کتاب "اسناد بلدیه و شهرداری اصفهان" موزه ای مکتوب
کتاب "اسناد بلدیه و شهرداری اصفهان، از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی" حاوی اسناد شهرداری اصفهان و متون مربوط به آن طی سالهای میان انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی است.
انتشار اسناد مراکز مختلف در ایران طی سالهای اخیر مورد توجه دستگاه‌های اداری قرار گرفته و در این زمینه آثاری نیز منتشر شده است.
این پدیده‌ای جالب است که می‌توان به شناخت وضعیت تاریخی گذشته این سازمان و نهادها و به ویژه در برنامه‌ریزی‌های آینده این مراکز کمک کند.
شهرداری اصفهان در کار انتشار اسناد خود از دیگر شهرداری‌ها سبقت گرفته و این مجموعه دو جلدی ارزشمند را منتشر کرده است.
کتاب "اسناد بلدیه و شهرداری اصفهان، از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی" با همکاری دیبا هاشمی فشارکی و مریم زمانی علویجه گردآوری و تدوین شده است و سال ۱۳۹۱ توسط انتشارات سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان در شمارگان یک‌هزار نسخه به چاپ رسیده است.
اصفهان نمونه‌ای است شاخص از هنر و تمدن ایران اسلامی رشد یافته در هزاروتوی روح صبور و بلندپروازانه هنرمندانی که این شهر را در اوج ترسیم نمودند.
شهری تلالو یافته از جلوه‌گری طبیعتش، صیقل یافته از دستان خلاق هنرمندانش و به تجلی درآمده از ورای توصیفات شاعران و ناظران مشتاق.
اصفهان جایگاه هنرمندان، مشاهیر، فلاسفه و دانشمندانیست که در هر دوره و زمان این شهر را به شاه‌بیت و گوهر یگانه‌ای در میان شهرهای ایرانی تبدیل نموده است، مدعای این گواه توصیفاتی است که از این شهر در سیاحت‌نامه و سفرنامه‌ها به یادگار مکتوب باقی مانده است.
از سیاحان شرقی همچون ناصر خسرو که شهری را زیباتر از اصفهان ندیده است تا پیرلوی فرانسوی که معتقد است اصفهان به تنهایی کهکشانی است که دست یافتن به ژرفای زیبایی و عظمت آن ممکن نیست.
پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی را می‌توان از ورای کاشی‌های نیلگون که بر بلندای گنبد مساجد فیروزه‌اش به آسمان گره می‌خورد به تماشا نشست. نصف جهان را می‌توان از ورای زنده‌رود جاودانش و در کنار پل‌های قدیمی و با شکوه‌اش ترسیم نمود، و روح معمارانش را در چهارباغ بهشتی نظاره گر شد.
برای پاسداشت این همه شکوه و بزرگی فخامت و عظمت می‌بایست طراح راهی پیچیده از شور و عشق به تعالی بود. راهی که افق زیبای شهر را تداوم می‌بخشد و در این مسیر بایستی مفهوم اهتمام و سعی را به تمام معنا سرلوحه منظر آتیه شهر خود نماییم تا بتوانیم منشور هفت‌رنگ معماری، هنر، موسیقی، صنایع ظریفه و ... شهر را به یکپارچگی و بلندای نام اصفهان به تجسم برسانیم.
از این منظر باید در ابتدا اصفهان را در آیینه تمام نمای اسناد، بیشتر شناخت. اسنادی که روایتگر وقایع و اتفاقات دیرین هستند؛ روایتگر شهر، کالبد شهر، طبیعت و هر آنچه در زندگی انسان‌ها تاثیر داشته و روزگارشان را متحول نموده است.
اسناد همچون شاه‌راهی روشن ما را یاری می‌نماید در شناسایی زوایای پنهان شهرمان، زوایایی که در پس اسناد اداری، مقالات، گزارشات و... هرکدام به گونه‌ای جلوه‌گری می‌نمایند و ما را یاری می‌کند تا بتوانیم مسیر آینده شهر را روشن و شفاف‌تر برنامه‌ریزی کنیم.
اسنادی که حاوی اطلاعاتی از وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اداری روزگار خود بودند و اینکه وظیفه ما را در پاسداشت و نگهداری آن از گزند نابودی سنگین‌تر می‌نماید.
شهرداری اصفهان با قدمتی بیش از ۱۱۲ سال، خود گویای بسیاری از تحولات و تغییراتی است که اینک در منظر اسناد می‌توان به تماشای آن نشست.
بلدیه‌ای که در سال ۱۲۸۶ هجری شمسی پس از پیروزی انقلاب مشروطه شروع به فعالیت نمود و از آن زمان تاکنون به درختی تناور تبدیل شده است و شاهد وقایع و گذر روزگار بسیاری بوده است.
