ضدونقیض‌های گفت‌وگوی خاتمی و روحانی
شایعه جدال لفظی سید‌محمد خاتمی و حسن روحانی در تماس تلفنی به مناسبت تبریک عید فطر باعث شد که به‌سرعت یکی از مقامات نزدیک به ریاست‌جمهوری در گفتگو با خبرگزاری «ایسنا» بگوید: «برخی منابع غیر‌رسمی خبری، در روز‌های اخیر با انتشار خبری جعلی تحت عنوان گفت‌وگوی تلفنی روحانی و حجت‌الاسلام‌والمسلمین خاتمی به مناسبت تبریک عید غدیر، مدعی شده بودند که در این تماس تلفنی تبریک عید جملات تندی میان دو طرف ردوبدل شده است. از رسانه‌های محترم انتظار می‌رود صداقت و تقوا را در انتشار اخبار رعایت کنند و صرفا برای جذب مخاطب از انتشار مطالب کذب پرهیز کنند».
موسوی‌لاری: روحانی از انتقاد‌های اصلاح‌طلبان گله کرد و خاتمی از کار‌های انجام‌نشده
شرق در ادامه نوشت: بعد از این سخنان عبدالواحد موسوی‌لاری هم تماس تلفنی خاتمی و روحانی را دوستانه دانست و «ایرنا» گفت: «تماس تلفنی روحانی و خاتمی برای احوال‌پرسی و در فضای دوستانه بوده است، آن‌ها در ماه مبارک رمضان و برگزاری مراسم افطاری در میهمانی همدیگر شرکت می‌کنند و تماس‌های تلفنی مکرر داشته و دارند.... همین اواخر هم آقای روحانی به خاتمی زنگ زدند و بعد از احوال‌پرسی و اظهار محبت، طبق صحبتی که از آقای خاتمی شنیدم، در بخشی از این گفتگو آقای روحانی گرفتاری‌های دولت و مشکلاتی را که بر سر راه دولت وجود دارد، مطرح کردند و آقای خاتمی هم نقطه‌نظراتی را درباره سیاست خارجی و داخلی بیان کردند».
وزیر پیشین کشور با بیان اینکه در این تماس تلفنی آقای خاتمی انتقادی برخورد نکرد، اظهار کرد: «چیزی که من از آقای خاتمی شنیدم، انتقادی نبود و تماسی دوستانه بوده است. آقای روحانی گلایه‌هایی از مشکلاتی که برایش درست کردند، مطرح کرد و خاتمی هم مسائلی را که دولت باید انجام می‌داده و نداده، بیان کرده است».
موسوی‌لاری ادامه داد: «این گفت‌وگوی تلفنی در این فضای دوستانه انجام شده و چیزی که به‌تازگی در رسانه‌ها مطرح شده است، صحیح نیست». او گفت: «من به معجزه کلام ایمان دارم و هر نوع گفتگو بین رفقا و رقبا و بین نهاد‌ها را مثبت می‌بینم. معتقدم اگر فضای نقد باشد، جامعه رشد می‌کند. می‌خواهد این گفتگو بین روحانی و خاتمی باشد یا بین مصطفی تاجزاده و حسین شریعتمداری».
گرچه با اظهارات موسوی‌لاری معلوم می‌شود که مشاجره به معنای درگیری لفظی میان خاتمی و روحانی در میان نبوده؛ اما بر‌اساس همین سخنان هم می‌شود فهمید که دو طرف رضایت کامل از یکدیگر ندارند؛ به‌نحوی‌که گلایه روحانی مربوط به انتقادات اخیر اصلاح‌طلبان از دولت است و خاتمی نیز درباره تحقق‌نیافتن وعده‌ها انتقاد کرده است.
