محمد معتمدی: هنرم را از محرم دارم
محمد معتمدی از جمله خوانندگان شاخص این روزهای موسیقی سنتی کشور است. خواننده‌ای که گرچه جوان است اما توانسته در کنار دیگر چهره‌هایی چون همایون شجریان، حافظ ناظری و پرواز همای به عنوان نسل جدید موسیقی سنتی همپای استادان این حوزه بدرخشد.
محمد معتمدی از جمله خوانندگان شاخص این روزهای موسیقی سنتی کشور است. خواننده‌ای که گرچه جوان است اما توانسته در کنار دیگر چهره‌هایی چون همایون شجریان، حافظ ناظری و پرواز همای به عنوان نسل جدید موسیقی سنتی همپای استادان این حوزه بدرخشد.
این خواننده در طول دوران فعالیت حرفه‌ای‌اش آثار متفاوتی را خوانندگی و آلبوم‌های مختلفی را روانه بازار موسیقی کرده است. با این حال نکته قابل توجه این که در سال‌های اخیر نسبت به خوانندگی تیتراژ آثار هم اقبال نشان داده و اتفاقا آثار درخشانی را به‌عنوان تیتراژ آثار تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی با صدای گرمش خوانده است. او سال گذشته موسیقی تیتراژ مجموعه «گشت ویژه» را با شعری از بهمن محمدزاده و مطلع «وقتی از شهر به پرواز درآمد تن تو...» هنرمندانه خواند و صدایش از این رسانه شنیده شد.
حالا معتمدی این شب ها خواننده برنامه مناسبتی عتبات کلمات از شبکه چهار سیماست و اشعار آیینی و مناسبتی شاعران شاخص پیر و جوان را با محوریت محرم و عاشورا می خواند. همین حضور او بهانه ای شد تا به گفت وگو با این هنرمند که البته چندان هم اهل گفت وگو نیست، بنشینیم و به مناسبت فرارسیدن ماه محرم از تاثیرات این ماه بر فعالیت های حرفه ای اش بپرسیم.
این شب ها صدای شما را در قالب تیتراژ عتبات کلمات که برنامه ای ویژه دهه اول ماه محرم است، می شنویم. ملاک انتخابتان برای خواندن این اثر چه بود؟ از بین پیشنهادهایی که برای خوانندگی تیتراژ آثار تلویزیونی به شما می شود، بر چه اساسی آنها را انتخاب می کنید؟
هر کاری را که پیشنهاد می شود بررسی می کنم. برایم مهم است ببینم آن اثر و برنامه به لحاظ شأنیت چه جایگاهی دارد. در خصوص انتخاب عتبات کلمات، این برنامه از چند جنبه برایم حائز اهمیت بود. در وهله اول این برنامه موضوعی دارد که متناسب با اعتقادات جامعه است و در واقع به چیزی پرداخته که در نهایت بخش عمده و حداکثری جامعه دل در گروی آن دارند و نسبت به آن ارادت نشان می دهند. دیگر ویژگی این برنامه این است که موضوع محرم و عاشورا را با رویکردی جدید، از منظر ادبی مورد توجه قرار می دهد و نگاه خاصی به آیین های عاشورایی دارد که تاکنون شبیه آن را در تلویزیون ندیده بودیم. وقتی راش های برنامه را می دیدم، این قضیه برایم بسیار جالب بود.
از منظر هنری چطور؟ خوانندگی این اثر چه ویژگی های متمایزی در کارنامه کاری تان دارد؟
از این منظر عتبات کلمات به نظرم کاری بود که من به عنوان یک هنرمند می توانستم با توجه به زمانی که در اختیارم قرار گرفته، آن را در قالب اثری هنری ارائه بدهم. همچون باقی موارد، این برنامه هم مجالی برایم فراهم کرد تا اثری به جامعه ارائه کنم که متناسب با حال و هوای این روزهایش باشد و در بین مردم دیده و شنیده شود. فکر می کنم در مجموع کار قابل قبولی از آب درآمد.
