بایدن پیروز شود، تندروها در ایران رأی نمی‌آورند
سه‌شنبه انتخابات آمریکا برگزار می‌شود تا شاید شاهد تغییر رویکرد دولت جدید این کشور در حوزه بین‌المللی از جمله در ارتباط با ایران باشیم؛ خاصه آنکه تا انتخابات ریاست‌جمهوری ایران نیز مدت زیادی باقی نمانده است و به گفته بسیاری از کارشناسان، احتمال آن وجود دارد که نتیجه انتخابات آمریکا بر انتخابات ایران هم اثرگذار باشد؛ به‌خصوص که هیچ بعید نیست در صورت انتخابات جو بایدن دموکرات، اصلاح‌طلبان بتوانند افکار عمومی را قانع کنند که باز هم امکان مذاکره وجود دارد و این امید را در میان مردم زنده کنند که با احیای برجام و از‌سرگیری دوباره مذاکرات، بسیاری از موانع اقتصادی رفع می‌شود و اوضاع داخلی ایران به‌طور نسبی سامان می‌یابد. این در حالی است که در آن روی سکه، امکان چنین گفتمانی یعنی تأکید بر امکان مذاکره وجود ندارد و در صورت پیروزی ترامپ، شاید منفذی چه در داخل و چه در آمریکا، برای مذاکره وجود نداشته باشد.
برای بررسی این موضوع، ساعتی را با علی مطهری، نماینده ادوار مجلس، به گفت‌وگو نشستیم. گفتگوی شرق با علی مطهری را در ادامه بخوانید
برخی نیروهای اصولگرا مدام بر این گزاره تأکید می‌کنند که نتیجه انتخابات آمریکا هیچ تأثیری بر سیاست‌ورزی در ایران ندارد؛ آیا واقعا چنین است و تفاوتی میان ترامپ و بایدن در مناسبات سیاسی ایران وجود ندارد؟
این حرف به این معنا که نتیجه انتخابات آمریکا تأثیری در سیاست‌های راهبردی ما در پیگیری اهداف انقلاب اسلامی ندارد و هیچ‌یک از هدف‌های ما را تغییر نمی‌دهد، حرف درستی است؛ ولی نمی‌توان گفت تأثیری در وضع داخلی ما و برخی سیاست‌های کوتاه‌مدت و به‌اصطلاح تاکتیک‌های ما ندارد. اگر ترامپ انتخاب شود، کار سخت‌تر می‌شود؛ اما اگر بایدن پیروز انتخابات آمریکا باشد، فضا قدری تغییر می‌کند؛ گرچه او هم موانع زیادی برای لغو تحریم‌هایی که ترامپ برقرار کرده، پیش‌رو دارد؛ زیرا ترامپ بسیاری از تحریم‌های ایران را زیر‌مجموعه حقوق بشر و مبارزه با تروریسم قرار داده است که لغو آنها نیاز به تأیید کنگره دارد و اگر کنگره تأیید نکند، امکان لغو آنها وجود ندارد. اگر اکثریت نمایندگان سنا جمهوری‌خواه باشند، تأیید سنا و در نتیجه کنگره حاصل نمی‌شود. از سوی دیگر، اگر تصمیم آقای بایدن بازگشت به برجام است، شرط اولیه ما لغو همه آن تحریم‌هاست و او برای لغو آنها با چنین موانعی روبه‌رو است؛ اما به‌هر‌حال اگر بایدن رئیس‌جمهور شود، به‌طور طبیعی و بر اثر عوامل روانی، گشایشی برای ما ایجاد می‌شود. به نظر من موضع ایران باید چنین باشد که ابتدا همه تحریم‌هایی که ترامپ برقرار کرده است، لغو شده و شرایط مانند آنچه پیش از ترامپ وجود داشت، شود و بعد از آن آمریکا به برجام بدون هرگونه تغییری بازگردد و پس از این مراحل، اگر آنها اصرار به مذاکره داشته باشند، شخصا معتقدم مذاکره با آنها در آن شرایط درباره منطقه و نه مسائل موشکی مشکلی ندارد. موضع ما در منطقه، آزادی فلسطین و خروج نیروهای آمریکا از منطقه است و این موضع هیچ‌وقت تغییر نمی‌کند. با تکیه بر چنین اصلی، ایرادی ندارد درباره مسائلی همچون سوریه، عراق و یمن گفت‌وگو صورت گیرد. البته همه اینها بستگی به تصمیم کل نظام دارد.
