گاو چاه ورزنه

گاو چاه ورزنه ، یکی از کهن ترین روش های آب یاری مزارع کشاورزی است که توسط حاج ابراهیم حیدری، پیرمرد ۶۰ ساله‌ی ورزنه‌یی پس از 50 سال مجدد بازسازی و احیا شده است.

گاو چاه چاهی است که آب آن را به وسیله نیروی گاو بالا می ­ کشیدند . استفاده از آب چاه برای زمین ­ های کشاورزی برداشت حجم بیشتری از آب را می ­ طلبید که با زور بازوی انسان هیچ تناسبی نداشت . استفاده از نیروی گاو جهت شخم زدن زمین و کارهای کشاورزی دیگر ، تجربه خوبی شد تا انسان به فکر بالا کشیدن آب از چاه با نیروی گاو بیفتد . نحوه ­ ی کار گاوچاه به این صورت می ­ باشد که طنابی را به گردن گاو می ­ بستند و سر دیگر طناب ظرفی قرار داشت به نام دلو که آن را به داخل چاه می ­ انداختند گاویار به گاوها کمک می‌کند تا بر یک سطح شیب دار یا گاو رو حرکت کنند و دلو را که به چرخ چاه بسته شده، در حالی که پر از آب شده است، از کف چاه بالا بکشند . دستیار او نیز آب را از دلو خالی و در استخر پشت چاه تخلیه کرده که از طریق کانال به زمین ­ های کشاورزی منتقل می شد .

با این روش، دیگر نیازی به مصرف برق و استفاده از موتور آب‌کش نیست و برای بالا کشیدن آب از یک یا دو راس گاو کوهان‌دار سیستانی استفاده می‌شود. گاویار به گاوها کمک می‌کند تا بر یک سطح شیب دار یا «گاو رو» حرکت کنند و دلو را که به چرخ چاه بسته شده، در حالی که پر از آب شده است، از کف چاه بالا بکشند. دستیار او نیز آب را از دلو خالی و در مزرعه هدایت می‌کند.»

حاج ابراهیم می‌گوید: این گاوهای من عادت کرده‌اند که اگر برای‌شان آواز نخوانم از چاه آب نمی‌کشند. او این بیت‌های عامیانه‌ی قدیمی را برای گاوهای دردانه‌اش می‌خواند تا با آواز او به حرکت درآیند:

دو سه روزه که بوی گل نیومد / صدای چه‌چه بلبل نیومد

بریم از باغبان گل بپرسیم / چرا بلبل به سیر گل نیومد؟

گل سرخُم چرا خوابی و نالی؟ / بیا تقسیم کنیم دردی که داریم

بیا قسمت کنیم درد سرت را / که تو کوچک‌تری طاقت نداری

سرت نازم که سرسر می‌کنی تو / مثال میش، به‌به می‌کنی تو

مثال بره گم کرده مادر / دمادم یاد مادر می‌کنی تو»

سپنتا با اشاره به این‌که گاوچاه ورزنه که به همت این پیرمرد خوش‌ذوق باززنده‌سازی شده در مدتی کوتاه به یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر تاریخی تبدیل شد و روزهای تعطیل پذیرای گروه‌هایی از گردشگران است تا با این شیوه سنتی آبیاری آشنا شوند، درباره‌ی دیگر آثار تاریخی شهر ورزنه گفته است: «ورزنه، شهری از توابع بخش بُن‌رود در شهرستان اصفهان است که در نزدیکی تالاب گاوخونی واقع ‌است و متاسفانه در سال‌های اخیر به‌دلیل مدیریت اشتباه منابع آب استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری، این تالاب ارزشمند خشک شده است.

«پل قدیمی ورزنه»، «مسجدجامع»، «رباط شاه‌عباسی»، «کاروانسرا» و «بادگیرهای قدیمی»، آب‌انبارهای فراوان، برج‌های کبوتر، قلعه‌ها و آثاری از آسیاب‌های آبی، از بناهای تاریخی این شهر به‌شمار می‌روند. یکی از ویژ‌گی‌های ورزنه، زنان و دختران چادر سفیدی هستند که به جای پوشیدن چادر سیاه متداول امروزی، براساس یک سنت کهن، در کوچه و خیابان چادری به رنگ کاملا سفید به سر می‌کنند.