اتفاقا سال گذشته مجموعه گشت ویژه هم که شما تیتراژش را هنرمندانه خواندید در ماه محرم روی آنتن رفت و به نوعی مجموعه ای مناسبتی محسوب می شد... بر این اساس فکر می کنم شما هم همچون دیگر ایرانیان، ارتباطی ویژه با این ماه دارید و از آن تاثیر می پذیرید. به طور کلی ماه محرم برایتان چه حس و حالی دارد؟
متاسفانه عده ای چنین برداشت می کنند که چون مبانی حکومتی ما براساس دین شکل گرفته و با آن گره خورده، پس هر آنچه اساس مبانی دینی دارد هم آبشخور و پایگاهش نهادهای رسمی است؛ در نتیجه به محرم هم دولتی نگاه می کنند و نه دینی و اعتقادی. در صورتی که این طور نیست. آیین های عاشورایی 1400سال است که نزد مردم ایران برگزار می شود و حتی طبق تجربه ثابت شده هر چند سال های زیادی از این واقعه گذشته، اما تاثیرش پررنگ تر شده و بین مردم عزیزتر شده است. محرم برای من هم همین حس و حال را دارد. من هم در یک جامعه ایرانی اصیل به دنیا آمده و بزرگ شده ام. شهری که من در آن به دنیا آمدم، نواها و صداهای محرمی همواره در آن طنین انداز بوده و علاقه مندی ام به موسیقی سنتی و کشیده شدنم به آن سمت، جرقه های اولیه اش از شنیدن نواهای مداحانی بود که در کودکی صدایشان را می شنیدم. نکته جالب توجه این بود که مداحان، براساس آواز اصیل ایرانی اشعارشان را می خواندند و مداحی می کردند. در آن دوران شهر کاشان آموزشگاه موسیقی نداشت و کنسرتی هم در آن برگزار نمی شد؛ آن چیزی که من را با نغمه های آوازی اصیل آشنا کرد، همین ترجیع ها و مداحان ردیف و دستگاه دان حاضر در تکیه های عزاداری بود. لذا من فکر می کنم فارغ از این که حکومت و دولت چه نگاهی به مقوله های عاشورایی دارد، کودکی همه مان با چنین موضوعی گره خورده و در ما عجین شده است.
همان طور که خودتان هم اشاره کردید، بخش عمده ای از محرم با همین نواها و آوازها و به نوعی با موسیقی اصیل و سنتی کشورمان گره خورده و مداحانی که در گذشته در مراسم عزاداری و تعزیه ها می خواندند، هیچ کدامشان آموزش حرفه ای ندیده بودند، اما صدایی حرفه ای داشتند و این اتفاق این روزها کمتر دیده می شود...
بله؛ به صورت گوش به گوش و سینه به سینه می آموختند و با ردیف های موسیقی سنتی آشنا می شدند. هر کسی از جامعه و محیط خودش نغمه ها را در سینه حفظ می کرد و نسل به نسل منتقل می شد.
خود شما در دوران کودکی و قبل از شروع فعالیت حرفه ای تان تجربه ای از مداحی کردن و خواندن در هیات ها داشتید؟
در هیات محله مان گاهی می خواندم. بعد از آن در دوران مدرسه هم در گروه سرود مدرسه مان عضویت داشتم و سرودهای عاشورایی و مراسم سینه زنی را تمرین می کردیم. بخصوص این که در دوران کودکی ما، گروه سرود معروفی به اسم گروه آباده وجود داشت که آثارشان از تلویزیون زیاد پخش می شد. لذا مسؤولان مدرسه ما هم به تکاپو افتادند، سرودهایی آماده کردیم و در صدا و سیمای مرکز کاشان ضبط شدند که نمی دانم هنوز در آرشیو تلویزیون موجود هست یا نه.
در تعزیه ها چطور؟ حضور داشته اید؟
بله. در گذشته اعتقادی وجود داشت که می گفتند نقش فرزندان امام حسین(ع) در تعزیه را باید سیدها ایفا کنند و من هم از آنجا که سید بودم،
نقش کودکان امام حسین(ع) را بازی می کردم. یادم هست دیالوگ هایی را که حضرت سکینه در بارگاه یزید می گفت در تعزیه ها می خواندم و با یزید دیالوگ می گفتم!