تأثیر نتیجه انتخابات آمریکا بر انتخابات ایران در سال آینده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر ترامپ انتخاب شود و همین راهش را دنبال کند و مشکلات ما هم پا‌برجا باشد، فضای سرد سیاسی ادامه می‌یابد و کاهش چشمگیر حضور مردم در انتخابات مجلس تکرار می‌شود. بخشی از مردم به این نتیجه رسیده‌اند که انتخاب ما تأثیری بر وضعیت کنونی ندارد و به همین دلیل مشارکت پایین خواهد بود؛ اما اگر بایدن پیروز شود، فکر می‌کنم با توجه به اینکه گشایش هرچند اندکی در وضع اقتصادی ایجاد می‌شود و حداقل شرایط سخت‌تر نمی‌شود و مقداری تأثیر برجام احساس خواهد شد، مردم به بهبود وضع معیشت خود امیدوار می‌شوند و مشارکت بیشتری در انتخابات سال آینده خواهند داشت و اگر مشارکت بالا باشد و قشر خاکستری وارد انتخابات بشوند، طبعا تندروها رأی نمی‌آورند و فرد معتدلی رأی می‌آورد. البته ما نباید مسیر کلی خود را متأثر از انتخابات آمریکا بدانیم؛ اما به هر حال انتخابات این کشور بر همه دنیا و به‌خصوص ایران تأثیر می‌گذارد.
نیروهای رادیکال همیشه نسبت به مذاکره با غربی‌ها به سختی انتقاد کرده‌اند. اگر بایدن رئیس‌جمهور آمریکا شود، آیا شاهد چنین مقاومت‌هایی از داخل خواهیم بود؟
به نظر من، چون مردم با همه وجود خود سختی‌های تحریم‌ها را احساس کرده‌اند و اگر بایدن رئیس‌جمهور آمریکا شود میزان فشارها حداقل افزایش نمی‌یابد و امیدی برای مردم ایجاد می‌شود، تندروی‌ها خیلی مؤثر نخواهد بود و مردم تندروی‌ها را نمی‌پذیرند و به دنبال ایجاد گشایشی در وضع زندگی‌شان خواهند بود. بنابراین خطر تندروها جدی نیست و اگر دولت آینده ایران هم یک دولت معتدل باشد، نمی‌توانند کار مؤثری انجام دهند.
در صورت پیروزی ترامپ، نیروهای اصلاح‌طلب می‌توانند با بهره‌گیری از گفتمان مذاکره- مقابله در انتخابات به توفیقی دست یابند؟
مهم‌ترین نکته این است که مردم از ناامیدی خارج شوند. مردم به اینجا رسیده‌اند که نمی‌شود با انتخابات تغییری ایجاد کرد. اگر همین روحیه در مردم باقی بماند، قاعدتا مشارکت پایین خواهد بود و فرد معتدلی پیروز انتخابات نخواهد شد؛ اما اگر این ناامیدی از بین برود و مردم احساس کنند راهی برای اصلاح امور باز شده و باید ادامه پیدا کند، وارد میدان می‌شوند و نتیجه انتخابات را تغییر می‌دهند.
در صورت پیروزی ترامپ، چقدر گزینه جنگ را محتمل می‌دانید؟
از آنجا که ترامپ فردی نامتعادل و غیرقابل پیش‌بینی است، هر دو احتمال وجود دارد؛ هم ممکن است ناگهان تصمیمی خلاف سیاست‌های امروزش بگیرد و بهبودی برای اقتصاد ایران حاصل شود و هم ممکن است مشکلات جدیدی ایجاد کند و حتی به جنگ برسیم.
در‌صورتی‌که یک دولت رادیکال در ایران روی کار بیاید و از آن سو ترامپ رئیس‌جمهور شود، چقدر این همسویی در تندروی، میزان تنش موجود میان دو کشور را بالا می‌برد و ایران و آمریکا را به جنگ نزدیک می‌کند؟
احتمال آن ناچیز است. اتفاقا دولتهای تندرو بیشتر مایل به مذاکره با آمریکا و قهرمان‌سازی از خود هستند. در دولت دهم شاهد این پدیده و نامهنگاریها به رئیس‌جمهور آمریکا بودیم، ولی مقام معظم رهبری صلاح دیدند مذاکره به دولت بعد موکول شود.