اگرچه اظهار مستقیم گلایه‌ها تاکنون در سطح روحانی و خاتمی رسانه‌ای نشده بود؛ اما از نشانه‌های متعدد می‌شد دریافت که رابطه اصلاح‌طلبان و دولت از مقطعی دچار خدشه شد و از یاد نمی‌بریم زمانی را که محمود واعظی، رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور، بعد از پیروزی روحانی در انتخابات سال ۹۶ و زمانی که دیگر دولت را نیاز به حمایت اصلاح‌طلبان نمی‌دید، گفت سبد رأی روحانی در ۹۲ ناشی از حمایت اصلاح‌طلبان نبوده است و خود او مستقلا رأی داشت.
عارف: پیروز که می‌شوند، یادشان می‌رود چه کسانی برای‌شان زحمت کشیدند
پیش‌از‌این هم اصلاح‌طلبان باور داشتند روحانی به آن میزانی که باید و شاید اصلاح‌طلبان را در دولت در نظر نگرفت و بیش از آنکه به حامیان اصلی خود توجه داشته باشد، کوشید برای کاهش حجم مخالفت‌های رقیب، دولتی نیمه‌اصولگرا و نیمه‌اصلاح‌طلب ببندد.
البته این انتظار که روحانی باید دولتی کاملا اصلاح‌طلب هم می‌بست، نه از سوی اصلاح‌طلبان مطرح شده و نه منطقی است؛ زیرا حتی اصلاح‌طلبانی که از روحانی حمایت کردند، هم می‌دانستند خاستگاه اصلی حسن روحانی اصولگرایی است و در تاریخ چند دهه انقلاب او هیچ‌گاه حتی نزدیک به اصلاح‌طلبان هم نبوده است؛ اما روحانی از تأمین خواسته‌های حداقلی اصلاح‌طلبان در چیدمان کابینه هم سر باز زد.
البته در دوران اول ریاست‌جمهوری‌اش می‌کوشید ارتباطش با شخصیت‌های برجسته اصلاحات را حفظ کند تا آنکه با حمایت اصلاح‌طلبان و «تَکرار» سید‌محمد خاتمی توانست در دور دوم هم پیروز انتخابات شود. روحانی در دولت دوم بیش‌از‌پیش به راست میانه نزدیک شد تا حدی که محمدرضا عارف در سال ۹۶ گفت: «بعضی‌ها پیروز که می‌شوند، یادشان می‌رود چه کسانی برای‌شان زحمت کشیدند و من این گله را دارم».
حجاریان: دولت در وضعیت تعلیق در تعلیق قرار دارد
در کنار چنین دلایلی فشار‌های فزاینده اقتصادی بر مردم اصلاح‌طلبان را مجاب کرد که حالا آن‌ها قدری از دولت فاصله بگیرند؛ چنان‌که سعید حجاریان که روزگاری می‌گفت حاضریم دندانه کلید روحانی باشیم، در سال ۹۷ به روزنامه «شرق» گفت: «وضعیت دولت روحانی تعلیق در تعلیق است.... واقعیت این است که دولت جرئت تصمیم‌گیری ندارد؛ به‌همین‌دلیل همیشه می‌خواهد زمان بخرد.
در واقع به دنبال قضا و قَدَر است تا دری به تخته بخورد و شرایط طرف مقابل عوض شود؛ مثلا، الان بعضی منتظرند دموکرات‌ها در کنگره رأی بیاورند و ترامپ تضعیف شود، اما شاید این‌گونه نشد. بعضی دیگر منتظرند ترامپ رئیس‌جمهور یک‌دوره‌ای شود، اما شاید تا ۲۰۲۴ رئیس‌جمهور ماند. ما باید به عواملی که مربوط به خودمان است، چنگ بزنیم. البته این نحوه زندگی از خصیصه‌های ما ایرانیان است. ما تنبل و پرمدعا هستیم.
این وضعیت حتی در خُردترین مسائل هم وجود دارد؛ مثلا دختر یا خانواده‌اش برای خواستگار افاده می‌کنند، عیب و ایراد می‌گیرند و شروط عجیب می‌گذارند تا اینکه دختر ازدواج نمی‌کند، پیر می‌شود و در خانه می‌ماند. تصمیم‌های سیاسی ما از این جهت مانند مواجهه با خواستگار است. اگر به وقتش کار به سرانجام نرسید، دیگر فایده‌ای ندارد».