شما در این سال ها آثار مختلفی اجرا کرده، تجربه های متفاوتی کسب کرده و در کشورهای زیادی روی صحنه رفته اید. هیچ وقت به این قضیه فکر نکرده اید که براساس همین تم محرم یا با اقتباس از آن، آلبومی داشته باشید یا روی صحنه بروید؟
من اعتقاد دارم جایگاه اصلی آثار عاشورایی و محرمی، در همان دهه محرم و در دسته ها و تکایاست. اگر هم قرار است کاری انجام پذیرد، باید توسط رسانه ها صورت بگیرد. در واقع اولین متولیان تولید و پرداختن به آثار عاشورایی، رسانه ها هستند. خب از شبکه های فارسی زبان خارجی نمی شود توقع داشت که آثار و آهنگ های عاشورایی پخش کنند؛ رسانه های ما باید به این تولیدات بها بدهند و دستگاه های فرهنگی چون صداوسیما سراغ این آثار بروند و آنهایی را که در وهله اول درجه و عیار هنری دارند، از میانشان برگزینند.
بیشتر توضیح بدهید. به طور ویژه تاثیر رسانه صدا و سیما را در این میان برای تولید، پخش و ترویج آثار موسیقایی محرمی چه می دانید؟
اجازه بدهید مثالی برایتان بزنم. چند سال پیش اثری به نام اپرای عروسکی عاشورا تولید شد که من هم در آن نقش حر(ع) را داشتم. اثری باکیفیت و قوی که انتظار داشتم تلویزیون آن را تبلیغ کرده و پخش کند. بخش هایی از این اثر از شبکه های تلویزیونی چند کشور خارجی روی آنتن رفت، ولی در کشور خودمان غریب واقع شد. من اعتقاد دارم پرچم آثار آیینی و عاشورایی را باید فارغ از مسائل دینی و مذهبی هم برافراشت. مثال دیگری می زنم. مسجد شیخ لطف ا... اصفهان یک اثر باشکوه معماری است. اثری که برای امور اعتقادی مذهبی ساخته شده ولی ساختارش به قدری هنرمندانه است که هزاران گردشگر خارجی که نه اعتقادات دینی ما را دارند و نه اصلا مشترکات مذهبی داریم، به دیدنش می آیند و لب به تحسین باز می کنند. دیگر آثار آیینی هم باید حائز چنین ویژگی هایی باشند که در تمام دنیا به لحاظ زیبایی شناسی و نقاط قوت هنری مورد توجه قرار گیرند. در این موضوع اولویت نگاه تلویزیون به مسائل مذهبی و اعتقادی، قدری بیشتر از مسائل هنری است. اگر من به جای مسؤولان بودم، توجه به بحث هنری آثار را در ساحت عاشورا پررنگ تر جلوه می دادم تا پیام و مضمون این آثار هم بیشتر دیده شود. فکر می کنم آثار عاشورایی که در سال های اخیر در رسانه های داخلی ما تولید شده اند، به لحاظ اصالت هنری قدری کمرنگ هستند و نوحه ها و سرودهای تولید شده به لحاظ شعر و ملودی و تنظیم، چندان متناسب با اصالت های ایرانی ما نیستند. رسانه می تواند در این بخش قوی تر عمل کند.
تیتراژهایی که در این مدت برای آثار تلویزیونی خوانده اید، به لحاظ بازخورد چطور بوده و چه واکنش هایی داشته اند؟
خب تیتراژهایی که من در تلویزیون خوانده ام، به لحاظ تعداد خیلی نبوده اند و دوستان دیگری می شناسم که شاید 40 برابر من موسیقی تیتراژ خوانده باشند!
دلیل این که پیشنهاد این آثار را کمتر قبول می کنید، به خاطر عدم تمایل خودتان است یا باز همان قضیه ضعف هنری را مدنظر دارید؟
نه، دلیلش هیچ کدام از اینها نبوده و صرفاًمراوده ام با این رسانه کمرنگ بوده است؛ وگرنه خودم در اصل دانش آموخته دانشگاه صدا و سیما هستم.
و اتفاق خوب اینجا بود که حضورتان را در قالب مهمان برنامه هایی چون خندوانه و دورهمی دیدیم. حضوری که متفاوت بود و اتفاقا هر دو برنامه گرم و تماشایی از کار درآمدند.
