لایکی؛ بهشت تبهکاران جنسی/ اینجا گرگ‌های مجازی در کمین هستند!
"لایکی" شبکه اجتماعی نوظهوری است که با جذابیت‌های ظاهری خود به شکلی گسترده فعالیت خود را آغاز کرده که بیشترین مخاطب آن هم نوجوانان هستند.
اندیشمندان و کارشناسان حوزه اجتماعی و جامعه‌شناسی معتقدند که زندگی و نوع فعالیت‌های بشر در تمامی مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی و فرهنگی و ... بعد از کرونا کاملا متفاوت با چیزی که تا به امروز داشته‌ایم خواهد بود همان‌طور که در این چند ماه نوع جدیدی از سبک زندگی را همه ما امتحان کردیم از درس‌خواندن بچه‌هایمان در شبکه‌های اجتماعی مختلف گرفته تا خریدهایمان به صورت اینترنتی و به جا آوردن صله رحم به شکل مجازی؛ وارد شدن به سبک و سیاقی جدید برای ادامه زندگی قطعا فراز و فرود‌های خود را خواهد داشت و تا ما به آن عادت کنیم کمی زمان می‌برد، ولی آنچه در این میان باید از آن بترسیم و در موردش جدی‌تر وارد عمل شویم و زوایای مختلفش را بررسی کنیم موضوع گرایش و عادت به شبکه‌های اجتماعی، اینترنت، رایانه، گوشی همراه و ... آن هم در میان نسل جدید است؛ عادتی که اعتیاد به این فضا را به دنبال دارد.
متأسفانه در کشور ما همیشه سواد و نحوه درست استفاده از یک تکنولوژی دیرتر از خود تکنولوژی وارد کشور شده و همین فاصله آسیب‌های خود را بر جای می‌گذارد، این روز‌ها نیز والدینی که تا دیروز به فرزندان خود گوشی نمی‌دادند و سیستم آموزشی کشور که تمام برنامه‌هایش منوط به حضور دانش‌آموز و دانشجو و معلم و استاد در مدرسه و محیط آموزشی بوده، یک‌باره و حتی می‌توان گفت یک شبه وارد دنیایی جدید شده‌اند.
شرایط طوری شده که والدین با اختیار و یا رضایت اجباری گوشی را در دسترس بچه‌ها قرار می‌دهند و از این رو کسب علم و دانش به محیطی دیگر منتقل شده است، محیطی که شاید به ظاهر به اندازه کف دست ما حال کمی بزرگتر و یا کوچکتر باشد، اما با لمس و فشردن کلیدی و نصب یک برنامه وارد جهانی دیگر می‌شوی، جهانی که همه خصوصا قشر کودک و نوجوان را به خاطر داشتن جذابیتش گرفتار و گرفتارتر می‌کند.
موضوع این گزارش در خصوص گرایش کودکان و نوجوانان به سمت شبکه‌های اجتماعی مختلف خصوصا ویدئومحور، چون اینستاگرام و لایکی در این ایام کرونا است که در طول این چند ماه رشد چشمگیری داشته و می‌رود تا به یک فاجعه اجتماعی تبدیل شود. برای بررسی بیشتر "لایکی" با علی درویشی، استاد دانشگاه و کارشناس حوزه سواد رسانه و فضای مجازی به گفتگو نشستیم.
در این چند ماه اخیر شاهد گرایش کودکان و نوجوانان زیادی به شبکه‌های اجتماعی خصوصا "لایکی" شده‌ایم در مورد آن توضیح بدهید که اصلا ماهیت این شبکه چیست؟
درویشی: تا چندی پیش پیام‌رسان‌هایی متعددی در اختیار عموم مردم بود که تنها قابلیت ارسال پیام و عکس و فیلم را داشتند و عده بسیار کمی آن هم قشر جوان در شبکه‌های ویدئومحور، چون اینستاگرام فعال بودند، اما با شیوع کرونا شبکه‌های ویدئومحور رشد چشمگیری کرد و کل پیام‌رسان‌های دیگر را تحت‌تأثیر قرار داد و حتی شاهد بودیم خیلی از کسب و کار‌ها وارد این فضا شد، اما در این میان شبکه اجتماعی "لایکی" خیلی سریع‌تر از آنچه فکرش را بکنیم در میان اقشار مختلف جامعه به خصوص کودک و نوجوان جا باز کرده و به سرعت نور هم پیش می‌رود.
