آئین‌های کهن عزاداری در باغ شهر تاریخی نطنز
باغ شهر تاریخی نطنز یکی از مذهبی‌ترین شهرهای ایران است که آئین‌های عزاداری کهن مانند برافراشتن خیمه‌های عزاداری، جاروکشی پیر غلامان، جغجغه زنی، خانه عَلم، تعزیه‌خوانی، نخل گردانی و پخت نان عباسعلی را در خود جای داده است.
باغ شهر تاریخی نطنز یکی از مذهبی‌ترین شهرهای ایران است که آئین‌های عزاداری کهن مانند برافراشتن خیمه‌های عزاداری، جاروکشی پیر غلامان، جغجغه زنی، خانه عَلم، تعزیه‌خوانی، نخل گردانی و پخت نان عباسعلی را در خود جای داده است.
به گزارش ایسنا، باغ شهر تاریخی و کهن نطنز که زمانی نگین تاریخ تشیع بوده است، مردمان آن امروزه هم آئین کهن خود را فراموش نکرده‌اند و در ایام محرم هر روز مراسم خاصی را برگزار می‌کنند.
برافراشتن خیمه حسینیه‌ها در آخرین جمعه پیش از محرم
یکی از مراسم‌هایی که از قدیم در نطنز انجام می‌شده، برافراشتن خیمه‌های حسینیه‌های شهرستان نطنز بوده است که در آخرین جمعه پیش از ماه محرم انجام می‌شود.
در این مراسم که با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی همراه است، جوانان و پیرغلامان چادر خیمه‌های عزاداری و حسینیه‌ها را برافراشته می‌کنند تا عملاً محرم در نطنز پیش از همه جای ایران آغاز شود.
قدیمی‌ترین حسینیه‌های شهرستان نطنز در شهر نطنز واقع شده که چهار حسینیه به نام‌های افوشته، سرشک، ارشاد علیا و مرکز شهر هستند که متعلق به دوران قاجاریه هستند.
همه ساله در ایام محرم نیز مراسم تعزیه‌خوانی با حضور بهترین تعزیه‌خوانان ایران در حسینیه‌های نطنز برگزار می‌شود که شامل شبیه‌خوانی شهادت حضرت قاسم، حضرت علی‌اکبر، حضرت عباس، حر بن یزید ریاحی، حضرت مسلم و امام حسین ع است.
مراسم نمادین جاروکشی پیرغلامان، آغاز مراسم عزاداری در نطنز
مردم نطنز، از همان شب اول ماه محرم مراسم عزاداری را آغاز می‌کنند که اولین مراسم در حسینیه ارشاد علیای نطنز برگزار می‌شود. این مراسم مراسم نمادین جاروکشی پیرغلامان حسینی است که پیرغلامان جارو به دست و آب‌پاش، به صورت نمادین حسینیه را جارو کرده و برای برپایی مراسم عزاداری آماده می‌کنند.
از همان شب اول مراسم‌های عزاداری در شهرستان نطنز آغاز می‌شود و رفته رفته که به روزهای تاسوعا و عاشورا نزدیک‌تر می‌شود، حسینیه‌ها و تکایا با حضور بیشتر مردم رنگ و بوی رسمی‌تری به خود می‌گیرد.
نخل گردانی و جغجغه زنی، آئین کهن به جا مانده
یکی از زیباترین و سوزناک‌ترین مراسم‌های عزاداری در ایام محرم در نطنز در روستای ابیانه برگزار می‌شود که خود سرآمد و نگین تاریخ ایران است. مراسم پرسه زنی، جغجغه زنی و نخل گردانی از رسوم مهم و کهن این روستا است که از شب تاسوعا آغاز و تا عصر عاشورا ادامه دارد.
در همین زمینه محمد عادلی، دهیار روستای ابیانه نطنز به خبرنگار ایسنا گفت: شب تاسوعا یا همان شب نهم محرم، در مسجدی به نام مسجد یسمان مراسمی برگزار می‌گردد که " ذاکری " نام دارد و به این صورت است که مردم این محله در مسجد جمع شده و نوحه‌هایی را با آهنگ‌های خاص و سبک‌هایی از ابیانه قدیم را با خود زمزمه می‌کنند.
