مورد عجیب «اصغر فرهادی» و حواشی «قهرمان»

همشهری: زمانی که اصغر فرهادی جایزه اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان را برای «جدایی نادر از سیمین» در سال2012 برد، سیل تبریک‌ها و تحسین‌ها بود که به سمتش سرازیر شد؛ از مرحوم عباس کیارستمی تا مرحوم محمدرضا شجریان، از برد پیت و آنجلینا جولی تا مریل استریپ و رابرت دنیرو، از مسعود کیمیایی تا داریوش مهرجویی، از علی کریمی تا مهدی مهدوی‌کیا، از نیکولای سارکوزی (رئیس‌جمهور وقت فرانسه) تا ویکتوریا نولند (سخنگوی وقت وزارت خارجه ایالات متحده)، از سیدحسن خمینی تا سیدمحمد خاتمی، از مجید مجیدی تا جواد شمقدری و ده‌ها چهره مطرح دیگر این دستاورد بزرگ را به فرهادی تبریک گفتند و او را ستودند.
در آن زمان حجم ستایش‌ها از فرهادی چنان بود که هر نقد یا مخالفتی با فیلم او به غرض‌ورزی سیستماتیک با فرهادی و دوستداران او تعبیر می‌شد.
فرهادی در آن ایام همچون شجریان نمادی از مردم بود که به‌رغم میل کسانی که دوست نداشتند موفقیش را ببینند، به موفقیت رسیده بود. اما این‌بار و در سال2021 که فرهادی جایزه بزرگ جشنواره کن را برای «قهرمان» از آن خود کرد، دیگر خبری از آن مدایح نبود. در فضای مجازی، عده‌ای فرهادی را به‌خاطر سخن نگفتن از وضعیت خوزستان به محافظه‌کاری و حتی سازش‌کاری متهم کردند و جایزه او را بی‌ارزش خواندند.

در مقابل، عده‌ای دیگر وظیفه فرهادی را نه اندیشه با ذهن مخالفانش بلکه فیلم ساختن و بیان عقاید خودش عنوان کردند و به دفاع از فرهادی پرداختند. اخیرا هم در اقدامی بی‌سابقه بعد از کسب جایزه بزرگ جشنواره کن برای فیلم «قهرمان»، بنرهایی به پیشنهاد کانون کارگردانان خانه سینما و با موافقت سازمان زیباسازی شهر تهران برای این فیلم و اصغر فرهادی در برخی نقاط تهران نصب شده است. این بار هم، به‌رغم جنگ و جدل‌های فضای مجازی درباره فرهادی، عده‌ای از سیاسیون و سینماگران موفقیت فرهادی را تبریک گفتند ولی نمی‌توان کتمان کرد که این بار موفقیت فرهادی در کن بازتاب موفقیتش در اسکار را نداشت.
جایزه بزرگ (Grand Prix) جشنواره کن که توسط داوران به فیلمی از بخش رقابت اصلی جشنواره داده می‌شود، هرچند اعتبار نخل طلا را ندارد، اما از نظر اعتبار بعد از نخل طلا قرار می‌گیرد. تاکنون کارگردانان نامی‌ای مثل اسپایک لی (بلککلنزمن)، نوری بیلگه جیلان (روزی روزگاری در آناتولی)، آندری تارکوفسکی (ایثار)، ژاک ریوت (مزاحم زیبا)، جوزپه تورناتوره (سینما پارادیزو)، تئو آنگلوپولوس (نگاه خیره اولیس)، لارس فون تریه (شکستن امواج) و بسیاری غول‌های دیگر سینمای جهان این جایزه را مال خود کرده‌اند و قرار گرفتن نام هر کارگردانی در این فهرست افتخار بزرگی است.
فرهادی هم که امسال به‌صورت مشترک با یوهو کاسمانن، کارگردان فیلم «کوپه شماره۶» برنده این جایزه شد، نام خود را در کنار نام‌های بزرگی که در این فهرست به چشم می‌خورد جاودانه کرد. ولی از همان نخستین اکران فیلم در جشنواره، با وجود اینکه اغلب واکنش‌های منتقدان ایرانی حاضر در کن و منتقدان خارجی به «قهرمان» نسبتا مثبت بود، جوی در فضای مجازی ایجاد شد که کیفیت فیلم برایش خیلی مهم نبود و با انواع و اقسام فکت و مغالطه، مواضع سیاسی قاطع و صریح فرهادی را بر دیدگاه هنری او ارجحیت می‌داد.
برخی‌ها معتقد بودند که فرهادی حاضر نیست با به خطر انداختن حرفه و فیلم‌هایش مواضع سیاسی آشکاری اتخاذ کند و به انتقاد لب بگشاید. فرهادی خود در کنفرانسی خبری در این‌باره گفت کار او بیانیه‌نویسی نیست و اگر به جای فیلم ساختن درباره موضوعی مثل اعدام نوجوانان بیانیه می‌نوشت دیگر کسی «شهرزیبا» را به‌خاطر نداشت.
اما مخالفان او حاضر به کوتاه آمدن نبودند و در روزهای بعد، با گسترش اعتراضات خوزستان، نقدها به فرهادی که در کن اشاره‌ای به وضعیت مردم این شهر نکرده بود بیشتر شد. آیا همه بزرگانی که نامشان در فهرست کارگردانان برگزیده جایزه بزرگ کن به چشم می‌خورد، مواضع سیاسی منتقدانه‌ای داشته‌اند؟ آیا اگر فرهادی در کن سخنانی می‌گفت که ادامه فیلمسازی‌اش را در ایران با بن‌بست مواجه می‌کرد کارگردان بهتری می‌شد؟ آیا رویکرد فرهادی در پرداختن به مسائل جامعه ایرانی بدون اشاره به زمینه‌های حکمرانی که به بروز این مسائل منجر شده صادقانه است؟ کشمکش‌ها بر سر وضعیت بغرنج فرهادی همچنان ادامه دارد.
عده‌ای تصمیم گرفتند نارضایتی‌شان را از فرهادی با دادن نمره یک به «قهرمان» در پایگاه اینترنتی IMDb نشان دهند. این در حالی است که فیلم آخر او هنوز جز کن در جایی به نمایش درنیامده و سایت IMDb نیز در روزهای گذشته که متوجه غیرعادی بودن تعداد امتیازهای پایین فیلم فرهادی شد، امکان امتیاز دادن به این فیلم را تا زمان نمایش عمومی آن متوقف کرد.
از سوی دیگر، نصب بنرهایی در تهران برای تبریک به فرهادی نشان می‌دهد که این رشته سر دراز دارد و در زمان اکران عمومی فیلم فرهادی در ایران دوباره باید شاهد واکنش‌های افراطی مخالفان و موافقان وی باشیم. شاید استقبال مردم از فیلم فرهادی در اکران عمومی در شرایطی که کرونا فعلا در ایران وجود دارد و سینما رفتن نوعی خطر کردن و بی‌احتیاطی محسوب می‌شود، نوعی وزن‌کشی برای مخالفان و دوستداران او باشد.