صف تقاضای کاذب برای واکسن آنفلوانزا

«موجود نیست» این پاسخ تکراری به سؤال هزاران مراجعه کننده برای خرید واکسن آنفلوانزا است. همراهی ویروس های کرونا و آنفلوانزا در شش ماهه دوم سال موجی از نگرانی را بین مردم به راه انداخته است. گزارش‌های میدانی ما نشان می‌دهد آمار مراجعه به داروخانه‌ها در هفته‌ای که گذشت بسیار بالا بود. خیلی‌ها در کنار نسخه‌ای که به داروخانه می‌آورند درخواست واکسن آنفلوانزا هم می‌کنند اما پاسخی که می‌شوند این است: «واکسن نداریم.»، «واکسن هنوز توزیع نشده است. فعلاً هیچ جا پیدا نمی‌کنید.»
از چند هفته گذشته رئیس سازمان غذا و دارو در نشست هم اندیشی فعالان حوزه دارو و تجهیزات پزشکی با وزیر بهداشت درباره جزئیات توزیع واکسن آنفلوانزا گفته بود که امسال با توجه به شرایط خاص ناشی از کرونا، تأمین ۲.۵ میلیون دوز واکسن را برای گروه‌های پر خطر در نظر گرفته‌اند و قرار است هفته آخر شهریور و اوایل مهر ماه واکسن آنفلوانزا در شبکه بهداشت برای گروه‌های پر خطر و کادر بهداشت و درمان به‌صورت رایگان توزیع شود. بر اساس اعلام سازمان غذا و دارو علاوه بر گروه‌های پر خطر، هشت و نیم میلیون دوز دیگر واکسن آنفلوانزا برای سایر افراد نیز وارد شده است. آن‌ طور که تاکنون برنامه‌ریزی شده، واکسن آنفلوانزا از ابتدای مهر در داروخانه‌ها برای افراد سالمند بالای ۶۵ سال توزیع می‌شود؛ به‌ طوری که این افراد می‌توانند با ارائه کارت ملی و ثبت کد ملی خود واکسن را دریافت کنند. سپس در فاز بعد محموله‌های بعدی واکسن آنفلوانزا در داروخانه‌ها توزیع خواهد شد و سایر افراد می‌توانند برای تهیه واکسن به داروخانه‌ها مراجعه و واکسن را با ارائه کارت و کد ملی دریافت کنند.
گزارش‌ها از داروخانه‌ها نشان می‌دهد که امسال به‌ دلیل ایجاد تقاضای کاذب میزان واردات با تعداد تقاضاها همخوانی نخواهد داشت. خیلی از داروسازان می‌گویند، تزریق واکسن آنفلوانزا برای همه افراد نیاز نیست با این همه شروع فصل سرماخوردگی یعنی اواخر شهریور و اوایل مهر ماه، بهترین زمان تزریق این واکسن است البته چنان که کارشناسان می گویند، این واکسن نهایت تا ۳۰ درصد بدن را در برابر ویروس آنفلوانزا مقاوم نگه می‌دارد و برای برخی افراد هم هیچ‌گونه ایمنی در پی ندارد.
روزی ۲۰۰ مراجعه کننده برای واکسن آنفلوانزا
نبش یکی از گذرهای فرعی در میدان انقلاب جایی که یکی از پر مراجعه‌ترین داروخانه‌ها در آن قرار دارد. افرادی در کنار باجه‌های تحویل دارو برای تهیه واکسن آنفلوانزا منتظرند. وارد داروخانه دکتر ابراهیمی می‌شوم متقاضیان با رعایت پروتکل‌ها و قواعد فاصله‌گذاری فیزیکی با فاصله چند متر از هم پشت باجه‌های تحویل دارو ایستاده‌اند تا نوبت‌شان برسد و داروی خود را دریافت کنند. مسعود یکی از آنهاست. ۴۸ سال دارد، محله او کیلومترها دورتر از میدان پرتردد انقلاب است. «با این اوضاع کرونا، بالای ۳۰ داروخانه شهر را دانه به دانه گشته‌ام. همه یک چیز گفتن؛ فعلاً واکسن نداریم.»
داروخانه‌های غیر دولتی برای مسعود و هزاران مراجعه کننده دیگر آخرین ایستگاه برای دسترسی و تأمین واکسن آنفلوانزا است. مراجعه کنندگان به این داروخانه همگی شرایط مسعود را دارند. هر مشتری که به داروخانه می‌آید بعد از تحویل دارو بلافاصله از متصدی داروخانه یا داروساز تقاضای واکسن آنفلوانزا می‌کند.
«خانم کاظمی» مراجعه کننده دیگری است که برای تهیه واکسن آنفلوانزا به داروخانه دکتر ابراهیمی آمده است. ۱۰ سال است که مبتلا به بیماری پر فشاری خون است. او می‌گوید: در طول سال‌های گذشته قبل از آغاز پاییز واکسن آنفلوانزا زده است و تا به حال نشده که دست خالی برگردم اما امسال هر جا رفتم واکسن گیرم نیامده است. چند روز دیگر شهریور تمام می‌شود و زمان طلایی تزریق واکسن را از دست می‌دهیم.»