ره‌آورد این دوران اسنادی است که از یکصد سال پیش تاکنون بر جای مانده است از دورانی که مردان عدالتخواه از زیر یوغ ظلم ستم‌شاهی ظل‌السلطانی و استبداد صغیر بیرون آمدند تا زمانی که فرزندانشان به تأسی از پدرانشان تجسم ظلم و بیدادگری را بار دیگر به زیرکشیدن و ملتی را از زیر یوغ ظلم و ستم پهلوی به درآورده و مولود نوپای انقلاب اسلامی را با قلبی مالامال از عشق به اسلام و وطن در آغوش کشیدند.
فرزندان وفادار مام وطن با اقتدا به رهبر و امامشان به روزگار طرحی نوین زدم و در پناه اسلام تلاش برای نجات تمامی مظلومان جهان را سرلوحه خود قرار دادند.
شهرداری اصفهان همچون دیگر نهادها پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی با پایبندی به ارزش‌های اسلامی ایرانی و انقلابی با برخورداری از مشارکت و پشتوانه مردمی، مدیریت هماهنگ شهری و بهره‌گیری بهینه از منابع و دستاوردهای نوین علمی نسبت به ارائه عادلانه خدمات با کیفیت مناسب و بهنگام در عرصه‌های مختلف به منظور ایجاد شهر اسلامی با محیط مطلوب زندگی و شاخه‌هایی چون آرامش، امنیت، نشاط، امید و رونق اقتصادی برای شهروندان گام‌های مستحکمی برداشته است.
این نهاد مردمی، سعی بر آن دارد علاوه بر اقدامات عمرانی، ترافیکی، خدماتی، شهرسازی و فرهنگی در ابعاد دیگر نیز فعالیت‌های خود را گسترش دهد و در این مسیر تلاش نموده با حفظ، نگهداری و ارائه گوشه‌ای از اسناد این نهاد؛ ترسیم‌گر راهی نوین برای مورخین و محققین و پژوهشگران مدیریت شهری باشد.
اسناد و مدارک تاریخی به عنوان بخش مهمی از یادواره‌ها و خاطرات مشترک مردم یک ملت، نقش مهمی در حفظ هویت دینی، ملی و فرهنگی گذشته، حال و آینده یک جامعه دارند.
در واقع اسناد تاریخی همچون دریچه از گذشته‌های دور هستند که به نسل کنونی هدیه شده‌اند تا عملکردی مطمئن‌تر و تضمین شده را برای تمدن و فرهنگ یک ملت به ارمغان بیاورند و در حقیقت حافظه تاریخی یک ملت را تشکیل دهند.
میراث اسنادی، بخش وسیعی از یادواره‌هایی را در بر می‌گیرند که نشانگر تنوع زبان و فرهنگ‌ها می‌باشد به گونه ای که در میان دارایی‌های ملی اسناد و کتب از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.
آرشیوهای ملی از آنجایی که نقشی عمده در تصمیم‌گیری دولت ها بر اساس شواهد و سوابق تاریخی دارند در واقع بازوی توانایی ملت و دولت ها به حساب می آیند اد می توانند به برنامه ریزی های کلان و ایجاد عدالت و فرصت‌های برابر دسترسی به اطلاعات برای آحاد جامعه پژوهشگر کشور به مانند گنجینه‌ای ارزشمند مورد استفاده قرار گیرند.
نگهداری و حفظ اسناد در ایران سابقه‌ای دیرینه دارد چنانکه در دوره هخامنشی زیربنای تشکیلات اداری را بایگانی سلطنتی تشکیل می‌داد. در این دوره اسناد مهم دولتی را در شهر "استخر فارس" و در محلی به نام "دژ نوشت" نگهداری می‌کردند.
مخازن آرشیوی ایران این است که در مناطق اکباتان، بابل، شوش و دیگر شهرهای محل اقامت شاهان ایرانی قرار داشته است. بعد از تسلط یونانی‌ها بر ایران، اسکندر با بهره‌گیری از شیوه‌ها و بنیادهای آرشیوی ایران سیستم عاشورایی سلطنتی را توسعه داد تعداد زیادی از اسناد دوره اشکانیان به صورت یکجا در سال ۱۹۵۰ در شهر "نسا" کشف شد که شامل اسناد کارپردازی دولت می‌شد.
در دوره ساسانیان اسناد، مدارک و رونوشت‌برداری از این اسناد دارای اهمیت و اعتبار زیادی بود و علاوه بر آن، گزارش‌های مهم کشور را در مجموعه‌هایی به نام سالنامه گردآوری می‌کردند و نگاهبانی مخصوص برای نگهداری این سالنامه‌ها داشتند.
در دوران صفویه اسناد و مدارک اهمیت ویژه یافته و تحت عناوین رقم، حکم، مثال و پروانه معرفی شده در این سیستم رونوشت، مکاتبات مهم دولتی در دفاتر ثبت می‌شد که به آن دفاتر "خلود" می‌گفتند در این حکومت تهیه و ارسال اسناد و مدارک مملکتی بر عهده منشی الممالک بود که اسناد و مدارک را براساس گروه‌های موضوعی منطقه و زمانی طبقه‌بندی و در دفاتر جداگانه‌ای به نام "سررشته" ثبت و نگهداری می‌نمودند. محل آرشیو در زمان صفویه عمارت چهلستون بود.