وی افزود: مراسم سنتی سوگواری اباعبدالله‌الحسین (ع) در روز تاسوعای حسینی با عنوان جغجغه زنی در روستای تاریخی ابیانه با حضور اهالی این روستا با حال و هوای خاصی برگزار می‌شود.
دهیار ابیانه با بیان اینکه بعد از آغاز نوحه‌خوانی، صدای چِک چک به هم خوردن جغجغه‌های چوبی آغاز می‌شود که فضای خاصی را ایجاد می‌کند، گفت: از آغاز مراسم جغجغه زنی، برخی اهالی روستا دسته‌دسته در کوچه‌ها قدم می‌زنند و در مقابل خانه‌هایی که خیرات و نذری دارند، می‌ایستند و پس از احوال‌پرسی با صدای بلند فاتحه‌ای می‌خوانند و سراغ خانه بعدی می‌روند.
وی تصریح کرد: نام این مراسم پرسه‌زنی است و اهالی روستا در صبح تاسوعا و عاشورا با حضور در مقابل خانه‌هایی که از تاسوعا و عاشورای سال گذشته تا امسال عزیزی را از دست داده‌اند، فاتحه‌ای نثار روح مرحوم می‌کنند و به تدریج به سمت محل برگزاری مراسم جغجغه زنی می‌روند.
عادلی در مورد جغجغه و جنس آن، خاطرنشان کرد: جغجغه به اشیا کوچک چوبی گفته می‌شود که در ابتدای مراسم در اختیار حاضران قرار می‌گیرد و سوگواران حسینی با به هم کوبیدن دو جغجغه به هم، در رثای شهیدان کربلا عزاداری می‌کنند.
به گزارش ایسنا بعد از جغجغه زنی و پرسه زنی، آئین نخل گردانی شروع می‌شود که دارای شکوه و عظمت خاصی است که در این مراسم، نخل به حرکت در می‌آید و حرکت این نخل از همان ابتدای مسیر بسیار سخت است و هنگامی که مردم نخل را بر دوش می‌گیرند باید آن را از کوهی با شیب تند بالا ببرند.
عده‌ای زیر پایه‌های نخل هستند و عده‌ای طنابی را که به نخل بسته شده به طرف بالا می‌کشند و هم‌زمان در این هنگام، بخشی دیگر از مردم ابیانه آماده به حرکت در آوردن نخل محله بالا می‌شوند.
پرشورترین بخش مراسم‌های سنتی در ابیانه نطنز، هنگامی است که صبح عاشورا نخل محله بالا به حرکت در می‌آید و همه مردم چه ابیانه‌ای و چه مهمان‌ها در محله "پرزله" جمع می‌شوند و منتظر به حرکت در آمدن نخل هستند و در این فاصله چای تازه دمی که به دست خود اهالی در مسجد پرزله به صورت نذری داده می‌شود می‌نوشند.
در روز و شب تاسوعا و عاشورا در دیگر نقاط شهرستان نطنز، مراسم‌های متفاوت و بی‌مانندی برگزار می‌شود که می‌توان به خانه عَلم در روستای نسران اشاره کرد. این خانه فقط و فقط سالی یک‌بار و آن‌هم روز تاسوعا باز می‌شود.
در همین خصوص، علی مشربی بادی، رئیس اداره ارشاد نطنز به خبرنگار ایسنا گفت: در بافت قدیم روستای نسران از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز، خانه‌ای قدیمی وجود دارد به نام خانه عَلم که این خانه قدیمی هفت علم در خود جای داده است و در بین اهالی داری قداست خاصی است. این هفت علم که نماد هفت طایفه بزرگ این روستا است، در خانه علم قرار دارد و شاید بتوان به قداست عدد هفت در اسلام هم اشاره‌ای کرد و شاید الگویی از آن در این تعداد علم باشد.