دکتر ابراهیمی مسئول داروخانه که روزانه بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ متقاضی دریافت واکسن آنفلوانزا دارد، می‌گوید: «از یک هفته پیش فراوان مشاهده کرده‌ایم که مراجعان با چهره‌های مضطرب وارد داروخانه می‌شوند و دنبال واکسن آنفلوانزا هستند. هیچ‌وقت ‏این موقع سال، برای خرید واکسن آنفلوانزا این همه مراجعه‌کننده نداشته‌ایم، اما حالا با خبرهایی که اعلام می‌شود ‏مردم نگران شده‌اند. ما سال گذشته بیش از ۵۰ قلم واکسن آنفلوانزا دور ریختیم یعنی کسی نیامد و انداختیم دور. الان موجی راه افتاده که همه فکر کنند باید واکسن بزنند. سؤال اصلی این است که چه کسانی باید واکسن بزنند؟ تزریق واکسن آنفلوانزا پروتکل جهانی دارد؛ افرادی که سالمند هستند، کسانی که بیماری زمینه‌ای دارند، نقص ایمنی دارند، ایدز دارند، دیالیز می‌شوند، بچه‌های زیر ۵ سال و کادر درمان باید واکسن بزنند. تزریق واکسن آنفلوانزا حداقل یک ماه باید قبل از شیوع این بیماری فصلی انجام شود تا آنتی بادی در بدن تولید شود.»
آخر شهریور و افزایش درخواست واکسن
چند دقیقه‌ای را در داروخانه منتظر می‌مانم. در فاصله کمتر از ۱۰ دقیقه نزدیک به ۸ نفر دنبال واکسن آنفلوانزا هستند. درخواست‌هایی که اینجا نیز چون دیگر داروخانه ها راه به‌جایی نبرده و هر بار به در بسته خورده است. داروخانه داران می‌گویند هرچه به روزهای انتهایی شهریور نزدیک می‌شویم تعداد این درخواست‌ها هم زیاد می‌شود. مردم فکر می‌کنند واکسن آنفلوانزا هم بازار بورس یا طلاست که جا نمانند برای همین یک مرتبه به داروخانه‌ها هجوم آورده‌اند. «خانم بصیر» زن جوانی است که برای خرید داروهای همسرش به داروخانه آمده: «همسرم دیسک کمر دارد آمدم داروهایش را بخرم. امسال به خاطر کرونا همه خانواده مون باید واکسن بزنیم. قبل از اینجا هم از چندتا داروخانه سؤال کردم می‌گویند واکسن هنوز توزیع نشده است.»
چند قدم جلوتر مرد سالخورده‌ای با چهره‌ای مضطرب با تلفن همراهش صحبت می‌کند. «میگن نیست. نداریم. چند جا رفتم. خیلی شلوغ شده. همه دنبال واکسن آنفلوانزاهستند. همین را بگویم که هنوز واکسن را به داروخانه‌ها نداده‌اند، نمی‌دانم چرا اخبار چیزی نمیگه. اگر می‌دانستم هنوز داروخانه‌ها نمی‌فروشند که این همه راه را با این وضعیت کرونا و بیماری تا اینجا نمی‌آمدم.»
مسئول فنی یکی از داروخانه‌ها در خیابان آزادی هم از تقاضای کاذب تأمین واکسن آنفلوانزا گلایه می‌کند: «در یک هفته گذشته آمار مراجعه برای تهیه واکسن آنفلوانزا خیلی بالا بود، روزی ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر مراجعه می‌کنند اما نداشتیم که بدهیم. هر کسی ما را می‌بیند می‌گوید دو تا واکسن هم برای‌مان کنار بگذار. تلفن‌های زیادی داریم که درخواست واکسن می‌کنند. بعضی‌ها هم فکر می‌کنند واکسن داریم اما نمی‌فروشیم. تعدادی هم درخواست‌های عجیب و غریبی دارند مثلاً می‌گویند اسم‌مان را در لیست بنویسید پیش پرداخت می‌دهیم هر زمان واکسن آمد ما را در اولویت قرار دهید. گرفتن پیش پرداخت برای دارو تخلف و غیر قانونی است و هیچ داروخانه‌ای این کار را نمی‌کند. بعضی‌ها فکر می‌کنند اگر الان نجنبند از بقیه عقب می‌افتند. همه اینها به‌ خاطر ناآگاهی مردم است. رسانه‌ها باید به مردم اطلاعات درست دهند؛ یک ترس کاذب بین مردم ایجاد شده است. مردم فکر می‌کنند اگر سریع‌تر واکسن تزریق نکنند، می‌میرند.»
