انتظار همکاری از معتادان پرخطر

مینا عباسپور| به‌تازگی دبير ستاد مبارزه با مواد مخدر استان اصفهان ضمن هشدار نسبت به زنانه شدن اعتياد که از جمله معضلات جديد ستاد مبارزه با مواد مخدر اصفهان است اعلام کرد که در کشور بیش از 2 ميليون و 800 هزار نفر و در استان اصفهان 100 هزار نفر مبتلا به اعتياد وجود دارد و اين آمار تهدیدکننده مسائل اجتماعي کشور و استان است. محمد خرميان شيوع مواد مخدر جديد، اعتياد در سنين نوجواني و پايين آمدن سن اعتياد و زنانه شدن اعتياد را از جمله معضلات جديد ستاد مبارزه با مواد مخدر دانست که بايد پيگيري شود. به همین خاطر از ايجاد و راه‌اندازي بيش از 10 هزار مرکز درمان و بهبودي و کاهش آسيب در کشور سخن گفت که 600 مرکز آن در اصفهان وجود دارد و سعي بر پيشگيري و ارتقاي سطح آگاهي دانش‌آموزان، دانشجويان، کارگران، کارمندان و خانواده‌ها در امر اعتياد دارند. بااین‌وجود برخی افراد به درمان اعتیاد تمایلی ندارند که دستگاه‌های مختلف دولتی در این زمینه نیز تمهیداتی در نظر گرفته و برای جلوگیری از آسیب‌رسانی اعتیاد به ایجاد مراکز گذری درمان اعتیاد یا دی آی سی و هم‌چنین مراکز سیار درمان اعتیاد پرداخته‌اند. این دو روش درمانی به‌این‌ترتیب است که با ارائه ابزار بهداشتی از انتقال بیماری توسط افراد معتاد جلوگیری می‌کند که در روش نخست فرد معتاد به محل موردنظر مراجعه کرده و درروش دوم افراد برای ارائه این وسایل به محل‌های معتاد خیز مراجعه می‌کنند. اما این روش‌ها تا چه میزان می‌توانند کمک‌کننده و تأثیرگذار باشند؟

در واقع پاییز سال گذشته بود که مدیركل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی از راه‌اندازی 10 مركز سیار كاهش آسیب اعتیاد خبر داد و اعلام کرد برنامه كاهش آسیب اعتیاد در 46 دانشگاه علوم پزشكی كشور راه‌اندازی می‌شود. به گفته احمد حاجبی برنامه كاهش آسیب اعتیاد در كنار برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات روان‌پزشكی در نظام شبكه، دو برنامه اولویت‌دار دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت هستند؛ تمام شاخص‌های مربوط به فعالیت‌های برنامه تشخیص و مراقبت اختلالات روان‌پزشکی و همچنین برنامه‌های كاهش آسیب اعتیاد، كمی شده‌اند و برای آنها میزان حد انتظار مشخص‌شده است.

