علائم کم خونی را بشناسیم
فقر آهن و کم خونی عارضه‌ای شایع بین اغلب شهروندان ایرانی است، شاید برخی از افراد مبتلا از بیماری خود مطلع نباشند اما نمی‌توان عوارض ناشی از کم خونی را نادیده گرفت.
عارضه کم خونی زمانی بروز می‌کند که خون فاقد هموگلوبین کافی است. هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون در حمل اکسیژن از ریه‌ها به تمام اندام‌های بدن کمک می‌کند. کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز می‌کنند. در انواع کم خونی بافت‌های بدن به ویژه ماهیچه‌ها و مغز به دلیل کمبود اکسیژن آسیب می‌بینند. همچنین عوامل متعددی در بروز این مشکل شایع نقش دارند. کم‌خونی انواع متفاوتی دارد که هر کدام علت خاص خود دارد. کم‌خونی می‌تواند موقت یا بلند مدت، خفیف تا شدید باشد و اگر فردی مشکوک به این بیماری است باید به پزشک مراجعه کند.
در زمینه شیوع کم خونی در بین افراد و جهت پیشگیری و آشنایی با روند درمان این بیماری با ناهید رئیسی، فوق تخصص خون و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
چگونه افراد به کم خونی مبتلا می‌شوند؟
کم خونی ناشی از کاهش گلبول‌های قرمز و هموگلوبین خون است. بخش عمده‌ای از هموگلوبین از آهن ساخته شده است. به صورت معمول سه سلول اصلی در خون اشخاص وجود دارد که هر کدام از آنها عملکرد خاصی در بدن دارد. گلبول‌های قرمز قسمت عمده سلول‌های خون است که مسئول انتقال اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌های بدن است و هنگامی که این عمل انجام نگیرد یا تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کاهش پیدا کند و بدن اکسیژن کمتری دریافت می کند و عوارض بعدی و علائم کم خونی ایجاد می‌شود.
گروه دوم سلول‌های خون گلبول‌های سفید است که مسئول دفاع بدن در مقابل میکروب‌ها و عفونت‌ها است. پلاکت‌ها گروه سوم سلول موجود در خون است که در ایجاد لخته خون مؤثر است.
علل بروز کم خونی چیست؟
زمانی که تعداد گلبول‌های قرمز یا میزان هموگلوبین کاهش یابد باعث کم خونی بروز می‌کند. کاهش تولید گلبول‌های قرمز در مغز و استخوان که ارثی یا اکتسابی است که می‌تواند منجر به بیماری‌های حاد یا کم خونی و فقر آهن ساده و کمبود B۱۲ (اسید فولیک) بشود.
کاهش زمان عمر گلبول‌های قرمز نیز از دیگر دلایل کم خونی است. در این بیماری جدار گلبول قرمز دچار اشکال شده و زودتر از حد معمول از بین می‌رود که به این عارضه همولیز گفته می‌شود (یعنی در حالت عادی گلبول‌های قرمز باید ۱۲۰ روز عمر کنند تا از بین می‌روند ولی در افراد دچار همولیز این زمان کاهش پیدا می‌کند) و این عارضه که اتفاق می‌افتد فرد دچار کم خونی می‌شود.
حالت سوم این است که مغز و استخوان سالم بوده و همولیز هم اتفاق نمی‌افتد اما دفع خون از بدن به دلیل وجود ضربه، تصادف و بریدگی وجود دارد و می‌تواند باعث بروز کم خونی شود.
افراد کم خون چه علائمی دارند؟
وقتی گلبول‌های قرمز و هموگلوبین بدن کم می‌شود و انتقال اکسیژن از ریه به بافت‌ها کاهش پیدا می‌کند علائمی که در کم خونی ایجاد می‌شود، خاص همین پروسه و این روند است. هنگامی که اکسیژن به ناحیه مغز و ماهیچه کم می‌رسد علائمی را همراه دارد و شایع‌ترین آنها خستگی‌های زودرس، ضعف، بی حالی، سردرد و سرگیجه، رنگ پریدگی، تنگی نفس و درد قفسه سینه، افزایش ضربان قلب و اشکال در تمرکز در کودکان و بزرگسالان را با توجه به شدت این عارضه است.