"لایکی" یک شبکه اجتماعی جدید ساخته کشور سنگاپور و توسعه‌یافته کشور چین توسط شرکت ایمو با هدف ساخت ویدئو‌های کوتاه به بازار آمد که دارای افکت‌ها و ایموجی‌ها و برنامه‌های جذابی برای تهیه فیلم است که یک فرد می‌تواند با استفاده از تمامی امکانات آن یک ویدئو جذاب تولید و تدوین کند و به اشتراک بگذارد و لایک جمع کند.
طبق بررسی‌ها و تحقیق‌های صورت گرفته تا ۲۰۱۹ تنها ۳۰۰ میلیون نفر این برنامه را دانلود کردند و در ۶ ماهه اول سال ۲۰۲۰ این جمعیت به ۵۰۰ میلیون نفر رسید که این رشد قارچ‌گونه یک زنگ خطر بزرگ است که البته طبق بررسی‌ها سهم ایران از این جمعیت ۶ الی ۷ میلیون نفر تا اوایل تابستان بوده و متأسفانه بیشترین رنج سنی این جمعیت را نوجوانان تشکیل می‌دهند.
برای عضویت در "لایکی" باید حداقل ۱۳ سال سن داشته باشی، ولی اگر۱۰ ساله هم باشی منعی برای ورود ندارد، یعنی برای این شبکه هویت مهم نیست بلکه فقط و فقط تعداد کاربر اهمیت دارد. در کشورهایی، چون هند و هلند، چون زیرساخت لازم وجود دارد افراد زیر ۱۶ سال امکان ورود به این شبکه را ندارند و دانلود آن ممنوع است.
آیا نحوه دسترسی آن در ایران باز بوده و ممنوعیتی وجود ندارد؟
درویشی: در ایران فیلتر شده است، ولی افراد می‌توانند به راحتی با نصب فیلترشکن وارد لایکی شوند و شما با یک جست‌وجوی ساده می‌توانید ببینید که افراد در مورد لایکی چه اظهارنظر‌هایی را به اشتراک گذاشته‌اند و چقدر راحت به هم پیشنهاد می‌دهند که با فلان فیلترشکن به لایکی وارد شوید؛ البته بنده به عنوان یک کارشناس سواد رسانه با فیلتر کردن هم مخالف هستم.
با فیلترکردن که امکان دسترسی پایین می‌آید، علت مخالفت شما چیست؟
درویشی: تجربه به من فعال در فضای مجازی و رسانه در طول این سال‌ها نشان داده هرگاه مانع شدیم و جلوی چیزی را بدون منطق و دلیل گرفتیم افراد نسبت به آن موضوع حریص‌تر شدند مانند تلگرام و... پس ما با پاک کردن صورت مسئله نمی‌توانیم مشکلات و آسیب‌های فضای مجازی را حل کنیم.
"لایکی" یک برنامه فیلم‌محور با جذابیت بالا برای نوجوانان طراحی شده و آنقدر محبوبیت دارد که حتی اینستاگرام به دنبال خرید آن است، زیرا اگر "لایکی" گسترده شود دیگر نوجوانان سراغ اینستا نمی‌روند.