به‌عنوان سؤال پایانی، بفرمایید با همه اینها آیا این امکان وجود دارد که اصلاح‌طلبان باز هم با سیاست ائتلافی مانند آنچه در دو انتخابات ریاست‌جمهوری سال‌های 92 و 96 دیدیم، وارد انتخابات 1400 شوند؟
با توجه به اینکه براساس رفتار گذشته شورای نگهبان این شورا صلاحیت نامزدهای اصلاح‌طلب را رد می‌کند، اصلاح‌طلبان چاره‌ای جز این ندارند که از نامزد معتدل حمایت کنند؛ زیرا تحریم انتخابات آثار خوبی ندارد.
برخی نیروهای اصولگرا مدام بر این گزاره تأکید می‌کنند که نتیجه انتخابات آمریکا هیچ تأثیری بر سیاست‌ورزی در ایران ندارد؛ آیا واقعا چنین است و تفاوتی میان ترامپ و بایدن در مناسبات سیاسی ایران وجود ندارد؟
این حرف به این معنا که نتیجه انتخابات آمریکا تأثیری در سیاست‌های راهبردی ما در پیگیری اهداف انقلاب اسلامی ندارد و هیچ‌یک از هدف‌های ما را تغییر نمی‌دهد، حرف درستی است؛ ولی نمی‌توان گفت تأثیری در وضع داخلی ما و برخی سیاست‌های کوتاه‌مدت و به‌اصطلاح تاکتیک‌های ما ندارد. اگر ترامپ انتخاب شود، کار سخت‌تر می‌شود؛ اما اگر بایدن پیروز انتخابات آمریکا باشد، فضا قدری تغییر می‌کند؛ گرچه او هم موانع زیادی برای لغو تحریم‌هایی که ترامپ برقرار کرده، پیش‌رو دارد؛ زیرا ترامپ بسیاری از تحریم‌های ایران را زیر‌مجموعه حقوق بشر و مبارزه با تروریسم قرار داده است که لغو آنها نیاز به تأیید کنگره دارد و اگر کنگره تأیید نکند، امکان لغو آنها وجود ندارد. اگر اکثریت نمایندگان سنا جمهوری‌خواه باشند، تأیید سنا و در نتیجه کنگره حاصل نمی‌شود. از سوی دیگر، اگر تصمیم آقای بایدن بازگشت به برجام است، شرط اولیه ما لغو همه آن تحریم‌هاست و او برای لغو آنها با چنین موانعی روبه‌رو است؛ اما به‌هر‌حال اگر بایدن رئیس‌جمهور شود، به‌طور طبیعی و بر اثر عوامل روانی، گشایشی برای ما ایجاد می‌شود. به نظر من موضع ایران باید چنین باشد که ابتدا همه تحریم‌هایی که ترامپ برقرار کرده است، لغو شده و شرایط مانند آنچه پیش از ترامپ وجود داشت، شود و بعد از آن آمریکا به برجام بدون هرگونه تغییری بازگردد و پس از این مراحل، اگر آنها اصرار به مذاکره داشته باشند، شخصا معتقدم مذاکره با آنها در آن شرایط درباره منطقه و نه مسائل موشکی مشکلی ندارد. موضع ما در منطقه، آزادی فلسطین و خروج نیروهای آمریکا از منطقه است و این موضع هیچ‌وقت تغییر نمی‌کند. با تکیه بر چنین اصلی، ایرادی ندارد درباره مسائلی همچون سوریه، عراق و یمن گفت‌وگو صورت گیرد. البته همه اینها بستگی به تصمیم کل نظام دارد.