فعالیت 12 تیم سیار کاهش اعتیاد در اصفهان

در این شرایط روز گذشته معاون پیشگیری بهزیستی استان اصفهان نخست از فعالیت پنج مرکز دی‌آی‌سی در استان اصفهان سخن گفت که بیشتر در مناطق معتاد خیز هستند. محمد سعید محمدی در تشریح حوزه عملکرد مراکز دی‌آی‌سی به ایمنا گفت: مراکز دی‌آی‌سی به‌منظور کاهش آسیب‌های اعتیاد ایجاد شدند و خدماتی در این مورد به معتادانی که مایل یا قادر به ترک نیستند، ارائه می‌دهند. معاون پیشگیری بهزیستی استان اصفهان با تأکید بر اینکه شرط فعالیت این مراکز قابل‌دسترس بودن آنها است، تصریح کرد: این مراکز با خدمات خود باعث کاهش آسیب‌های ناشی از اعتیاد به شخص معتاد، اطرافیان او و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند می‌شوند و با ارائه وسایل پیشگیری‌کننده از ابتلا یا انتقال بیماری‌هایی مانند ایدز، هپاتیت یا بیماری‌های مقاربتی در آنها جلوگیری می‌کنند. او با بیان اینکه در کنار مراکز دی‌آی‌سی تیم‌های سیار هم در زمینه کاهش آسیب فعال هستند، اظهار کرد: تیم‌های سیار کاهش آسیب با وسیله نقلیه یا موتورسیکلت در پاتوق‌ها و مکان‌های تجمع معتادان حضور می‌یابند و کلیه خدمات کاهش آسیب شامل در اختیار گذاشتن سرنگ، وسایل بهداشتی یا وسایل پیشگیری را ارائه می‌دهند. محمدی با اشاره به فعالیت ۱۲ تیم سیار کاهش آسیب در استان اصفهان گفت: علاوه بر این تیم‌های سیار نوع دیگری از ارائه خدمات با عنوان موبایل سنتر هم در بهزیستی فعالیت دارند که عملکرد آنها تا حدودی گسترده‌تر است که یک موبایل سنتر در لنجان و دیگری در شهر اصفهان به مناطق حاشیه‌نشین و پاتوق‌ها مراجعه می‌کنند. او در مورد فعالیت موبایل‌سنترها تصریح کرد: موبایل سنتر با شناسایی پاتوق‌ها و مراجعه هر روزه به آنها علاوه بر خدمات بهداشتی و درمانی خدمات دیگری همچون یک وعده‌غذای گرم و پوشاک را بین معتادان توزیع می‌کنند. در سه‌ماهه نخست امسال به حدود ۷۵۰ نفر توسط تیم سیار سرویس داده‌شده و مراکز گذری دی‌آی‌سی هم به حدود ۸۴۰ نفر ارائه خدمات داشتند. او با اشاره به اینکه تعدادی مراکز دی‌آی‌سی هم زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی هستند، افزود: در صورت توسعه این مراکز بسیاری از آسیب‌های معتادان طردشده از خانواده که در پاتوق‌ها زندگی می‌کنند و به ترک هم علاقه‌مند نیستند کاهش می‌یابد چراکه این معتادان رفتارهای پرخطری همچون استفاده از سرنگ مشترک یا رفتارهای جنسی محافظت نشده دارند که باعث انتقال بیماری‌ها می‌شوند. محمدی فعالیت مراکز توانمندسازی را ضروری دانست و افزود: درصد بسیاری از معتادان بعد از ترخیص دوباره وضعیت نابسامان خود را ادامه می‌دهند که ایجاد مراکز توانمندسازی برای این دسته افراد که جا و مکانی برای بازگشت ندارند ضروری بود. او در تشریح فعالیت مراکز توانمندسازی اظهار کرد: معتادان بهبودیافته از کمپ‌ها که خانواده‌ای برای بازگشت ندارند می‌توانند سه تا شش ماه در آنجا بمانند همچنین توسط روانشناس و مددکار بر ماندگاری درمان آنها کار می‌شود و بدین ترتیب زمینه بازگشت آنها به اجتماع فراهم می‌شود همچنین حرفه‌آموزی هم از مؤلفه‌های اصلی این مراکز است.

