مرگ دسته جمعی روزنامه‌ها
هر فعالیت اقتصادی به دور از ابعاد متفاوت و تأثیرگذاری که بر جامعه دارد، وابسته به وجود مواد اولیه و کالاهایی است که تداوم فعالیت آن را تضمین می‌کند؛ روزنامه نیز در کنار ماهیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی از این قاعده مستثنا نیست.
فاطمه کاویانی- اصفهان امروز: هر فعالیت اقتصادی به دور از ابعاد متفاوت و تأثیرگذاری که بر جامعه دارد، وابسته به وجود مواد اولیه و کالاهایی است که تداوم فعالیت آن را تضمین می‌کند؛ روزنامه نیز در کنار ماهیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی از این قاعده مستثنا نیست.
تامین کاغذ به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین کالاهای موردنیاز صنعت نشر و روزنامه همواره با چالش‌های مختلف روبرو بوده و هست. این کالا اما در سال‌های اخیر و بویژه در سال جاری با نوسانات قیمت مواجه شده و این موضوع باعث شده بازار این حوزه کمتر دارای ثبات و آرامش نسبی باشد. مشکلات حوزه کاغذ مربوط به امسال و سال گذشته نیست اما در سال جاری روند افزایشی قیمت کاغذ بی‌ضابطه ادامه داشته تا جایی که ادامه فعالیت برای برخی از ناشران و روزنامه‌ها به حدی بغرنج شد که حتی با تعدیل نیرو نتوانستند به ادامه فعالیت بپردازند و فرجامی جز تعطیل و خاموشی چراغ فعالیت فرهنگی خود نداشتند.
رشد بیش از 600 درصدی قیمت کاغذ روزنامه در کمتر از یک سال موضوعی است که در مورد آن صحبت می‌شود. توجه به ضریب افزایش قیمت کاغذ عمق بحران موجود در این حوزه را نشان می‌دهد. درست از نخستین روزهای کاری پس از تعطیلات نوروزی سال 97 بود که نوسانات بازار کاغذ اوج گرفت و افزایش قیمت ارز بر روند خریدوفروش کاغذ در حوزه نشر تأثیر گذاشت. بسیاری از ناشران دل‌نگران از وضعیت بازار با بنگاه‌هایی روبرو شدند که از فروش کاغذ خودداری می‌کردند یا قیمت نمی‌دادند و برخی کاغذ فروش‌ها از واردکنندگانی گلایه داشتند که باوجود ترخیص کاغذ از گمرک، فروش نداشتند. خبرهای ناخوش برای این حوزه همچنان ادامه داشت و دقیقا در سال‌هایی که به نام اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید ملی نام‌گذاری شده بودند، معدود کارخانه‌های تولید کاغذ نیز در کشور به تعطیل کشیده می‌شوند.
چندی پیش بود که رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا از توقف تولید کاغذ در کارخانه‌های داخلی خبر داد. موضوعی که به‌شدت تعجب‌برانگیز بود. این روند ادامه‌دار بود تا اینکه در گرم‌ترین روزهای سال در قلب تیرماه خبری منتشر شد که آب سردی بر پیکر نیمه‌جان حوزه نشر و مطبوعات بود. خبر منتشرشده از سوی بانک مرکزی در مورد فهرست دریافت‌کنندگان دلار 4 هزار و 200 تومانی برای واردات کاغذ بود، فهرستی که سروصدای زیادی در رسانه‌ها به پا کرد. در این فهرست یکی از بخش‌هایی که توجه همه را به خود جلب کرد، ارزی بود که برای واردات کاغذ اختصاص داده‌شده بود.