تاجیک: دولت پرتحرک نیست
محمدرضا تاجیک هم گفته بود: «بسیاری از دولتمردان کنونی از روحیه تکنوکراتیک و بوروکراتیک برخوردارند که نوعی سنگین‌پایی را به آن‌ها تزریق کرده و مانع از شادابی و تحرک آن‌ها شده است. نکته دیگر اینکه نوعی پارادایم قبیله‌گرایی و محفل‌گرایی بر مدیران دولت غالب شده که نغمه بیرونی خوشی ندارد. این در حالی است که انتظارات مردم از دولت بیش از گذشته شده است».
کرباسچی: روحانی سخنانی مطرح کرد که توان انجامش را نداشت
دولت آن‌قدر در معرض انتقاد قرار گرفت که حتی دبیر‌کل حزب کارگزاران که اصلی‌ترین متحد حزبی‌اش قلمداد می‌شد، هم در سال ۹۷ زبان به انتقاد از روحانی گشود: «واقعیت این است که نمی‌توان نقدی را به آقای روحانی وارد ندانست. اینکه سخنانی را مطرح کنند که عملیاتی‌کردن آن‌ها در توان‌شان نیست، فکر نمی‌کنم قابل دفاع باشد. به‌تازگی من دیدم که آقای جهانگیری مصاحبه‌ای را انجام داده‌ا و گفته‌اند در تبلیغات انتخاباتی مقداری تند رفته‌ام.
شاید این نقد مقداری وارد باشد، اما بخشی از آن هم به فضایی که رسانه‌های ما ایجاد کردند برمی‌گردد؛ یعنی سطح توقعات را چه دستگاه‌های تبلیغاتی و چه خود رقبا بعضا بسیار بالا می‌بردند؛ مثلا وعده‌های اقتصادی که رقبای آقای روحانی مطرح می‌کردند، واقعا نشدنی و غیرقابل پذیرش بود. بالاخره آقای روحانی انسان هستند و تحت تأثیر جو تبلیغاتی که ایجاد می‌شود، قرار می‌گیرد. زمانی که احساس کنید ممکن است این جو را ببازید، باید آرزو‌ها و ایدئال خود را مطرح کنید و اعلام کنید برای رسیدن به چه تلاش می‌کنید؛ اما در مقام عمل ممکن است میان ایدئال و آن واقعیت، فاصله ایجاد شود».
جهانگیری: اجازه برکناری منشی خودم را هم ندارم
البته انتقاد‌های اصلاح‌طلبان به دولت تا حدی برای جداکردن حساب‌شان از مشکلات کنونی هم بود؛ زیرا از انتقاد‌های عمومی چنین برداشت می‌شد که مردم اصلاح‌طلبان را به دلیل حمایت از دولت روحانی مقصر مشکلات کنونی می‌دانند و اصلاح‌طلبان از مقطعی که شاهد بالاگرفتن این میزان از نارضایتی شدند، کوشیدند با انتقاد به دولت ثابت کنند که دولت روحانی، دولت اصلاح‌طلبان نیست؛ به همین تناسب روحانی هم از اصلاح‌طلبان فاصله گرفت، تا حدی که از مقطعی به بعد مشاهده شد که نقش معاون‌اولِ اصلاح‌طلبش در دولت کم‌رنگ شد.
چنین شرایطی ادامه داشت تا روزی که جهانگیری رسما از این به حاشیه رانده‌شدن سخن گفت: «من تا این لحظه اجازه برکناری منشی خودم را نداشته‌ام؛ پس از من انتظار نداشته باشید که وکیل و وزیر را تغییر دهیم».