داروسازان مدعی‌اند، آشفته بازاری که در توزیع ماسک اتفاق افتاد احتمالاً در مورد واکسن آنفلوانزا هم تکرار شود.
دکتر ابراهیمی مسئول یکی از داروخانه‌ها در میدان انقلاب از ماجرای ارائه واکسن آنفلوانزا در قبال دریافت کارت ملی و ثبت مشخصات افراد باخبر است. او می‌گوید: «داروخانه نمی‌تواند با ارائه کارت ملی نحوه فروش واکسن را کنترل کند. روزی هزار نفر برای تهیه واکسن آنفلوانزا به این داروخانه مراجعه می‌کنند. همین الان سر حق فنی ما دعوا است حالا بیاییم پلیس بازی هم در بیاوریم که کارت ملی با مشخصات فرد هماهنگی دارد یا نه؟ باید مسئولیت این کار را از عهده ما بردارند. پیشنهاد ما این است گروه‌های پر خطر از طریق سامانه سلامت ثبت‌ نام کنند و در خانه‌های بهداشت واکسن‌شان را بزنند. آن مقدار واکسنی هم که به داروخانه‌ها می‌دهند با ارز آزاد بدهند. امکان کنترل مراجعان با کارت ملی در داروخانه واقعاً وجود ندارد.»
با آن که متخصصان حوزه سلامت تأکید دارند امسال به‌ دلیل رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی و پوشیدن ماسک، شیوع بیماری آنفلوانزا روند کاهشی خواهد داشت با این حال برخی افراد تحت تأثیر تبلیغات فضای مجازی درباره تزریق واکسن آنفلوانزا روانه بازار سیاه شده‌اند. آقای «یاری» از تبلیغات واکسن در فضای مجازی می‌گوید.: «همین الان بازار سیاه به‌ وجود آمده است معلومم نیست واقعاً این چیزهایی که دست مردم می‌دهند چی هست. ما که به این دلال‌ها اعتماد نمی‌کنیم. بهتر است اجازه دهیم واکسن را کسانی بزنند که بیماری زمینه‌ای دارند یا سالمند هستند اگر چیزی ماند نوبت مردم عادی برسد.»
مسئول امور دارویی داروخانه‌ای در خیابان شهید مطهری هم با اشاره به بازار سیاه احتمالی واکسن آنفلوانزمی گوید: «همه می‌گویند تو رو خدا واکسن آمد برای ما کنار بگذارید. حدود ۶۰۰ نفر در این دو هفته‌ به من سپردند که واکسن آمد به ما خبر دهید. با این شرایط شک نکنید بازار سیاه شکل می‌گیرد. سال قبل که کرونا نبود دو ماه بعد از شروع پاییز، آنفلوانزا شیوع پیدا کرد با وجود این واکسن ۳۶ هزار تومانی در بازار آزاد ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان معامله می‌شد الان که خیلی وضعیت فرق کرده است. مردم هم سمت بازار سیاه می‌روند چون معتقدند بر فرض مثال اگر ۵۰۰ هزار تومان هزینه واکسن کنند خیلی بهتر از آن است که گرفتار بیماری و بیمارستان شوند.»
آقای سعیدی، مدیر امور دارویی داروخانه راسل در خیابان سهروردی جنوبی هم می‌گوید: «هر سال ۱۵ مرداد ماه ثبت سفارش می‌کردیم و ۱۰ روز بعد واکسن را تحویل می‌گرفتیم الان هیچ خبری نیست. دیروز مشتری داشتم که می‌گفت واکسن را ۳۰۰ هزار تومان خریده است. گفتم از کجا خریدی وقتی هنوز واکسنی توزیع نشده است. گفت از داروخانه خریدم. در حالی که اگر بخواهند توزیع کنند شرکت‌های پخش به ما اطلاع می‌دهند. نمی‌دانیم از چه کانالی واکسن بیرون درز کرده است. بعضی از مشتری‌ها که در خانه مریض دارند با الفاظ رکیک به ما ناسزا می‌گویند که واکسن را برای خانواده و دوست و آشنایان‌تان می‌برید. ولی به والله اگر یک قلم هم به ما واکسن داده‌ باشند.»
او در ادامه می‌افزاید: «مردم فکر می‌کنند واکسن توزیع شده و ما نمی‌دهیم. بر فرض که به هر داروخانه هم ۴۰ یا ۵۰ قلم واکسن توزیع کنند خیلی کم است چون بین خود همکاران دعوا می‌شود. ما ۱۰ نفر کارمندیم هر کدامم ۴ نفر عضو خانواده‌مان باشد ۴۰ نفر می‌شویم حالا بماند که مادر و پدرم و خواهر و برادرمان هم واکسن می‌خواهند.»
آقای سعیدی لیست پیام‌های تلفنش را نشانم می‌دهد؛ از اقوام نزدیکش گرفته تا همسایه‌ها و آشنایان قدیمی به او پیام داده‌اند که برای‌شان واکسن آنفلوانزا کنار بگذارد!»