روند آموزش دوره پیش ‌دبستانی از گذشته تا قرن جدید

دوره پیش دبستانی، برنامه‌ای است که بر آموزش کودکان قبل از ورود به مدرسه و در حدود سن شش سالگی متمرکز است. سیستم آموزش دوره پیش دبستانی به طور گسترده‌ای با رویکردها، تئوری‌ها و شیوه‌های مختلف در میان مدارس وجود دارد. اصطلاح آموزش پیش دبستانی شامل برنامه‌هایی از قبیل محل نگهداری نوزادان (nursery school)، مراقبت روزانه (day care) یا مهدکودک (kindergarten) است که گاهی به جای یکدیگر به کار برده می‌شوند ولی در واقع مجزا از یکدیگر هستند. در مورد آموزش دوره پیش دبستانی این توافق کلی وجود دارد که این دوره مسئول ارائه آموزش قبل از آغاز آموزش‌های رسمی و قانونی است.

لزوم گذراندن دوره پیش دبستانی

گسترش آموزش دوره پیش دبستانی در قرن بیستم با توسعه روانشناسی رشد مرتبط است مانند کار پیاژه که ماهیت رشد روانی را که در سال‌های ابتدایی رشد کودک اتفاق می‌افتد، آشکار نموده‌است و همچنین با کار فروبل که تشخیص داده بود کودکان برای رشد توانایی‌های خود نیاز به انگیزش به ویژه از طریق بازی دارند و همچنین نیاز بسیاری از مادران شاغل برای فراهم‌کردن محیطی مناسب برای فرزندان خود در ساعت‌های کار فرزندان خود را به مهدکودک و پیش دبستانی می‌فرستند.

تاثیر محیط پیش دبستانی در شکل‌گیری شخصیت کودکان

بنابراین محیط پیش دبستانی با توجه به اینکه تمرکز اصلی بر چه هدفی قرار دارد، متفاوت می‌باشد، به عنوان مثال چنانچه تمرکز بر مراقبت از کودکان باشد مانند مراکز مراقبت از کودک که در آنها تجربه جامعه‌پذیری کودک، فراتر از خانواده گسترش می‌یابد و کودک را برای حضور در مدرسه آماده می‌کند، یا آنهایی که به طور خاص برای تجربه‌های آموزشی قبل از مدرسه طراحی شده‌اند مانند مهدکودک. در حالی که استدلال می‌شود کودکان به این تجربیات نیازی ندارند و خانواده باید محیط یادگیری اولیه آنها باشد، برای بسیاری از کودکان محیط پیش دبستانی تجربیات و نیازهای پایه آموزشی و اجتماعی را ارائه می‌دهد که متاسفانه به شکل رضایتمندی در خانواده‌ها وجود ندارد. بنابراین آموزش دوره پیش دبستانی یکی از مولفه‌های اصلی توسعه بسیاری از جوانان است و با توجه به اهمیت جوانان برای آینده، سرمایه‌گذاری در چنین برنامه‌هایی به همراه سرمایه‌گذاری در خانواده‌ها که اولین معلمان فرزندان خود هستند، می‌تواند مسیری طولانی برای حمایت از توسعه شهروند خوب برای آینده باشد.

تاریخچه آموزش دوره پیش دبستانی

در قرن نوزدهم، تعدادی از معلمان اروپایی از جمله رابرت اوون در انگلیس، یوهان هاینریش پستالوزی در سوئیس، فردریش فروب در آلمان و ماربا مونتسوری در ایتالیا به امید کمک به کودکان در طول حیایتی‌ترین مرحله رشد انسان، شروع به توسعه سیستم‌های آموزشی برای کودکان نمودند. رابرت اوون مدرسه لانارک را برای کودکان که بیشتر آنها از خانواده های کارگران فقیر کارخانه پنبه بودند، ایجاد کرد. مدرسه او موفق بود و موسسات مشابهی را در انگلستان ترغیب نمود. فروب با اصلاح مهدکودک (به معنای باغ کودکان) در این عرصه حضور یافت و اولین مهدکودک را ایجاد نمود. فروب معتقد بود که انسان تقریبا پتانسیل‌های نامحدودی از خداوند گرفته‌است و آموزش مهدکودک را وسیله‌ای برای شروع روند تحقق چنین پتانسیل‌هایی در سنین پایین می‌دید. برنامه مهدکودک فروب توسط تعدادی از معلمان آموزش دیده در اروپا و آمریکا گسترش یافت. در حالی که ایدآلیسم آلمانی و جنبه‌های مسیحی که فروبل و دیگر مربیان پیش دبستانی از آن حمایت می‌کردند در سیستم‌های آموزشی سکولار رایج نبود، با این حال اصول پایه و اساسی به طور گسترده‌ای برای توسعه کودک، قابل درک و سودمند بودند. با همه اینها، آموزش پیش دبستانی یک امر انتخابی است و آموزش رسمی با ورود به دبستان آغاز می‌شود.