در سالهای نخستین حکومت قاجار آرشیو زیر نظر دربار بود، اما در دوره ناصرالدین شاه به دلیل توسعه تشکیلات دولتی آرشیو دربار اسناد و مدارک سیاسی در وزارت امور خارجه متمرکز را به اسناد مالی در تشکیلاتی زیر نظر منصب مستوفی الممالک نگهداری می شد و پس از آن با گسترش سازمان‌های اداری در ایران و تولید انبوه اوراق ایجاد آرشیوهای ملی و دولتی به صورتی اجتناب ناپذیر تبدیل گردید.
شهرداری نیز از جمله اولین سازمان‌ها و ادارات دولتی بود که در این فرآیند قانون مدارانه با تصویب قانون بلدیه توسط مجلس شورای ملی در ۱۰۸ فصل ۱۲ خردادماه ۱۲۸۶ هجری شمسی و به دنبال آن، تشکیل انجمن‌ها و ادارات بلدیه به عنوان نهادی نوپا تشکیل و اندک اندک به یکی از بزرگ‌ترین نهادهای مدیریت شهری تبدیل شد.
عمر یکساله این سازمان باعث شده است که اسناد بسیاری با موضوعات مختلف و متعدد همچون وظایف شهرداری، گویای تحولات و تغییرات شهر و شهرداری در یک سال اخیر باشند.
قوانین مصوبات اسناد مالی-اداری که هرکدام به تنهایی گویای بخش عمده‌ای از حوادث اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... و شهرداری هستند و بیانگر نقاط تاریک و مبهم بسیاری هستند که مورخان بازگشایی گره نقاط کور را تنها در بررسی این اسناد می‌جویند.
شهر اصفهان تنها سه ماه پس از تصویب قانون بلدیه در ۲۱ شهریور ماه ۱۲۸۶ هجری شمسی نسبت به انتخابات انجمن بلدیه و تشکیل اداره بلدیه اقدام کرد. با توجه به قدمت بیش از یکصد سال تشکیل شهرداری در اصفهان، این سازمان دارای گنجینه عظیم از اسناد و مدارک تاریخی است که نمایانگر تغییر و تحولات رو به رشد این سازمان در طی یک قرن گذشته است.
قدیمی‌ترین اسناد که در بایگانی‌های شهرداری اصفهان مورد بررسی قرار گرفته مربوط به اولین سالهای ۱۳۰۰ می‌باشد که با وجود اهمیت فوق‌العاده این اسناد، ذکر این مطلب که این گنجینه‌ها بسیار آسیب‌پذیرند نیز مسئولیت حفاظت از این اسناد را بسیار سنگین‌تر می‌نماید.
حفظ اسنادی با ارزش که ممکن است براثر حوادث طبیعی و یا فجایع انسانی از بین بروند همواره دغدغه خاطری برای پژوهشگران بوده است. چاپ این اسناد و مدارک به صورت مستند می‌تواند علاوه بر ایجاد منبع اطلاعاتی برای مسئولین، پژوهشگران و مورخین؛ مانع از نابودی این اسناد نیز شوند.
در راستای این مهم و در جهت حفظ اسناد و منابع مکتوب شهرداری؛ مدیریت روابط عمومی شهرداری اصفهان با استفاده از مجموعه اسناد موجود در بایگانی نیمه‌جاری شهرداری، گنجینه اسناد مرکز اسناد ملی، آرشیوهای شخصی، روزنامه‌ها و نشریات محلی و کشوری، با بررسی هزاران پرونده، متن، سند و روزنامه و گزینش بخشی از این اسناد، نسبت به تهیه و تدوین کتاب حاضر با عنوان "اسناد بلدیه و شهرداری اصفهان از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی" اقدام نموده است.
در این مجموعه سعی شده است که بخش کوچکی از تحولات شهر و شهرداری اصفهان در قالب‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، اداری و مالی عمرانی و خدماتی در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.
در جلد اول فصل‌هایی با عناوین آشنایی با نحوه اداره شهر از تشکیل سیستم اداری تا قبل از تشکیل بلدیه، تأسیس انجمن بلدیه تا انحلال آن، دوره تثبیت شهرداری و تصویب قانون استقلال شهرداری‌ها آمده و در جلد دوم فصل‌های حرکت بسوی استفاده از ابزار و ادوات نوین در شهرداری‌ها، و تشکیل اولین شهرداری‌های پس از انقلاب و تشکیل شوراهای همیاری مناطق مورد بحث قرار گرفته است.
در تمام این مراحل نه تنها اسناد بلکه گزارش بسیاری از مطبوعات وقت نیز درباره اقدامات شهرداری درج شده است.
علاوه بر تصاویر اسناد مربوطه بخشی از تصاویر مربوط به راهپیمایی‌های دوران انقلاب نیز در انتهای مجلد دوم آمده است.
هیچ تردیدی نیست که این اثر ارزش زیادی برای اصفهانی‌ها به طور خاص و شناخت تاریخ شهری در ایران دارد.
منبع ایرنا