طبق این لیست 22 شرکت حدود 40 میلیون یورو برای واردات کاغذ روزنامه و 67 شرکت حدود 80 میلیون یورو برای واردات خمیرکاغذ (ماده اولیه تولید کاغذ) دریافت کرده بودند و این در حالی است که قیمت انواع کاغذ در بازار ایران هیچ تناسبی با ارزی که برای واردات تخصیص داده‌شده بود، نداشت. همچنان باوجود تخصیص ارز ارزان دولتی و حتی یارانه 400 تومانی که به واردکنندگان بازگردانده می‌شد (فاصله دلار 4200 تا 3800 تومانی) همه از نرخ کاغذ گلایه داشتند. در این مدت روزنامه‌ها کاغذی خریداری کرده‌اند که با نرخ دلار بازار آزاد محاسبه‌شده است. تنها مصرف‌کنندگان اصلی که شامل روزنامه‌ها، مطبوعات و ناشران می‌شوند، ناراضیان بازار کاغذ نبودند، فروشندگان صنف کاغذ نیز از این وضعیت گلایه داشتند. آن‌ها می‌گویند که احتکار کاغذهایی که وارد کشور شده باعث شده ضمن افزایش شدید قیمت‌ها، کاغذی هم برای فروش نداشته باشند؛ اما روزگار کاغذ هرروز مچاله‌تر از قبل می‌شد باوجود تمام وعده‌های دولت در راستای بهبود وضعیت اما روزنامه‌ها در عمل اتفاق شاخصی را شاهد نبودند؛ اما قصه پر غصه کاغذ برای روزنامه‌ها در همین محدوده خلاصه نمی‌شود و این داستان همچنان ادامه دارد. نیمه دوم سال 97 بازهم وضعیت کاغذ روزنامه روزهای سرد و سردتری را تجربه کرد. روزهایی که به‌واسطه ورود دلالان در عرصه کاغذ به وجود آمده بود. شناسایی گاه‌وبیگاه احتکارهای کاغذ، در رسانه‌ها منتشر می‌شد و صحبت از بهبود اوضاع اما در وضعیت روزنامه‌ها تغییری رخ نمی‌داد. مشکل کجا بود؟ چه کسانی از این وضعیت سودهای هنگفت به دست می‌آوردند؟ و در نهایت آینده روزنامه‌ها قرار است به کجا منتهی شود؟ این‌ها سوالاتی است که برای رسیدن به پاسخ آن‌ها پای صحبت‌های چند تن از مدیران مسئول و صاحب‌امتیازان روزنامه‌های محلی و ملی نشستیم.
*وضعیت اقتصادی بحرانی نیست، بحران مدیریت داریم
مدیرمسئول روزنامه کیمیای وطن در مورد افزایش قیمت مواد اولیه و به‌صورت ویژه کاغذ در گفتگو با اصفهان امروز اظهار کرد: روزنامه‌ها در شرایط فوق‌العاده بدی به سر می‌برند، نخست باید به این نکته اشاره کرد که کاغذ تبدیل به کالایی غیرقابل‌دسترس و به‌نوعی قاچاق شده است. حاجیان بابیان اینکه کاغذ روزنامه در بازار موجود نیست و اگر هم هست کسانی که کاغذ دارند حاضر به عرضه آن نیستند تأکید کرد: دولت ارز 4 هزار و 200 تومانی برای کاغذ در نظر گرفته و عده‌ای از این ارز برای واردات استفاده کرده‌اند و این در حالی است که ارز لازم از کیسه مردم خارج‌شده اما بعد از گذشت 5 تا 6 ماه هنوز حتی به میزان 5 درصد از کاغذی که با این ارز خریداری‌شده در اختیار انتشارات مختلف قرار نگرفته است.