حال این سوال پیش می‌آید که چگونه "لایکی" نوجوان را مجذوب خود می‌کند؟! نوجوان فیلمی کوتاه گرفته تدوین می‌کند و به اشتراک می‌گذارد و هر چه فیلمش جالبتر باشد بیشتر لایک جمع می‌کند و تعداد دنبال‌کنندگانش بالا می‌رود و افزایش دنبال‌کننده برای نوجوان بسیار لذت‌بخش است، زیرا بالا رفتن دنبال‌کننده برای او یعنی هویت‌بخشی و بالا رفتن اعتماد به نفس، اما از راهی غیرمعقول و غیرمنطقی یعنی همان چیزی که دشمنان و سازندگان این برنامه‌ها می‌خواهند؛ آن‌ها به خوبی می‌دانند نوجوان در این سن چه خواسته‌ای دارد و چه می‌خواهد و از چه چیزی بیشترین تاثیر را می‌گیرد. پس براساس آن اهداف خود را پی‌ریزی و پیگیری می‌کند.
آسیب‌های این فیلم‌ها در "لایکی" چیست؟ و جای نگرانی این شبکه کجاست؟
درویشی: آسیب‌ها از همان زمانی که فرد یا افرادی فیلم نوجوان را لایک کنند و تعداد دنبال‌کننده بالا برود شروع می‌شود، زیرا نوجوان درک می‌کند برای اینکه تعداد دنبال‌کننده بالا برود باید فیلم‌هایی متفاوت و حتی گاهی نامتعارف و چالشی بگذارد و این یعنی خطر.
مثلا یکی از این چالش‌ها بازی شکستن جمجمه است که سه نفر در کنار هم قرار می‌گیرند و یک نفر هم فیلم لایو می‌گیرد و دو نفر چپ و راستی همزمان بالا می‌پرند و نفر وسطی که می‌خواهد بالا بپرد آن دو نفر به پشت پای او زده و فرد وسطی با پشت سر به زمین می‌خورد این بازی منتهی به مرگ یا آسیب جدی به جمجمه می‌شود. این تنها یکی از بازی‌های چالشی نوجوانان در فضا‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای جمع کردن دنبال‌کننده است.
یکی دیگر از آسیب‌های جدی این است که در "لایکی"، لایک‌ها سطح دارد یعنی اگر لایک و کامنت زیاد داشته باشی به سطح بالاتر رفته و الماس به عنوان امتیاز داده می‌شود و وقتی الماس‌ها زیاد شد می‌تواند به صورت ارز‌ها و پول‌های دیجیتال آن‌ها را بفروشد و این می‌شود منبع درآمد.
از دیگر آسیب‌ها بلد کردن و چهره کردن نوجوانی است که هیچ تخصصی ندارد، ولی با گرفتن فیلم و تعداد دنبال‌کننده زیاد تبدیل به چهره یا به اصطلاح "شاخ لایکی" شده و شرکت‌های بزرگ تبلیغاتی برای تبلیغ محصول خود سراغ آن‌ها رفته که در صفحه لایکی خود تبلیغ محصول آن‌ها را برای فروش بیشتر بکند و مبلغ زیادی را به حساب نوجوان واریز می‌کند. یعنی فرد هیچ تخصص فرهنگی، سیاسی، هنری، ورزشی و .. ندارد، ولی چهره شده او تنها با خوردن چیزی غیرمتعارف، انجام عملی چالشی و... صورت می‌گیرد.
از طرفی دیگر فعالیت گسترده در "لایکی" بلوغ زودرس برای نوجوان آورده که این خود ایجاد مشکلات زیادی برای والدین، نوجوان و جامعه می‌کند.
نوجوانان تأثیرپذیری بالایی از یکدیگر دارند و وقتی فردی "شاخ لایکی" باشد می‌تواند بر روی لباس پوشیدن، مدل مو، مدل آرایش و ... در کل سبک زندگی و رفتاری نوجوانان تأثیر خودش را بگذارد و تبدیل به الگو و تصمیم‌گیر برای عده زیادی از نوجوانان شود.
