تغییر برای تغییر

احمدرضا منزه: در مورد تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر کشاورزی و دامداری نیز ازآنجایی‌که رشد محصولات کشاورزی با عوامل محیطی در ارتباط است، تغییرات اقلیمی می‌تواند بر بازدهی محصول و یا نابودی کامل آن تأثیرگذار باشد. زمستان‌های بسیار سرد برای محصولات کشاورزی مناسب نبوده و در زمان خشک‌سالی نیز اگر از سیستم‌های آبیاری کارآمد استفاده نشود، نابودی محصولات اجتناب‌ناپذیر است.

دامنه این تغییرات بر دامداری و سلامت انسان دوچندان است. افزایش دما، آلودگی هوا، طوفان‌ها و بیماری‌های مرتبط با آن‌ها مانند گرمازدگی و آسم با تغییرات آب‌وهوایی در ارتباط هستند. افزایش ابتلا به مالاریا در مناطق ساحلی و مرطوب را نیز می‌توان با تغییرات اقلیمی در ارتباط دانست.

تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر منابع انرژی قابل‌توجه است. با افزایش دمای هوا، دامنه گسترده استفاده از سیستم‌های تهویه مطبوع به افزایش مصرف برق منجر می‌شود.

در نیروگاه‌های برق-آبی تغییرات سطح آب پشت سدها به‌واسطه تغییرات آب‌وهوایی بر میزان برق تولیدی تأثیرگذار خواهد بود. در نیروگاه‌هایی که با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند افزایش مصرف برق به افزایش مصرف منابع انرژی منجر شده و ضمن اینکه آلودگی هوا را افزایش می‌دهد، تسریع روند تغییرات آب‌وهوایی را در پی دارد.

در زمینه تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر اقتصاد باید یادآور شد، تغییرات اقلیمی در افزایش خشک‌سالی‌ها، سیل‌ها و رویدادهای طبیعی دیگر مؤثر بوده که این موارد به افزایش قیمت مواد غذایی منجر می‌شوند.

افزایش بروز سیل در مناطق ساحلی و مواجهه با طوفان‌های سهمگین می‌تواند جان و مال مردم را در معرض خطر قرار دهد. مطالعات نشان می‌دهند که تغییرات آب‌وهوایی در افزایش این بلایای طبیعی مؤثر است. تأثیر تغییرات اقلیمی بر بروز آتش‌سوزی جنگل‌ها نیز قابل‌توجه است. خشک‌سالی و وزش بادهای گرم می‌توانند سبب آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌ها باشند. این آتش‌سوزی‌ها، نابودی درختان و از میان رفتن دارایی‌های ساکنین آن مناطق را سبب می‌شوند.

تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر بی‌ثباتی زیست‌بوم‌ها، افزایش یا کاهش دما و میزان آب شیرین از مهم‌ترین عواملی هستند که مرگ یا تداوم زندگی گیاهان، جانوران و یا مهاجرت برای یافتن مناطقی با شرایط مطلوب‌تر را رقم می‌زنند.

در حال حاضر بالا آمدن سطح دریا، برخی از جوامع انسانی، جاده‌ها، خانه‌ها و دیگر ساختارها را تهدید به زیر آب بردن می‌کند. تغییرات الگوهای بیماری می‌تواند مشکلات جدیدتری را با تهدید ایمنی برای جوامع ایجاد کند. خشک‌سالی‌های طولانی‌مدت باعث قحطی می‌شود، همان‌طور که در حال حاضر در سومالی و اتیوپی شاهد آن هستیم. بلایای طبیعی در جوامع فقیرتر در حال افزایش است، عاملی که باعث ویرانی ساختارهای اقتصادی و اجتماعی جوامع محلی می‌شود.

*تهدید منابع آب و غذا با تغییر اقلیم

برای مشخص شدن تأثیرات منفی تغییر اقلیم به‌صورت جزئی‌تر، به برخی مشکلات ایجاد شده به واسطه این تغییرات در ادامه اشاره می‌شود.

ایجاد جنگ و درگیری از تأثیرات منفی تغییرات اقلیمی است، اثرات منفی امنیتی آینده تغییرات آب‌وهوا، بیشتر بر روی مناطقی است که امروزه میزبان جنگ‌های مسلحانه هستند مانند بخش شرقی و مرکزی آفریقا، خاورمیانه و مرکز و شرق آسیا.

در سال ۱۹۷۰ گردباد نابودکننده‌ای بنگلادش را که در آن زمان از لحاظ نظامی و سیاسی تحت سیطره بخش غربی پاکستان بود، درنوردید، در این میان کمک‌های ناچیز و بی‌اعتنایی آشکار رهبران پاکستان، به تشکیل جنبش جدایی‌طلب بنگلادش سرعت بخشید و باعث جنگ و درگیری، سپس استقلال بنگلادش از پاکستان در سال ۱۹۷۱ شد.