مظفر حاجیان اظهار کرد: سال گذشته در همین مدت‌زمانی کاغذ کیلویی 2 هزار و 250 خریداری می‌شده و امروز این رقم به 13 هزار تومان رسیده که نشان می‌دهد نزدیک به600 درصد افزایش قیمت داشته‌ایم. در این شرایط روزنامه‌ها چه باید بکنند وقتی زینک به‌عنوان یکی از پرکاربردترین و مواد موردنیاز روزنامه از 12 هزار تومان به 80 هزار تومان افزایش پیداکرده و همچنین جوهری که در چاپخانه‌ها استفاده می‌شده افزایش قیمت داشته واقعاً چه باید کرد؟ او با انتقاد از اینکه نظارت و حمایت دولت در امر خرید و توزیع کاغذ چندان اصولی و کارشناسی شده نبوده و نیست عنوان کرد: همه مدیران مسئول به دنبال کاغذ هستند اما وجود ندارد و به نظر می‌رسد عزم و اراده‌ای هم از سوی دولت دراین‌بین وجود ندارد. پول بیت‌المال از جیب ملت خارج‌شده اما در توزیع کاغذ اتفاقی رخ نداده درصورتی‌که دولت اذعان می‌کند کاغذ با ارز دولتی خریده شده این کاغذ در دستان چه کسانی است؟ حاجیان تصریح کرد: به نظر می‌آید در صورت ادامه‌دار بودن این روند در سال آینده، نفس کشیدن برای بخش عمده روزنامه‌هایی که هیچ حمایت مالی ندارند به‌شدت سخت خواهد بود و محکوم‌به فنا هستند. او روزنامه‌ها را نیازی ضروری برای ارتقای فرهنگ و روشنگری جامعه دانست و افزود: حال‌وروز این رسانه تأثیرگذار به‌شدت وخیم است. مدیرمسئول روزنامه کیمیای وطن راه‌حل خروج از این وضعیت را در نظارت بیشتر دانست و گفت: پیشنهاد مشخص این است که بحث کاغذ و حمایتی که قرار است دولت از روزنامه‌ها داشته باشد از مباحث تجارت خارج شود یعنی برای ورود کاغذ به تاجر ارز ندهند، بلکه در برنامه‌ای هماهنگ کاغذ روزنامه وارد کنند، در این روش دولت می‌تواند مصرف روزنامه‌ها را تحت کنترل داشته باشد چراکه اعداد و ارقام شفاف است و می‌تواند واسطه‌ها را از میان بردارد. او بیان داشت: در حال حاضر آن‌قدرها تعداد روزنامه‌های فعال در کشور زیاد نیست که بگوییم این کار غیرممکن است، تعداد روزنامه‌های فعال حدود 170 دفتر بیشتر نیست .
چاپخانه‌ها هم می‌توانند بر شفافیت این موضوع بیفزایند چراکه دستگاه‌های آن‌ها شماره‌انداز دارند و تمام موارد کاملاً مشخص است. حاجیان از تعدیل‌های اجباری در مطبوعات و فعالیت با حداقل نیرو در روزنامه‌ها اظهار نگرانی کرد و گفت: تمام روزنامه‌های کشور تعدیل نیروی انسانی داشته‌اند، درست در وضعیتی که دولت شعار می‌دهد ایجاد اشتغال را در دستور کار قرار داده هنگامی‌که روزنامه‌ای مجبور می‌شود 50 درصد نیروهای خود را تقلیل دهد یعنی اینکه 50 درصد از نیروی حامی مردم که می‌توانند از حقوق آحاد مردم دفاع کنند، کم شده‌اند. او بابیان اینکه در سخت‌ترین حالت تحریم می‌تواند 30 درصد بر اقتصاد تأثیرگذار باشد و 70 درصد از وضعیت با مدیریت صحیح قابل‌پیشگیری و کنترل است، اضافه کرد: وضعیت اقتصادی حال حاضر بحرانی نیست بلکه بحران مدیریت داریم منابع کم نداریم، درآمد دولت هم با توجه به تحریم‌ها مناسب است مسئولان باید کار جهادی را در پیش بگیرند و مدیریت را اصلاح کنند. این موضوع در تمام حوزه‌ها به‌ویژه کاغذ قابل‌اثبات است.
*خود تحریمی‌ها وضعیت کاغذ را به این مرحله رسانده‌اند
احمد طبقچی، صاحب‌امتیاز روزنامه عصر اصفهان نیز خود تحریمی را عامل به وجود آورنده وضعیت موجود کاغذ در کشور عنوان می‌کند و گفت: از زمانی که وضعیت انتقال ارز دچار مشکل شده یک تحریم بین‌المللی وجود داشته و دست دولت‌مردان باز نیست که فعالیتی داشته باشند اما سوای از این موضوع چیزی که شاهد هستیم هم‌اکنون در جامعه مسئله خود تحریمی ایجاد شده است. طبقچی توضیح داد: در حال حاضر استفاده حداکثری از میزان ظرفیت تولید کاغذ در کشور نمی‌شود.