از دیگر آسیب‌ها سو‌استفاده افراد با مشکلات روحی خاص جنسی و قلدر‌های اینترنتی از این قشر است. این افراد بیمار به راحتی از سادگی نوجوان سوءاستفاده کرده و با دادن افکت‌هایی اندام فرد را به صورت عریان از روی لباس نمایش داده و آن قدر بر روی عریان بودن و نداشتن پوشش نوجوان و نشان دادن تیپ‌های عجیب و غریب خصوصا روی دختران کار می‌کند که این عریان بودن را عادی کرده و نوجوان بدون هیچ ترس و حیایی با پوشش نامتعارف وارد جامعه می‌شود.
درصد زیادی از ویدئو‌ها و کامنت‌های "لایکی" مربوط به محتوای جنسی است و جالبتر آنکه این محتوا‌های جنسی به سختی ریپورت و حذف می‌شود. حتی ابزار‌های تعبیه شده در "لایکی" طوری است که فرهنگ شایع آن نمایش اندام است. این سوءاستفاده‌های جنسی آنقدر اثر مخرب داشته که در نشریات غرب از "لایکی"به عنوان بهشت بیماران جنسی یاد شده است.
حضور بی‌شمار کودکان و نوجوانان در " لایکی"، این شبکه را به مکانی مورد علاقه برای بیماران جنسی تبدیل کرده است و تبهکاران جنسی با استفاده از ابزار‌های موجود در "لایکی" از ارتباط زنده تصویری برای رسیدن به امیال خود استفاده می‌کنند.
از دیگر آسیب‌های آن شکستن حریم‌ها به راحتی یک آب خوردن است. در "لایکی" گزینه‌ای "nearby" وجود دارد که وقتی فردی آن را نصب کرد و در نزدیکی شعاع زندگی او بود، محل و موقعیت آن فرد (دختر و پسر) را به او نشان داده و این می‌شود شروع ارتباط‌گیری‌ها. ارتباط‌هایی که قبلا در کوچه و خیابان بود، ولی الان با انتخاب یک گزینه در "لایکی" وارد حریم خانه و خانواده شده و این می‌شود آغاز اتفاقات ناگواری که زندگی و آینده یک نوجوان و به تبع خانواده او را تباه کند و حتی شاهد ارتباط‌گیری دختران نوجوان با مردان سن بالا بوده‌ایم.
راهکار برای جلوگیری این فاجعه‌ای که در حال رشد قارچ‌گونه است چیست؟
درویشی: در کشور هیچ قانونی برای فضا‌های مجازی "لایکی" نداریم. مجلس این دوره در مورد قوانین فضای مجازی تجدیدنظر کند و قوانینی درست و سنجیده با اتکا به نظر نخبگان حوزه رسانه و فضای مجازی و حتی نوجوانان وضع کند، قوانینی که متناسب با تکنولوژی روز تغییر کرده و قابلیت بازنگری داشته باشد. فیلتر کردن حالت مسکن دارد و باید این آخرین راه باشد، زیرا این تسکین حالتی موقت داشته و حتی به مرور زمان مقاومت ایجاد می‌کند.
در راهکار دوم ابتدا خانواده‌ها را باید به دو گروه تقسیم کرد، خانواده‌هایی که فرزند آن‌ها عضو لایکی نیستند و خانواده‌هایی که فرزند آن‌ها به هر دلیلی عضو لایکی هستند.
خانواده‌هایی که فرزند آن‌ها عضو لایکی یا شبکه اجتماعی شبیه آن نیستند، باید والدین اطلاعات خود را درباره لایکی و هر شبکه دیگری بالا ببرند و معایب و مزایای آن را راحت در قالب گپ و گفت با فرزندان خود در میان بگذارند.