فلسفه آموزش پیش دبستانی

آموزش اولیه کودکان (ECE)، یک رویکرد آموزش است که آموزش‌های دوره کودکی از تولد تا شش سالگی را پوشش می‌دهد. این آموزش‌ها در چندین حوزه صورت می‌گیرد:

• رشد جسمی: مربوط به رشد جسمی و توسعه بافت‌های بزرگ مانند پا و حرکات کوچک مانند حرکت انگشت برای کنترل بدن
• ادراک و رشد حسی: نحوه عملکرد کودک با استفاده از حواس و توانایی پردازش اطلاعات بدست آمده
• ارتباط و توسعه زبان: استفاده از محرک‌های دیداری و شنیداری به ویژه در استفاده از زبان و تبادل افکار و احساسات
• رشد شناختی: مربوط به نحوه تفکر و عکس‌العمل فردی
• رشد عاطفی: در مورد افزایش آگاهی کودکان و کنترل احساسات و چگونگی واکنش به این احساسات در یک شرایط معین
• توسعه اجتماعی: در ارتباط با هویت کودک، ارتباطش با دیگران و فهم جایگاهی در محیط اجتماعی

طیف گسترده‌ای از فلسفه‌های آموزشی در این زمینه وجود دارد. برخی از متخصصان بیشتر به نظریه‌های مبتنی بر کار رفتارگرایانی چون اسکینر و واتسون پایبند هستند. برخی دیگر کارهای ژان ژاک روسو و ماریا مونتسوری را رواج می‌دهند. علاوه بر این، تئوری‌های مرحله‌ای مانند نظریه فروید و اریکسون نیز برای بررسی رشد اجتماعی و عاطفی استفاده می‌شود. بسیاری از برنامه‌های آموزش معلمان در این دوره، ترکیبی از تئوری‌هایی است که تحت تاثیر رویکرد ساختارگرای پیاژ و ویگوتسکی می‌باشد.

محیط‌های متفاوت آموزش دوره پیش دبستانی

محیط‌های مختلف پیش دبستانی شامل آنهایی‌ست که کارکرد اصلی آنها مراقبت از کودکان است مانند مرکز مراقبت کودکان، و آنهایی که هدف اصلی‌شان آموزش است مانند مهدکودک. صرفنظر از اهداف آموزشی، کودکان در این محیط‌ها مهارت‌های اجتماعی خود را توسعه می‌دهند و با موقعیتی که برای مدتی از خانواده جدا می‌شوند و زمانی را در کنار همسالان خود می‌گذرانند، آشنا می‌شوند. آموزش دوره پیش دبستانی نقش مهمی در آماده‌کردن کودک برای رفتن به مدرسه دارد.

مراقبت روزانه ( Day care )

مراقبت روزانه از کودک در طول روز توسط شخصی غیر از والدین یا سرپرست قانونی کودک صورت می‌گیرد. مراقبت از کودک توسط مراکز مراقبت کودک یا پرستارانی که در خانه خود از کودکان مراقبت می‌کنند، انجام می‌شود. این کار شامل مراقبت‌های مداوم از کودک در زمان‌های خاصی مانند زمان‌هایی است که والدین در محل کار خود حضور دارند. مراقبت از کودک می‌تواند با آموزش و رشد کودک ساختار رسمی‌تری به خود بگیرد.

مهدکودک ( Nursery School )

آن مهدکودک‌ها، مدرسه‌ای برای کودکان سه تا پنج سال هستند با معلمان واجد شرایط و متخصصان دیگر که به جای ارائه خدمات مراقبت از کودک، بازی‌های آموزشی را پیش می‌برند و بر آنها نظارت می‌کنند. در برخی از کشورها، هزینه‌های خدمات آموزشی این دوره توسط خانواده‌ها پرداخت می‌شود در حالی که در برخی از کشورها، دولت هزینه این خدمات را تامین می‌کند.

مهدکودک ( Kidergarten )

این مهدکودک که در زبان آلمانی به معنای باغ کودکان است، نوعی آموزش برای کودکان خردسال است که تحت عنوان گذر از خانه به شروع آموزش رسمی در مدرسه، ارائه می‌شود. به کودکان آموزش داده می‌شود مهارت‌های اصلی خود را از طریق بازی‌های خلاقانه و تعامل اجتماعی گسترش دهند. در اغلب کشورها، مهدکودک جزء آموزش اجباری محسوب نمی‌شود، هر چند در برخی دیگر این مراکز ممکن است توسط دولت اداره شوند و در صورت رسیدن کودک به سنی خاص، باید در این دوره حضور یابد.

مجوز تاسیس پیش دبستانی

معمولا سازمان بهزیستی با توجه به اهمیت برخورد و نگهداری کودکان در مراکز نگهداری کودک، مرجع مناسبی نعین استاندارد و صدور مجوز تاسیس مهد کودک است. از طرفی با شروع جدی‌تر آموزش کودکان برای ورود به مقطع دبستان و یادگیری دروس ابتدایی، کسب مجوز تاسیس پیش دبستانی از وزارت آموزش و پروش امکان پذیر است.