تهدید منابع آب و غذا با تغییر اقلیم گسترش می‌یابد، یکی از اصلی‌ترین عواقب گرم شدن کره زمین کاهش تولیدات کشاورزی و به تبع آن، افزایش رقابت بر سر غله است به‌طوری‌که به ازای افزایش هر یک درجه حرارت در فصل رشد، باروری برنج ۱۰ درصد کاهش می‌یابد.

در سال ۲۰۰۲ گرمای بی‌سابقه و خشک‌سالی همراه با آن، محصول غله هند، ایالات‌متحده و کانادا را به شدت کاهش داد و در اثر آن تولید غله جهان ۸۹ میلیون تن کمتر از مصرف آن شد.

گسترش فقر از دیگر تبعات منفی تغییر اقلیم است، وضعیت دارفور در سودان نمونه غیرقابل‌انکار از تنازع بقا و فقر است که به دلیل خشک‌سالی فاجعه‌آمیز دهه ۸۰ آغاز شده و تا امروز ادامه یافته است.

به نظر می‌رسد تغییرات بلندمدت اقلیم نه‌تنها به ریزش باران کمتر در سودان بلکه در بخش اعظم آفریقا به‌ویژه در جنوب ناحیه صحرای آفریقا منجر شده است، جایی که زندگی به باران بستگی دارد و خشک‌سالی به معنای مرگ است.

فاجعه‌بارترین اثر گرمایش جهانی، مهاجرت است. تعداد افراد تحت تأثیر بلایای طبیعی به طور غیرمنتظره‌ای زیاد شده است و به طور متوسط به ۲۳۱ میلیون نفر در سال رسیده که ۹۸ درصد آن‌ها تحت تأثیر بلایای مربوط به تغییر اقلیم هستند.

در سال ۲۰۰۸ تعداد ۴۲ میلیون نفر در اثر جنگ‌ها و درگیری‌های ناشی از تغییرات آب‌وهوایی مبادرت به مهاجرت و جابجایی کردند. انجمن نجات نروژ اعلام کرد که تنها در سال ۲۰۰۸، تعداد ۲۰ میلیون نفر به دلیل فجایع طبیعی ناگهانی ناشی از تغییرات آب‌وهوا مهاجرت کرده‌اند.

تأثیر بر مرزهای جغرافیایی و سیاسی نیز از علائم تغییر اقلیم است، ذوب شدن یخ‌های قطب شمال، گذرگاه شمال غربی را به‌عنوان آبراه بین‌المللی برای کشتیرانی، باز کرده و این راه با دسترسی به منابع غنی، از جمله نفت آغازگر اختلافاتی در مورد حاکمیت آبراه و ابعاد اکولوژیکی آن خواهد بود.

این اختلاف در حال تشدید است زیرا چندین کشور در حال تنظیم لوایح سیاسی و حقوقی برای ارائه به مراجع قضایی و ادعا در مورد بخش‌های مختلف منطقه هستند.

تهدید سلامت بشر و گسترش بیماری‌های واگیردار و خطرناک نیز از آثار منفی تغییرات آب‌وهوایی است، بر اساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت، ۱۵۰ هزار نفر در سال ۲۰۰۰ بر اثر تأثیرات تغییر اقلیم جان خود را از دست داده‌اند. همچنین گزارش‌هایی مبنی بر مرگ ۳۰۰ هزار نفر بر اثر افزایش شیوع مالاریا در سال ۲۰۰۳ وجود دارد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ این تعداد ممکن است به نیم میلیون نفر در سال افزایش یابد.

*ضرورت عزم جدی تمامی جوامع برای داشتن زندگی بهتر

اما در این شرایط و با توجه به تأثیرات بسیار زیاد تغییرات اقلیمی بر زندگی در این کره خاکی باید دید با چه اقداماتی می‌توان مسائل بوجود آمده در این زمینه را مدیریت و مشکلات را به حداقل رساند.

در مواجه با این واقعیت، عده‌ای بر این باور هستند که سرمایه‌گذاری برای آمادگی و اقدام برای مقابله با تغییرات آب‌وهوایی در حال افزایش است. برای کاهش اثرات تغییرات آب‌وهوا، عموم جوامع هم در کنار دولت‌ها نقش مهمی دارند.