اصلاح‌طلبان هم در پی چنین شرایطی چه در انتخابات مجلس در سال ۹۸ و چه در مقطع کنونی برای انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر نباید از سیاست ائتلافی پیروی کرد و از نامزدی غیر اصلاح‌طلب حمایت کرد. با توجه به آنچه گفته شد، شاید جدال لفظی میان خاتمی و روحانی پیش نیامده باشد؛ زیرا روحیه هر دو شخصیت مبتنی بر تندگویی نیست؛ اما بر‌اساس سخنان اخیر موسوی‌لاری می‌توان باور کرد که گفت‌وگوی رئیس دولت اصلاحات و رئیس دولت اعتدال چندان هم به احوال‌پرسی و تبریک عید فطر منحصر نشده است.
شرق در ادامه نوشت: بعد از این سخنان عبدالواحد موسوی‌لاری هم تماس تلفنی خاتمی و روحانی را دوستانه دانست و «ایرنا» گفت: «تماس تلفنی روحانی و خاتمی برای احوال‌پرسی و در فضای دوستانه بوده است، آن‌ها در ماه مبارک رمضان و برگزاری مراسم افطاری در میهمانی همدیگر شرکت می‌کنند و تماس‌های تلفنی مکرر داشته و دارند.... همین اواخر هم آقای روحانی به خاتمی زنگ زدند و بعد از احوال‌پرسی و اظهار محبت، طبق صحبتی که از آقای خاتمی شنیدم، در بخشی از این گفتگو آقای روحانی گرفتاری‌های دولت و مشکلاتی را که بر سر راه دولت وجود دارد، مطرح کردند و آقای خاتمی هم نقطه‌نظراتی را درباره سیاست خارجی و داخلی بیان کردند».
وزیر پیشین کشور با بیان اینکه در این تماس تلفنی آقای خاتمی انتقادی برخورد نکرد، اظهار کرد: «چیزی که من از آقای خاتمی شنیدم، انتقادی نبود و تماسی دوستانه بوده است. آقای روحانی گلایه‌هایی از مشکلاتی که برایش درست کردند، مطرح کرد و خاتمی هم مسائلی را که دولت باید انجام می‌داده و نداده، بیان کرده است».
موسوی‌لاری ادامه داد: «این گفت‌وگوی تلفنی در این فضای دوستانه انجام شده و چیزی که به‌تازگی در رسانه‌ها مطرح شده است، صحیح نیست». او گفت: «من به معجزه کلام ایمان دارم و هر نوع گفتگو بین رفقا و رقبا و بین نهاد‌ها را مثبت می‌بینم. معتقدم اگر فضای نقد باشد، جامعه رشد می‌کند. می‌خواهد این گفتگو بین روحانی و خاتمی باشد یا بین مصطفی تاجزاده و حسین شریعتمداری».
گرچه با اظهارات موسوی‌لاری معلوم می‌شود که مشاجره به معنای درگیری لفظی میان خاتمی و روحانی در میان نبوده؛ اما بر‌اساس همین سخنان هم می‌شود فهمید که دو طرف رضایت کامل از یکدیگر ندارند؛ به‌نحوی‌که گلایه روحانی مربوط به انتقادات اخیر اصلاح‌طلبان از دولت است و خاتمی نیز درباره تحقق‌نیافتن وعده‌ها انتقاد کرده است.
اگرچه اظهار مستقیم گلایه‌ها تاکنون در سطح روحانی و خاتمی رسانه‌ای نشده بود؛ اما از نشانه‌های متعدد می‌شد دریافت که رابطه اصلاح‌طلبان و دولت از مقطعی دچار خدشه شد و از یاد نمی‌بریم زمانی را که محمود واعظی، رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور، بعد از پیروزی روحانی در انتخابات سال ۹۶ و زمانی که دیگر دولت را نیاز به حمایت اصلاح‌طلبان نمی‌دید، گفت سبد رأی روحانی در ۹۲ ناشی از حمایت اصلاح‌طلبان نبوده است و خود او مستقلا رأی داشت.