دسته دوم خانواده‌های که فرزند آن‌ها عضو لایکی هستند، باید نصب اینگونه شبکه‌ها بر روی گوشی والدین باشد، زیرا والدین بازه زمانی برای آن‌ها تعریف کرده و کنترل محسوس و نامحسوس خواهند داشت. حال اگر خود نوجوان گوشی هوشمند داشت و لایکی روی گوشی خود نصب کرده بود باید با او صحبت کرد و قوانینی برای او وضع کرد؛ در لایکی گزینه‌ای برای کنترل والدین وجود دارد که اگر این گزینه را والدین تایید کنند زمانی که نوجوان خواست فیلمی غیرمتعارف ارسال کند تا والدین تایید نکنند ارسال نخواهد شد. والدین باید سواد رسانه‌ای خود را بالا ببرند و روی این موضوع حساسیت داشته باشند، حتی خودشان پیج داشته باشند و پیج فرزندشان را دنبال کنند که چه کار‌هایی انجام می‌دهد. از فرزند خود بخواهند که پیجشان را خصوصی کرده که هر فرد غریبه وارد پیجشان نشود و هر دنبال‌کننده غریبه را تأیید نکنند، زیرا تأیید غریبه‌ها یعنی زنگ خطر. از آن‌ها بخواهیم جواب هر پیامی را ندهند و بخواهیم افراد غریبه که دنبال دردسر است را بلاک یا ریپورت کنند. باید به نوجوان بفهمانیم که بالا رفتن دنبال‌کننده یعنی بالا رفتن استرس و افت درسی و رفتن به بیراهه.
مهم‌ترین و کاربردی‌ترین راهکار همان ارتباط‌گیری با این نسل است به گونه‌ای که هر اتفاقی که در پیجشان افتاد برای شما بازگو کنند و شما از این صداقتشان تشکر کنید و هرگز حالت قهریه و تهاجمی نباید داشته باشیم.
با توجه به گفته‌های شما این ایام کرونایی تنها خطر جسمی برای ما نداشته بلکه آسیب‌های جدی‌تر و خطرناک‌تری از کرونا خانواده و فرزندان ما را نشانه گرفته است، صحبت پایانی شما در این خصوص چیست؟
درویشی: به عنوان یک معلم و مدرس دانشگاه و کسی که ارتباط نزدیک با نوجوان و جوان دارم همیشه یک دغدغه بزرگ داشته‌ام، در سیستم تربیتی و آموزشی کشور ما نوجوان رها شده و هیچگاه نوجوان را به تنهایی ندیدیم همیشه گفتیم «کودک و نوجوان» و یا «نوجوانان و جوانان»، پس خود نوجوان چه می‌شود؟! در حالی که تمامی هدف و برنامه‌های دشمن دقیقا روی همین قشر رها شده نوجوان است.
"لایکی" را باید جدی بگیریم، زیرا با این رشد فزاینده و جذابیتی که در میان قشر نوجوان پیدا کرده در حال تبدیل شدن به بهشتی برای آن‌ها است، بهشتی که خیلی چیزهایش از اعتماد به نفسش گرفته تا لذتش زودگذر و کاذب است.
" لایکی" اول ماجرای جنگ نرم نبوده و آخرش هم نیست، زیرا ممکن است چند صباحی دیگر چیزی عجیب‌تر از "لایکی" بیاید پس باید کار ما به عنوان والدین، معلم، مسؤول، قانون‌گذار و... ریشه‌ای و اصولی باشد.
به گفته یکی از اساتید بنده، لایکی این قابلیت را دارد که یک‌تنه فرهنگ ما را از اساس زیرورو کند. باید شکل ارتباط گرفتن و برقراری ارتباط با فرزند نوجوانمان تغییر کند. باید با آن‌ها حرف زد، به آن‌ها هویت داد، باید زمانی را در طول روز به گپ و گفت اختصاص داد، سواد رسانه را در حریم خانه و خانواده روز به روز بالا و بالاتر برد، باید آسیب‌ها را برای نوجوانمان بازگو کرد. حواسمان باشد برخورد قهری و آمرانه نداشته باشیم، آموزش مهارت‌های زیست بهتر در فضای مجازی باید مورد توجه همه از والدین گرفته تا مسؤولان برنامه‌ریز کشور قرار بگیرد، در کل باید رابطه آن قدر تنگاتنگ باشد که اگر خطایی هم صورت گرفت و یا مشکلی پیش آمد اولین افرادی که در جریان قرار می‌گیرند پدر و مادر نوجوان باشند.