برای حضور در این برنامه ها بارها از من دعوت شده بود و به دلایلی دلم نمی خواست حضور پیدا کنم. نگاه کلی برنامه سازان به خواننده ها این است که آنها را به منزله دستگاه پخش صوت می بینند که هروقت خواستند دکمه شان را بزنند، خواننده بخواند و بعد برود. من چنین نگاهی نداشتم و معتقد بودم اگر قرار باشد در برنامه ای حاضر شوم، باید امکانی داشته باشم که با مردم حرف بزنم و از اصالت ها، اعتقادات، ریشه ها و هنر ملی و بومی ایران بگویم و به مخاطبان آموزش بدهم. اگر حرف نزنیم، نمی توانیم از حق خودمان هم دفاع کنیم.
سوالاتم را به بهانه حضورتان در برنامه عتبات کلمات شروع کردم و اجازه بدهید در انتهای مصاحبه هم دوباره به سوالاتی درخصوص همین برنامه برگردیم. از میان شعرهایی که در این برنامه خواندید، خودتان کدام شعر را بیشتر دوست داشتید و حس می کردید به لحاظ هنری و ادبی از ارزش بیشتری برای خواندن برخوردار است؟
من به لحاظ سلیقه شخصی شعر ایستاده اثر استاد مجاهد را بیشتر پسندیدم. این شعر بیانیه فکری و اعتقادی خوبی نسبت به عاشورا و امام حسین(ع) ارائه می دهد و شاه بیتش این است که می گوید «ظلم را نتوان ز پا انداخت الا ایستاده». پیامی که این شعر به همه مردم دنیا دارد، این است که تا پای جان علیه ظلم و بی عدالتی مبارزه کنید و همین پیام است که عاشورا را برای من محترم و ارزشمند کرده است. همین ویژگی و رفتار امام حسین(ع) این واقعه را برای خیلی از افرادی که حتی مسلمان هم نیستند، برجسته و بارز و عاشورا را تبدیل به مفهومی جهانی کرده است.
در عتبات کلمات طیفی از شاعران شاخص در کنار جوانان کمتر شناخته شده قرار گرفتند و اشعارشان بررسی شد. ارزیابی شما از اشعار این جوانان چیست؟ به نظرتان اشعارشان چقدر حرفی برای گفتن دارند؟
من اشعار را قوی ارزیابی کردم. بخشی از شعرها حالت مرثیه گونه دارند و از قدیم هم بوده اند. همان طور که گفتم، اعتقاد دارم اشعار باید هنرمندانه وارد فضای عاشورا بشوند. اشعاری باشند که به خودی خود همه جا قابل ارائه باشند، صرفأ مرثیه گونه نباشند و پیام عاشورا را در همه حال برسانند.
جوان، اما مستعد
سید محمد معتمدی قمصری، فراگرفتن آواز و ساز نی را از دوران نوجوانی و البته به صورت خودآموز شروع کرد. او که متولد سال 1357 است، از سال 1376 آواز را جدی تر دنبال کرد و از افراد شناخته شده ای چون حمیدرضا نوربخش، تاج اصفهانی و ادیب خوانساری الگوبرداری کرد. معتمدی تاکنون با گروه های مختلفی فعالیت داشته که از جمله برجسته ترین این گروه ها می شود به گروه خورشید (مجید درخشانی)، همنوازان شیدا (محمدرضا لطفی)، ارکستر ملی ایران (فرهاد فخرالدینی)، هم آوایان (حسین علیزاده) و نیز گروه ادیب اشاره کرد.
معتمدی در سال 2013 میلادی از سوی رادیو دولتی فرانسه به عنوان موزیسین برگزیده سال انتخاب شد و جایزه فرانس موزیک 2013 را دریافت کرد. این هنرمند همچنین در چندین اپرای برجسته و شاخص عروسکی سال های اخیر چون اپرای مولوی، اپرای حافظ، اپرای سعدی و اپرای خیام نقش آفرینی کرده و به آوازخوانی پرداخته است. از جمله موفق ترین صحنه های این اپراها هم به اپرای مولوی برمی گردد که او در نقش مولوی و همایون شجریان در نقش شمس با هم رودررو شدند و این دو هنرمند شاخص و البته جوان فعال در عرصه موسیقی، در کنار هم به آوازخوانی پرداختند.
منبع: روزنامه جوان