عارف: پیروز که می‌شوند، یادشان می‌رود چه کسانی برای‌شان زحمت کشیدند
پیش‌از‌این هم اصلاح‌طلبان باور داشتند روحانی به آن میزانی که باید و شاید اصلاح‌طلبان را در دولت در نظر نگرفت و بیش از آنکه به حامیان اصلی خود توجه داشته باشد، کوشید برای کاهش حجم مخالفت‌های رقیب، دولتی نیمه‌اصولگرا و نیمه‌اصلاح‌طلب ببندد.
البته این انتظار که روحانی باید دولتی کاملا اصلاح‌طلب هم می‌بست، نه از سوی اصلاح‌طلبان مطرح شده و نه منطقی است؛ زیرا حتی اصلاح‌طلبانی که از روحانی حمایت کردند، هم می‌دانستند خاستگاه اصلی حسن روحانی اصولگرایی است و در تاریخ چند دهه انقلاب او هیچ‌گاه حتی نزدیک به اصلاح‌طلبان هم نبوده است؛ اما روحانی از تأمین خواسته‌های حداقلی اصلاح‌طلبان در چیدمان کابینه هم سر باز زد.
البته در دوران اول ریاست‌جمهوری‌اش می‌کوشید ارتباطش با شخصیت‌های برجسته اصلاحات را حفظ کند تا آنکه با حمایت اصلاح‌طلبان و «تَکرار» سید‌محمد خاتمی توانست در دور دوم هم پیروز انتخابات شود. روحانی در دولت دوم بیش‌از‌پیش به راست میانه نزدیک شد تا حدی که محمدرضا عارف در سال ۹۶ گفت: «بعضی‌ها پیروز که می‌شوند، یادشان می‌رود چه کسانی برای‌شان زحمت کشیدند و من این گله را دارم».
حجاریان: دولت در وضعیت تعلیق در تعلیق قرار دارد
در کنار چنین دلایلی فشار‌های فزاینده اقتصادی بر مردم اصلاح‌طلبان را مجاب کرد که حالا آن‌ها قدری از دولت فاصله بگیرند؛ چنان‌که سعید حجاریان که روزگاری می‌گفت حاضریم دندانه کلید روحانی باشیم، در سال ۹۷ به روزنامه «شرق» گفت: «وضعیت دولت روحانی تعلیق در تعلیق است.... واقعیت این است که دولت جرئت تصمیم‌گیری ندارد؛ به‌همین‌دلیل همیشه می‌خواهد زمان بخرد.
در واقع به دنبال قضا و قَدَر است تا دری به تخته بخورد و شرایط طرف مقابل عوض شود؛ مثلا، الان بعضی منتظرند دموکرات‌ها در کنگره رأی بیاورند و ترامپ تضعیف شود، اما شاید این‌گونه نشد. بعضی دیگر منتظرند ترامپ رئیس‌جمهور یک‌دوره‌ای شود، اما شاید تا ۲۰۲۴ رئیس‌جمهور ماند. ما باید به عواملی که مربوط به خودمان است، چنگ بزنیم. البته این نحوه زندگی از خصیصه‌های ما ایرانیان است. ما تنبل و پرمدعا هستیم.
این وضعیت حتی در خُردترین مسائل هم وجود دارد؛ مثلا دختر یا خانواده‌اش برای خواستگار افاده می‌کنند، عیب و ایراد می‌گیرند و شروط عجیب می‌گذارند تا اینکه دختر ازدواج نمی‌کند، پیر می‌شود و در خانه می‌ماند. تصمیم‌های سیاسی ما از این جهت مانند مواجهه با خواستگار است. اگر به وقتش کار به سرانجام نرسید، دیگر فایده‌ای ندارد».
تاجیک: دولت پرتحرک نیست
محمدرضا تاجیک هم گفته بود: «بسیاری از دولتمردان کنونی از روحیه تکنوکراتیک و بوروکراتیک برخوردارند که نوعی سنگین‌پایی را به آن‌ها تزریق کرده و مانع از شادابی و تحرک آن‌ها شده است. نکته دیگر اینکه نوعی پارادایم قبیله‌گرایی و محفل‌گرایی بر مدیران دولت غالب شده که نغمه بیرونی خوشی ندارد. این در حالی است که انتظارات مردم از دولت بیش از گذشته شده است».