تأثیر نتیجه انتخابات آمریکا بر انتخابات ایران در سال آینده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر ترامپ انتخاب شود و همین راهش را دنبال کند و مشکلات ما هم پا‌برجا باشد، فضای سرد سیاسی ادامه می‌یابد و کاهش چشمگیر حضور مردم در انتخابات مجلس تکرار می‌شود. بخشی از مردم به این نتیجه رسیده‌اند که انتخاب ما تأثیری بر وضعیت کنونی ندارد و به همین دلیل مشارکت پایین خواهد بود؛ اما اگر بایدن پیروز شود، فکر می‌کنم با توجه به اینکه گشایش هرچند اندکی در وضع اقتصادی ایجاد می‌شود و حداقل شرایط سخت‌تر نمی‌شود و مقداری تأثیر برجام احساس خواهد شد، مردم به بهبود وضع معیشت خود امیدوار می‌شوند و مشارکت بیشتری در انتخابات سال آینده خواهند داشت و اگر مشارکت بالا باشد و قشر خاکستری وارد انتخابات بشوند، طبعا تندروها رأی نمی‌آورند و فرد معتدلی رأی می‌آورد. البته ما نباید مسیر کلی خود را متأثر از انتخابات آمریکا بدانیم؛ اما به هر حال انتخابات این کشور بر همه دنیا و به‌خصوص ایران تأثیر می‌گذارد.
نیروهای رادیکال همیشه نسبت به مذاکره با غربی‌ها به سختی انتقاد کرده‌اند. اگر بایدن رئیس‌جمهور آمریکا شود، آیا شاهد چنین مقاومت‌هایی از داخل خواهیم بود؟
به نظر من، چون مردم با همه وجود خود سختی‌های تحریم‌ها را احساس کرده‌اند و اگر بایدن رئیس‌جمهور آمریکا شود میزان فشارها حداقل افزایش نمی‌یابد و امیدی برای مردم ایجاد می‌شود، تندروی‌ها خیلی مؤثر نخواهد بود و مردم تندروی‌ها را نمی‌پذیرند و به دنبال ایجاد گشایشی در وضع زندگی‌شان خواهند بود. بنابراین خطر تندروها جدی نیست و اگر دولت آینده ایران هم یک دولت معتدل باشد، نمی‌توانند کار مؤثری انجام دهند.
در صورت پیروزی ترامپ، نیروهای اصلاح‌طلب می‌توانند با بهره‌گیری از گفتمان مذاکره- مقابله در انتخابات به توفیقی دست یابند؟
مهم‌ترین نکته این است که مردم از ناامیدی خارج شوند. مردم به اینجا رسیده‌اند که نمی‌شود با انتخابات تغییری ایجاد کرد. اگر همین روحیه در مردم باقی بماند، قاعدتا مشارکت پایین خواهد بود و فرد معتدلی پیروز انتخابات نخواهد شد؛ اما اگر این ناامیدی از بین برود و مردم احساس کنند راهی برای اصلاح امور باز شده و باید ادامه پیدا کند، وارد میدان می‌شوند و نتیجه انتخابات را تغییر می‌دهند.
در صورت پیروزی ترامپ، چقدر گزینه جنگ را محتمل می‌دانید؟
از آنجا که ترامپ فردی نامتعادل و غیرقابل پیش‌بینی است، هر دو احتمال وجود دارد؛ هم ممکن است ناگهان تصمیمی خلاف سیاست‌های امروزش بگیرد و بهبودی برای اقتصاد ایران حاصل شود و هم ممکن است مشکلات جدیدی ایجاد کند و حتی به جنگ برسیم.
در‌صورتی‌که یک دولت رادیکال در ایران روی کار بیاید و از آن سو ترامپ رئیس‌جمهور شود، چقدر این همسویی در تندروی، میزان تنش موجود میان دو کشور را بالا می‌برد و ایران و آمریکا را به جنگ نزدیک می‌کند؟
احتمال آن ناچیز است. اتفاقا دولتهای تندرو بیشتر مایل به مذاکره با آمریکا و قهرمان‌سازی از خود هستند. در دولت دهم شاهد این پدیده و نامهنگاریها به رئیس‌جمهور آمریکا بودیم، ولی مقام معظم رهبری صلاح دیدند مذاکره به دولت بعد موکول شود.
به‌عنوان سؤال پایانی، بفرمایید با همه اینها آیا این امکان وجود دارد که اصلاح‌طلبان باز هم با سیاست ائتلافی مانند آنچه در دو انتخابات ریاست‌جمهوری سال‌های 92 و 96 دیدیم، وارد انتخابات 1400 شوند؟
با توجه به اینکه براساس رفتار گذشته شورای نگهبان این شورا صلاحیت نامزدهای اصلاح‌طلب را رد می‌کند، اصلاح‌طلبان چاره‌ای جز این ندارند که از نامزد معتدل حمایت کنند؛ زیرا تحریم انتخابات آثار خوبی ندارد.