رئیس اداره ارشاد نطنز گفت: صبح روز تاسوعا با تأسی از این که روز حضرت عباس(ع) نام‌گذاری شده است و حضرت عباس علمدار کربلا بوده است، این هفت علم که از تاسوعای سال قبل در خانه علم بوده‌اند و هیچ‌کس دستی به آن‌ها نزده است، توسط پیرغلامان این روستا از جای خود خارج شده و با نوحه و ناله فراوان تزئین و پارچه بندی می‌شوند.
وی تصریح کرد: بعد از آماده شدن هر هفت علم که یکی از آن‌ها به علم بیرق‌دار معروف است و بلندتر از بقیه است و در جلوی صف حرکت می‌کند و چهار علم با پارچه‌های رنگی و سه علم با پارچه‌های مشکی تزیین می‌شود، جوانان و دیگر اهالی این روستا به درب خانه عَلم رفته و با سینه‌زنی و عزاداری به حسینیه قدیم این روستا مراجعه کرده و بعد از عزاداری همه عزاداران به مسجد قدیم روستا می‌روند و نماز جماعت ظهر تاسوعا را به جا می‌آورند.
مشربی خاطرنشان کرد: همچنان این هفت علم همراه هیئت روستا است و هیئت و این هفت علم به درب خانه تک تک مردم روستا می‌روند و نذورات و خیرات مردم انجام می‌شود و شب عاشورا که فرا می‌رسد، بعد از اقامه نماز جماعت مغرب و عشای شب عاشورا، عزاداری مفصلی توسط مردم با چرخاندن این هفت علم انجام می‌شود.
وی افزود: این هفت عَلم به خانه عَلم بازگشته و در جای خود قرار می‌گیرد تا تاسوعای سال بعد در جمع عزاداران قرار گیرد، نکته جالب اینجاست که در قدیم‌الایام در دهه دوم محرم به مدت هفت شب چراغی در خانه علم روشن می‌شد، اما امروزه شخصی به نام بابای علم هست که هر شب چراغی را در خانه علم روشن می‌کند.
از دیگر مراسم‌های روز تاسوعا در شهرستان نطنز، پخت نان محلی عباسعلی در بادرود است که در زبان محلی مردم به نام " کوکوله زردو" معروف است که بعد از پخت بین عزاداران توزیع می‌شود.
از دیگر مراسم‌های شب تاسوعا در نطنز می‌توان به شب زنده داری برخی از مردم همراه با عزاداری و پخت حلیم هم اشاره کرد. در روز عاشورا به عنوان آخرین روز از دهه اول ماه محرم‌الحرام، نطنز چهره دگرگونی به خود می‌گیرد.
از هر گوشه‌ای صدای طبل و سینه‌زنی و نوحه به گوش می‌رسد و اکثر خیابان‌ها و معابر مسدود است و هیئت‌ها در حال تردد می‌باشند که از جالب‌ترین مراسم‌های صبح عاشورا حضور برخی از دسته‌های عزاداری در آرامستان ها و خیرات و طلب فاتحه برای درگذشتگان است.
ظهر عاشورا زمانی است که دیگر در حسینیه مرکز شهر جای سوزن انداختن نیست و کاروان نمادین اسرا و شهدای کربلا از حسینیه ارشاد علیا حرکت و به حسینیه مرکز شهر نطنز می‌آیند که طبق گفته بزرگان این مراسم قدمت چند صد ساله دارد.
بعد از آن نوبت به نماز ظهر عاشورا است که به یاد آخرین نماز امام حسین(ع) در روز عاشورا در جای جای نطنز نماز جماعت برگزار می‌شود.
عصر عاشورا زمانی است که اکثر حسینیه‌ها تعزیه امام حسین(ع) و گودی قتلگاه را برگزار می‌کنند و بعد از آن در خرابه‌ها و کوچه‌ها به یاد اسرای کربلا شمع روشن می‌کنند.
شاید از جالب‌ترین مراسم‌های شب یازدهم یا همان شب شام غریبان در نطنز، حضور هیئت‌های عزاداری در حسینیه‌ها بدون طبل و بلندگو و زنجیرزن با پرچم‌های جمع شده و همچنین نوحه‌خوانی با ضرب آهنگ هفت ضرب است که نشان از پایان عزاداری در دهه اول محرم الحرام در شهرستان نطنز دارد.