کرباسچی: روحانی سخنانی مطرح کرد که توان انجامش را نداشت
دولت آن‌قدر در معرض انتقاد قرار گرفت که حتی دبیر‌کل حزب کارگزاران که اصلی‌ترین متحد حزبی‌اش قلمداد می‌شد، هم در سال ۹۷ زبان به انتقاد از روحانی گشود: «واقعیت این است که نمی‌توان نقدی را به آقای روحانی وارد ندانست. اینکه سخنانی را مطرح کنند که عملیاتی‌کردن آن‌ها در توان‌شان نیست، فکر نمی‌کنم قابل دفاع باشد. به‌تازگی من دیدم که آقای جهانگیری مصاحبه‌ای را انجام داده‌ا و گفته‌اند در تبلیغات انتخاباتی مقداری تند رفته‌ام.
شاید این نقد مقداری وارد باشد، اما بخشی از آن هم به فضایی که رسانه‌های ما ایجاد کردند برمی‌گردد؛ یعنی سطح توقعات را چه دستگاه‌های تبلیغاتی و چه خود رقبا بعضا بسیار بالا می‌بردند؛ مثلا وعده‌های اقتصادی که رقبای آقای روحانی مطرح می‌کردند، واقعا نشدنی و غیرقابل پذیرش بود. بالاخره آقای روحانی انسان هستند و تحت تأثیر جو تبلیغاتی که ایجاد می‌شود، قرار می‌گیرد. زمانی که احساس کنید ممکن است این جو را ببازید، باید آرزو‌ها و ایدئال خود را مطرح کنید و اعلام کنید برای رسیدن به چه تلاش می‌کنید؛ اما در مقام عمل ممکن است میان ایدئال و آن واقعیت، فاصله ایجاد شود».
جهانگیری: اجازه برکناری منشی خودم را هم ندارم
البته انتقاد‌های اصلاح‌طلبان به دولت تا حدی برای جداکردن حساب‌شان از مشکلات کنونی هم بود؛ زیرا از انتقاد‌های عمومی چنین برداشت می‌شد که مردم اصلاح‌طلبان را به دلیل حمایت از دولت روحانی مقصر مشکلات کنونی می‌دانند و اصلاح‌طلبان از مقطعی که شاهد بالاگرفتن این میزان از نارضایتی شدند، کوشیدند با انتقاد به دولت ثابت کنند که دولت روحانی، دولت اصلاح‌طلبان نیست؛ به همین تناسب روحانی هم از اصلاح‌طلبان فاصله گرفت، تا حدی که از مقطعی به بعد مشاهده شد که نقش معاون‌اولِ اصلاح‌طلبش در دولت کم‌رنگ شد.
چنین شرایطی ادامه داشت تا روزی که جهانگیری رسما از این به حاشیه رانده‌شدن سخن گفت: «من تا این لحظه اجازه برکناری منشی خودم را نداشته‌ام؛ پس از من انتظار نداشته باشید که وکیل و وزیر را تغییر دهیم».
اصلاح‌طلبان هم در پی چنین شرایطی چه در انتخابات مجلس در سال ۹۸ و چه در مقطع کنونی برای انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر نباید از سیاست ائتلافی پیروی کرد و از نامزدی غیر اصلاح‌طلب حمایت کرد. با توجه به آنچه گفته شد، شاید جدال لفظی میان خاتمی و روحانی پیش نیامده باشد؛ زیرا روحیه هر دو شخصیت مبتنی بر تندگویی نیست؛ اما بر‌اساس سخنان اخیر موسوی‌لاری می‌توان باور کرد که گفت‌وگوی رئیس دولت اصلاحات و رئیس دولت اعتدال چندان هم به احوال‌پرسی و تبریک عید فطر منحصر نشده است.