سازوکار تیم‌های سیار و گذری کاهش اعتیاد

در ارتباط با مراکز ترک اعتیاد گذری، عزالدین علوی، كارشناس ارشد مشاوره که در یکی از این مراکز گذری مشغول به کار است پیش‌ازاین به ایرنا گفته بود: مراكز گذری كاهش آسیب چند سالی است كه مانند كشورهای دیگر در ایران راه‌اندازی شده‌اند و سال‌به‌سال برشمار آنها افزوده می‌شود. این مراكز با مجوز فعالیت از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی به افراد کارتن‌خواب و گرفتار بیماری اعتیاد خدماتی را ارائه می‌دهند و فعالیت آنها نیز تحت نظارت دانشگاه‌های علوم پزشكی صورت می‌گیرد. به گفته او، كاهش آسیب به‌عنوان یكی از راهكارهای مهم و روشمند بهداشت عمومی به‌منظور جایگزینی در رفتارهای پرخطر افراد جامعه انتخاب شده است. به این معنا كه سیاست‌ها و برنامه‌هایی در دستور كار قرار می‌گیرد كه هدف اولیه آن كاهش پیامدها و عوارض بهداشتی سوءمصرف مواد است. علوی افزود: اجزای این برنامه‌ها، عوارض سوءمصرف مواد چون بیماری‌های عفونی و خونی (ایدز و هپاتیت) را بدون نیاز به توقف مصرف تا اندازه زیادی كاهش می‌دهد. در واقع برنامه كاهش آسیب، پذیرش مسئله سوءمصرف مواد در جامعه است به این معنا كه تلاش می‌شود فرد مصرف‌کننده در مسیر مصرف مواد با اعمال نادرست و ناآگاهانه به خود و دیگران آسیب نرساند. او همچنین با اشاره به برنامه‌های این مراكز برای مصرف‌کنندگانی كه به حضور فیزیكی در مركز تمایل ندارند،گفت: با راه‌اندازی مركز گذری روزانه و تیم‌های امدادرسان سیار، چنین بیمارانی نیز هدف خدمات رفاهی، آموزشی، بهداشتی و درمانی مركز قرار می‌گیرند. تیم امدادرسان تیمی دست‌کم دو نفره است كه به معتادانی كه به مراكز مراجعه نمی‌کنند، خدمات كاهش آسیب را ارائه می‌دهد. این مشاور ترك و درمان اعتیاد اظهار كرد: تیم كمك به پیشگیری از ابتلا به اچ. آی. وی نیز یكی از روش‌های مهم و اثربخش این مركز است. در این روش، گروه همسان با تنظیم قرار ملاقات با گروه هدف (معتادان تزریقی) در نوبت‌های منظم در پاتوق معتادان حضور می‌یابند و به ارائه آموزش و خدماتی چون توزیع سرنگ و سرسوزن استریل، وسیله‌های پیشگیری از بارداری، برگه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی به این بیماران یاری می‌رسانند. تیم‌های امدادرسان سیار نیز به‌صورت تیم‌های 2 تا سه‌نفره در تمامی روزهای هفته به‌جز روزهای تعطیل، محله‌های پرخطر را شناسایی و به معتادان و افراد در معرض خطر این محله‌ها خدمات‌رسانی می‌کنند.

مراکز گذری و سیار مسکن و موقتی هستند

با وجود این مرتضی پدریان، جامعه‌شناس اصفهانی در گفتگو با اصفهان امروز هرگونه اقدامات مراکز سیار و گذری کاهش آسیب اعتیاد را نوعی مسکن می‌داند که تنها می‌تواند به‌صورت مقطعی به کنترل آسیب منجر شود. پدریان در انتقاد به این روش ‌‌ ها گفت: در گذشته دیدگاه نسبت به فرد معتاد این بود که او را به حال خود رها کنند تا بمیرد. این نگاه سنتی تا مدت‌ها وجود داشت تا اینکه دیدگاه‌های درمانی و پیشگیری به وجود آمد. در کشور ما نیز دیدگاه‌های درمانی به‌مراتب بیشتر از پیشگیری رواج پیدا کرد. اما در این دوره به کنترل رفتارهای پرخطر معتادان توجه زیادی می‌شود و در همین راستا مراکز درمان اعتیاد و نیز مراکز کاهش آسیب‌های گذری یا سیار رشد بیشتری پیداکرده‌اند. او افزود: نکته مهم این است که مراکز گذری به این دلیل به وجود آمدند که بسیاری از معتادان تمایلی برای ترک و درمان ندارند بنابراین تصمیم گرفته شد با ارائه وسایل بهداشتی از جمله سرنگ نو برای معتادان تزریقی از انتقال بیماری‌ها جلوگیری شود. اما این مسئله با مشکلاتی مواجه است . به‌عنوان‌مثال در فرد معتاد نسبت به استفاده از سرنگ نو مقاومت وجود داشته چون معتقد است که مقداری از مواد مخدر در سرنگ نو جذب می‌شود و دیدگاه‌هایی از این قبیل. پدریان تصریح کرد: فرد معتاد بویژه معتادانی که در این مسئله غرق‌شده و رفتارهای پرخطر دارند؛ دغدغه و احساس مسئولیت چندانی نسبت به رعایت موارد بهداشتی و جلوگیری از انتقال بیماری‌ها و در ادامه مراجعه به مراکز ترک اعتیاد گذری ندارند. در مورد مراکز سیار نیز در صورتی این امر می‌تواند کمک‌کننده و تأثیرگذار باشد که تجهیزات ارائه‌شده به فرد معتاد توسط او استفاده‌شده و در این زمینه همکاری صورت بگیرد در غیر این صورت این طرح نمی‌تواند نسبت به هزینه‌ای که صرف ایجاد آن شده بازخورد به‌صرفه‌ای داشته باشد.