او تأکید کرد: تا دو ماه پیش تنها تولیدکننده کاغذ روزنامه در ایران تولید داشت و به طبع تأثیرات خوبی بر بازار می‌گذاشت و این در حالی بود که کسانی که بازار کاغذ وارداتی را در دست داشتند برای حفظ موجودیت خود مجبور به ارائه محصولات بودند اما مدیر این صنعت داخلی به دلیل انتخاب‌های سیاسی عوض شد و مدیر جدید هر دو خط تولید صنایع چوب مازندران را تعطیل کرد، این موضوع عامل سوءاستفاده واردکنندگان کاغذ و به صفر رسیدن تولید کاغذ داخلی شد و نتیجه آن فشار دوچندانی که به رسانه‌ها وارد می‌شود. او تأکید کرد: علاوه بر تحریم‌ها که مانع ورود کاغذ به کشور بوده صنایع داخلی هم با خود تحریمی روبرو بوده است. دو خط تولید که هر خط تولید قادر است روزانه 250 تن کاغذ تولید کند می‌توانست بسیار در بازار تأثیرگذار باشد.
طبقچی با انتقاد از اینکه انتصاب‌ها در پست‌های کارخانه‌ای بیشتر جنبه غیرتخصصی پیداکرده و ژن‌های خوب اقتصاد کشور را با چالش روبرو کرده‌اند، بیان داشت: همین عامل این بلا را به سر صنعت آورده است و از مدار تولید خارج کرده و به بحران کاغذ دامن زده است. او راه‌اندازی خط تولید داخلی را راه‌کار فوری برای بهبود شرایط دانست و عنوان کرد: سپردن مدیریت این کارخانه به شخصی باسابقه و حتی بدون سرمایه می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان نجات‌دهنده انتشارات و وضعیت اسفناک آن‌ها باشد. صاحب‌امتیاز روزنامه عصر اصفهان ادامه داد: باید بپذیریم یا در دولت متخصص وجود ندارد و یا نمی‌خواهند کار کنند، در حال حاضر تحریم هستیم اما می‌توانیم با کشورهایی که دارای روابط تجاری خوب هستیم در حوزه کاغذ نیز ورود پیدا کنیم.
او مشورت با کارشناس اهل‌فن را ضرورتی دانست که مغفول مانده و افزود: این وضعیت درصورتی‌که ادامه‌دار باشد تمامی مطبوعات بزرگ که به‌صورت آزاد کار می‌کنند تعطیل می‌شوند. در شرایطی که هزینه پرسنلی و قیمت زینک نجومی افزایش‌یافته و آگهی‌های ثبتی و دادگستری لغو شده‌اند، نمی‌توان به آینده روزنامه‌ها امیدوار بود. طبقچی اظهار کرد: دولت شعار می‌دهد که سالانه اشتغال‌زایی خواهد داشت اما در اصل باید در حوزه حفظ اشتغال موجود ابتدا گام برداشته شود چراکه به‌عنوان‌مثال وضعیت درصورتی‌که به این منوال باشد در پایان سال جاری بدون شک مطبوعات مجبور خواهند شد نیمی از نیروهای خود را تعدیل کنند.
*با وزیر اقتصاد در مورد کاغذ صحبت خواهم کرد
رئیس مجمع نمایندگان استان اصفهان در مجلس شورای اسلامی نیز در پاسخ به این سؤال که آیا با فعالیت کارخانه چوب و کاغذ مازندران، این امید وجود دارد که بخشی از مشکلات تا پیش از آغاز سال جدید برطرف شوند، گفت: کارخانه چوب و کاغذ مازندران نمی‌تواند جوابگوی تمام نیاز کشور باشد اما همان‌طور که در چند ماه گذشته موفق شد با کاغذی که تزریق کرد جلوی نوسانات را بگیرد و سهمیه‌ای به روزنامه‌ها اختصاص یابد به نظر می‌رسد با راه‌اندازی و تولید انبوه و حتی افزایش تولید می‌توان شاهد رفع بخشی از مشکلات در این بخش بود. این امکان وجود دارد که شاهد افزایش تولید در این کارخانه باشیم تنها باید اراده لازم برای این کار وجود داشته باشد. سید ناصر موسوی لارگانی اظهار کرد: اگر وزیر اقتصاد دستورات لازم را صادر کنند امیدوارم قبل از عید و در نهایت در فروردین‌ماه مشکل موجود تا حدودی برطرف شود، این موضوع را از وزیر پیگیری کردم و دوباره پیگیر این موضوع خواهم شد، باید به این موضوع توجه شود که رسانه‌ها نقش مهمی در کشور دارند و باید مسائل و مشکلات آن‌ها برطرف شود.