به خصوص کودکان اشکال تمرکز، افت تحصیلی و مشکل رشدی و تغییرات خلق و خو را پیدا می‌کنند و در بین خانم‌ها هم کم خونی وجود دارد و سردی دست و پا هم می‌تواند یکی از علائم باشد که در صورت وجود این علائم نیاز به بررسی وجود دارد.
روش‌های تشخیص کم خونی چیست؟
در معاینه ظاهری گاهی اوقات کم خونی افراد از روی رنگ پریدگی و گودی پایین چشم و رنگ پریدگی لب‌ها و ناخن‌ها مشخص می‌شود. با وجود این علائم معمولاً یک آزمایش کامل خون (شمارش سلول‌ها خون) را تجویز می‌کنیم و بر اساس هموگلوبین موجود در آن آزمایش می‌توانیم مشخص کنیم که فرد دچار کم خونی شده است. به منظور کاهش مراجعه‌های بیمار به آزمایشگاه در مرحله اول ذخایر آهن بدن بیمار چک می‌شود و بعد از ارسال آزمایش‌ها تکمیلی این روند صورت می‌گیرد.
کم خونی قابل درمان است؟
ففر آهن و پایین آمدن فریتین (ذخایر آهنی) در بدن افراد کم خون وجود دارد و این موارد به معنای این نیست که این افراد بهبود نمی‌یابند. وقتی با یک بیمار مبتلا به کم خونی برخورد می‌شود باید دو مساله علت‌یابی این عارضه و درمان کم خونی را مد نظر قرار داد. در واقع با علت‌یابی درست بروز این مساله می‌توان با مصرف دارو روند درمانی علت بروز کم خونی را برطرف کرد.
کم خونی چه عوارضی دارد؟
کم خونی‌های معمول و فقر آهن پیش زمینه بروز بیماری‌های دیگر نیستند. وجود آهن در بدن علاوه بر خون در بسیاری از قسمت‌های بدن مؤثر است و روی عملکرد بسیاری از آنزیم‌های مغزی و گوارشی و سیستم دفاعی بدن تأثیر دارد. هنگامی که افراد کمبود آهن دارند بسیاری از سیستم‌های بدن آنها بهم می‌ریزد و ایمنی بدن فرد ضعیف شده و مبتلا به عفونت‌های متفاوتی می‌شود و این عفونت‌ها در طی زمان باعث بروز بیماری‌های دیگری می‌شود.
روش پیشگیری از بروز عارضه کم خونی چیست؟
باید ابتدا سه علت بروز کم خونی را بدانیم، برخی از کم خونی‌های ارثی راهکار پیشگیری ندارد. موارد اکتسابی مانند کم خونی فقر آهن که بسیار شایع است را می‌توان با رژیم غذایی و انجام فعالیت‌هایی از بروز آن پیشگیری کرد، در این مورد توصیه می‌شود که رژیم غذایی غنی از آهن استفاده شود و مصرف گوشت قرمز، جگر، حبوبات، خرما، کشمش، شیره انگور و توت را در برنامه غذایی قرار دهند.
همچنین مصرف میوه‌هایی مانند سیب، لبو و سبزیجات با برگ‌های تیره غنی از آهن را توصیه می‌کنیم. علاوه بر این لازم است از غذای همراه با آهن از ترکیباتی حاوی ویتامین C نیز استفاده کنند و مصرف غذا با سالاد حاوی گوجه و میوه‌های دیگر به جذب آهن در بدن کمک می‌کند. از مصرف چای و قهوه بلافاصله بعد از غذا خودداری کنند. از خوردن مواد حاوی کلسیم مثل شیر، ماست، دوغ همراه با غذا پرهیز کنند به دلیل اینکه کلسیم مانع جذب آهن می‌شود. علاوه بر این مصرف فست فود را نیز کاهش دهند.
روند درمان کم خونی وابسته به چه مواردی است؟
درمان کم خونی وابسته به رفع علت بروز این عارضه است. نکته حائز اهمیت این است که اگر فردی دچار کم خونی می‌شود باید از تجویزهای خانگی و خودسرانه خودداری کند. به دلیل اینکه ابتدا باید علت و نوع کم خونی و سپس روند درمانی این عارضه مشخص شود.