همه باید تلاش کنیم ردپای کربن خود را کاهش دهیم. هر کاری که ما می‌توانیم برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انجام دهیم برای کمک به کاهش تغییرات آب‌وهوایی مفید است. نیاز است اقدامات سازگاری با تغییرات آب‌وهوا را مدیریت کنیم، همان‌طور که مدیریت کاهش اثرات تغییرات آب‌وهوا اجتناب‌ناپذیر است.

از سوی دیگر لازم است با قانون‌گذاران در تماس باشیم و آن‌ها را رصد کنیم. تقاضا برای حفظ و پیشبرد برنامه‌های داخلی و بین‌المللی در برابر تغییرات آب‌وهوا، سیاست‌گذاری‌ها و جریان منابع مالی را دنبال کنیم.

استفاده کمتر از وسایل نقلیه موتوری و تلاش برای پیاده‌روی علاوه بر کاهش هزینه‌ها سبب کاهش میزان مصرف سوخت‌های فسیلی و تولید گازهای گلخانه‌ای می‌شود.

با رعایت نکات ساده‌ای به‌منظور مصرف بهینه مانند استفاده از وسایل برقی با کمترین مصرف انرژی، به‌راحتی می‌توان از توسعه اثرات تغییر اقلیم جلوگیری کرد.

استفاده از منابع تجدیدپذیر نیز راهی مؤثر برای کاهش آثار تغییرات اقلیمی است، استفاده از این منابع برای تولید انرژی نه‌تنها سبب کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای می‌شود بلکه فرصت استفاده از منابع موردنظر را برای نسل‌های بعدی فراهم می‌سازد.

با استفاده از محصولات محلی و ارگانیک و کاهش میزان مصرف گوشت و لبنیات از تولید ۱۸ درصد گازهای گلخانه‌ای می‌توان جلوگیری کرد.

جریمه کردن آلوده‌کنندگان محیط‌زیست یا راهکار تشویق و تنبیه از دیگر روش‌های مؤثر برای مقابله با افزایش آلودگی است.

پرواز هوایی کمتر، توسعه آگاهی‌رسانی، افزایش مسئولیت‌پذیری و ایجاد انجمن‌های حفاظت محیط‌زیست از دیگر راهکارهای پیشنهادی در راستای کاهش آثار تخریبی تغییر اقلیم است.

*نقش مهم دولت‌ها در کنترل تغییرات آب ‌و هوایی

اما نقش دولت نیز در این بخش بسیار پررنگ است؛ ادغام برنامه‌های تغییرات آب‌وهوا در تمام سیاست‌ها و فرآیندهای تصمیم‌گیری ضروری است. نیاز داریم تا صرف‌نظر از اینکه در آینده چه چیزی رخ خواهد داد، از سرمایه‌گذاری پایه در علوم و آمادگی برای آینده اطمینان حاصل کنیم. به همین دلیل تغییرات آب‌وهوا باید در سطح محلی، ملی و بین‌المللی در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها در نظر گرفته شود.

سرمایه‌گذاری در علوم آب‌وهوا هم موضوع مهمی است. به جای حذف بودجه‌ها باید برای علوم تغییرات آب‌وهوا، بودجه بیشتری را در نظر گرفت. این بودجه‌ها می‌تواند شامل نظارت در زمان واقعی رخداد حادثه، پژوهش در اثرات مرتبط با تغییرات آب‌وهوا و اجرا و پیاده‌سازی راه‌حل‌های کاهش آثار و سازگاری با تغییرات اقلیم باشد.

از سویی لازم است ساختارهای سبز گسترش یابند. سرمایه‌گذاری برای فضای سبز، پارک‌ها، جنگل‌های شهری و راه‌کارهای اقتصادی هوشمند برای مدیریت سیلاب‌ها و سوانح طبیعی می‌تواند آسیب‌پذیری جوامع محلی را کاهش دهد. ضروری است جوامع مختلف، دولت‌های خود را به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سبز تشویق کنند.

پذیرفتن این اصل که پیش‌بینی آب‌وهوا ابزاری برای پیشبرد توسعه اقتصادی و عدالت اجتماعی است، ضروری بوده و انگیزه اقدام برای مقابله با تغییرات آب‌وهوا باید با هدف رفع نیازهای مردم باشد. باید برنامه‌های دولتی آسیب‌پذیرترین بخش‌ها را شناسایی کرده و راه‌حل‌ها بر مبنای این شناخت پایه‌ریزی شوند.

همه می‌دانیم که منافع جمعی در هر جامعه‌ای در جهت کاهش اثرات و سازگاری با تغییرات اقلیم است. در صورت عدم برنامه‌ریزی برای سازگاری با تغییرات اقلیم، ریسک‌های ناشی از تغییرات اقلیمی شدت می‌یابد.