*اراده‌ای در دولت برای پرداختن به موضوع کاغذ وجود ندارد
در ادامه بابک ایرانپور، صاحب‌امتیاز و مدیرمسئول روزنامه سیمای شهر نیز بازار کاغذ را متأثر از اوضاع بد اقتصادی در ماه‌های گذشته دانست و گفت: بازار کاغذ با شیب صعودی به قیمت‌های سرسام‌آوری رسیده که عملاً حوزه فرهنگ و مطبوعات را با چالش و خطر تعطیلی روبرو کرده است. ایرانپور تصریح کرد: اصفهان هم به‌عنوان یکی از استان‌های پیشتاز در امر مطبوعات با این خطر مواجه است. او بابیان اینکه کاغذ در بازار نایاب شده و برای سال آینده می‌توانیم ادعا کنیم دیگر دسترسی به کاغذ نداریم و دچار چالش جدی هستیم، اضافه کرد: بر این اساس به دلیل بی‌تدبیری‌هایی که در حوزه اقتصادی و بویژه حوزه ارز و مدیریت عرضه و تقاضا و ورود کاغذ و بخش‌های دیگر دچار مشکل جدی می‌شویم. صاحب‌امتیاز و مدیرمسئول این روزنامه محلی اصفهان بیان داشت: یکی از نخستین آسیب‌های افزایش قیمت کاغذ، تعدیل بیش از 50 درصدی نیروهای کیفی روزنامه‌ها است، چراکه آخرین قدمی که مدیران روزنامه برای تعادل ایجاد کردن بین هزینه‌ها و درآمد اتخاذ می‌کنند تعدیل نیرو است. او در مورد رسیدگی به وضعیت کاغذ اظهار کرد: کاغذ در دولت و کارگروه‌های مربوطه جزو کالاهایی دسته‌بندی‌شده که باید ارز 4 هزار و 200 تومان به آن تعلق گیرد. دولت و بانک مرکزی مبالغ بالایی را برای واردات کاغذ ارز داده و دراین‌بین دیده‌شده یک سری شرکت که وجود خارجی نداشته‌اند از این ارزها استفاده کرده‌اند و متواری شده‌اند. او تأکید کرد: باید نقطه‌ضعف و حفره‌ای که باعث چنین سوءاستفاده‌هایی می‌شود، شناسایی شود. ایرانپور در مورد ارائه راه‌کار برای برون‌رفت از وضعیت موجود گفت: فکر نمی‌کنم حتی اگر پیشنهادی هم باشد اراده‌ای در دولت برای پرداختن به این‌گونه موضوعات باشد، دولت مسئولیتی در حوزه واردات کاغذ برای خود احساس نمی‌کند حالا هر پیشنهادی هم داده شود اما رصد کردن واردات کاغذ و درعین‌حال هدایت آن به سمت تشکل‌های مطبوعاتی به‌درستی صورت نگیرد راه به‌جایی نخواهیم برد. باید به‌جای شرکت‌های خصوصی انجمن‌ها و شرکت‌های مطبوعاتی خرید و توزیع کاغذ را به عهده داشته باشند.
*کاغذ روزنامه نباشد، دفتر تحریر چاپ می‌کنیم
در کنار روزنامه‌ها، بسیاری دیگر از مشاغل نیز تحت شعاع وضعیت کاغذ قرار گرفته‌اند؛ یکی از این حوزه‌ها چاپخانه است. سید رضا حسینی، مدیرعامل چاپ رسانه برتر که نخستین مجموعه چاپ روزنامه در اصفهان بود نیز در مورد وضعیت چاپخانه رسانه برتر متأثر از گرانی کاغذ روزنامه گفت: گرانی و نبود کاغذ در نشر اتفاق می‌افتد و در صنف چاپخانه وقتی کاغذ روزنامه نباشد روی محصولات و کالاهای دیگر تمرکز می‌شود. حسینی اظهار کرد: در حال حاضر به دلیل شرایط ایجاد شده رسانه برتر در حوزه تولید دفتر تحریر و کاغذ کادویی مشغول به فعالیت شده و دیگر تولید روزنامه ندارد.