار به مذهب اسلام سنی حنفی و قرائت ‌ های صوفیانه می ‌ باشد و به شدت با گسترش افکار سلفی در بین مردم افغانستان مبارزه می ‌ کند؛ به نحوی که با صدور اطلاعیه‌ای به مردم افغانستان و طلاب این کشور هشدار داده چنانچه کتابی با تفکر وهابیت دیدند، آن را از شهر خارج کرده و اقدام به سوزاندن آن کنند . همچنین، آنها بر خلاف داعشی ‌ ها که شیعیان را مرتد می ‌ دانند، تمایلی به بازتولید اختلافات فرقه ‌ ای شیعه و سنی ندارند. بنا به گفته مایکل کوگلمن از مرکز تحقیقاتی «ویلسن» در واشنگتن، افغانستان به صورت گسترده‌ای از خشونت‌های فرقه‌ای دهه‌های اخیر در امان بوده، اما «دولت اسلامی در عراق و شام» می‌خواهد این اختلافات فرقه‌ای را تازه کند . امروز، بسیاری از شیعیان هزاره افغان با طالبان برای جنگ با داعش همراه شده ‌ اند. در همین زمینه، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، گفته: ما مخالف اختلافات مذهبی و تفرقه ای هستیم و برای وحدت بین مردم افغانستان تلاش می‌کنیم. امارت اسلامی به تمام ملت افغانستان تعلق دارد. بنابراین، تأمین امنیت مردم و مراکز و مراسم‌های مذهبی در مناطقی که تحت کنترل آنها هستند نیز وظیفه امارت اسلامی است .

4- دشمنان: طالبان قبل از حمله آمریکا به افغانستان در داخل افغانستان به غیر از حکومت این کشور با دشمنی جدی روبرو نبود. به همین دلیل به راحتی می ‌ توانست تمام توان خود را صرف مبارزه در یک جبهه کند و خیلی زود توانست مناطق وسیعی را تحت کنترل خود در بیاورد؛ اما داعش وضعیت دیگری داشت. این گروه از آغاز فعالیت خود در افغانستان، علاوه بر نیروهای نظامی دولت افغانستان، با دشمنی سرسخت به نام طالبان روبرو شد. داعش از ابتدا با انتشار ویدیوهایی با این عنوان که طالبان ابزار دست سیستم اطلاعاتی پاکستان است، مشروعیت این گروه را زیر سوال برد. همچنین، کارزار عضوگیری بسیار فعالی به راه انداخت و سعی کرد از شکاف درونی در صفوف طالبان که پس از مرگ ملا محمد عمر و انتخاب ملا اختر محمد منصور به مقام رهبری این گروه آغاز شده بود، بهره ‌ برداری کند . طالبان هم که از جذابیت ‌ های داعش ناشی از موفقیت ‌ ها در عراق و سوریه و منابع مادی آن واهمه داشت و قدرت خود را از جانب این تازه ‌ ازراه ‌ رسیده ‌ ها در معرض خطر می ‌ دید، شروع به مبارزه ایدئولوژیکی و نظامی با داعش کرد و این ‌ گونه از ۲۰۱۵م تاکنون دوطرف به طور مداوم به مواضع یکدیگر حمله می ‌ کنند.

ظهور داعش در افغانستان، علاوه بر نگرانی دولت این کشور، باعث نگرانی ‌ هایی در سایر کشورها مانند پاکستان، ایران، روسیه، آسیای مرکزی، هند، چین و آمریکا شده است. این نگرانی به حدی بوده که کشورهایی مانند روسیه و چین ترجیح داده ‌ برای ریشه ‌ کن ‌ کردن این گروه با طالبان همکاری کنند. در همین زمینه، ضمیر کابولوف، نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان، به شکل علنی همکاری روسیه با طالبان برای نابودی داعش را اعلام کرده است .

5- تاکتیک ‌ ها

داعش در افغانستان هم مانند عراق و سوریه دست به کشتار وحشیانه مخالفان و خاطیان قوانینش زده و با ویدیوهای تبلیغاتی خود رعبی عجیب در دل مردم این کشور افکنده است. به عنوان مثال، در ویدیویی نشان داده می‌شود که پیکارجویان این گروه 10 نفر را که چشمانشان بسته شده، مجبور می‌کند روی چاله‌هایی بنشینند که پر از مواد منفجره بوده و پس از انفجار قطعات بدن قربانیان به اطراف پرتاب می ‌ گردد. تبلیغاتی مانند این باعث دلسردی و ترس افغان ‌ ها نسبت به داعش شده است. با وجودی که داعش بخشی از پیکارجویان تندرو را در آسیای مرکزی و جنوب آسیا به خود جلب کرده؛ ولی روش‌های بی ‌ رحمانه آن بسیاری از مردم منطقه را از این گروه رانده است . داعش در اعمال خشونت کار را به جایی رسانده که حتی طالبان رفتارهای آن را مورد تقبیح قرار داده و در اعلامیه گفته است: اعمال بی ‌ رحمانه توسط اندک افراد جاهل غیرمسئول زیر پوشش اسلام و مسلمانان غیرقابل ‌ تحمل می ‌ باشد .

جمع ‌ بندی

داعش در افغانستان نمی ‌ تواند به اندازه طالبان موفق ظاهر شود. داعش به دلیل اینکه گروهی است که ماهیت قومی و ملی ندارد، برای افغان ‌ هایی که سال ‌ هاست از دخالت و حضور بیگانگان در کشورشان منزجر هستند، جاذبه چندانی ندارد. شیوه مبارزاتی داعش با رسومات و زندگی قبیله ‌ ای و قومی مردم افغانستان که برای آن احترامی زیاد قایلند، تطابقی ندارد و ضد فرهنگ بومی آنهاست. جنگ این گروه در جبهه ‌ های مختلف در افغانستان به آن اجازه نخواهد داد در آینده همچون طالبان در این کشور ظاهر شوند. مواضع تند داعش در برابر شیعیان و تلاش آنها برای زنده ‌ کردن اختلافات فرقه ‌ ای باعث شده علاوه بر طالبان و دولت مرکزی، شیعیان هم به عنوان یکی از دشمنان داخلی این گروه وارد عمل شده و حتی برای نابودی آن با طالبان همکاری کنند. دشمنی سرسختانه طالبان و عدم اقبال عمومی از جانب مردم افغانستان، هدف ‌ قرار ‌ گرفتن این گروه توسط دولت افغانستان و ائتلاف بین ‌ المللی را راحت ‌ تر کرده و فرصت چندانی برای تداوم توسعه ‌ طلبی آن باقی نگذاشته است. البته، موارد اشاره ‌ شده به معنی نادیده ‌ گرفتن خطری که می ‌ تواند از جانب داعش متوجه مردم افغانستان و منطقه شود، نیست. داعش تلاش دارد از افغانستان به عنوان دروازه ورود به آسیای مرکزی و از مناطق مرزی افغانستان برای انجام عملیات ‌ های تروریستی در ایران استفاده کند که این، خود، می ‌ تواند چالشی جدی برای منطقه و جهان باشد. این گروه شاید نتواند اقبال طالبان را داشته باشد؛ اما می ‌ تواند به مرور با ادامه حیات خود در افغانستان موجودیت خود را در این کشور تثبیت کند.

منبع: شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی
نویسنده: آرین پورقدیری