کرونا چه بلایی سر پیوند عضو آورد/ نمی توانیم منتظر بمانیم
همزمان با شیوع کرونا در کشور، یکی از بخش های نظام سلامت که از اهمیت ویژه ای برخوردار است، دچار تعطیلی شد. اهدا و پیوند عضو، که حیات برخی بیماران به آن بسته است.
ما دو نوع مرگ داریم که ۹۹ درصد آن قلبی و برای مردم شناخته شده است و یک درصد آن مرگ مغزی است که شناخته شده نیست و برای افراد مبهم است چرا که سینه فرد مرگ مغزی به واسطه دستگاهی که به آن متصل است، حرکتی شبیه به تنفس دارد و قلب او می‌زند و حتی برخی حرکت‌های واکنشی نیز دارد. در واقع، مرگ مغزی هنوز برای جامعه ناشناخته است و از این رو است که خانواده‌ها به راحتی رضایت نمی‌دهند.
در همین حال، علت اکثر مرگ‌های مغزی تصادفات جاده‌ای در سنین ۲۰ تا ۴۰ سال است که متأسفانه به دلیل همین عدم آگاهی خانواده‌ها و رضایت ندادن به اهدا، امکان استفاده از اعضا برای زندگی بخشیدن به بیمارانی که منتظر پیوند عضو هستند، فراهم نمی‌شود.
علاوه بر این موضوع که هنوز برخی خانواده‌ها با اهدای عضو مرگ مغزی کنار نیامده‌اند، کرونا هم به این مشکل اضافه شد.
با شیوع بیماری کرونا، روند مراجعات بیماران غیر کرونایی به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشور تحت تأثیر این بیماری قرار گرفت و باعث شد خیلی از بیماران به دلیل ترس از ابتلاء به کرونا، از پیگیری بیماری خود منصرف شوند. در همین حال، برخی بیماران می‌بایست حتماً تحت نظر پزشک معالج خود باشند تا روند درمان بیماری آنها دچار اختلال نشود.
امید قبادی نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان، در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: از اواخر بهمن ۹۸ در ابتدای شیوع پاندمی کرونا، از سوی وزارت بهداشت دستور اکید آمد که پیوند و اهدا در کشور باید کنسل شود و مجدداً وزارتخانه گروه‌های تخصصی را دور هم جمع کرد و اولین دستورالعمل پیوند و اهدا در بحران کرونا نوشته شد و ۱۵ اسفند ۹۸ اولین پروتکل ابلاغ شد. از همان زمان مجدداً و با احتیاط روند اهدا و پیوند را شروع کردیم چون هیچ دورنمایی پیش رو نداشتیم و نمی‌دانستیم چه اتفاقاتی در پیش داریم. حتی نمی‌دانستیم بیماری کرونا چطور منتقل می‌شود اما به هر حال کلیاتی نوشته شد تا به طور محتاطانه اهدا و پیوند را از سر بگیریم. بنابراین از ابتدای سال ۹۹ روند اهدا و پیوند مجدداً به تعداد بسیار محدود آغاز شد.
از اواخر بهمن ۹۸ در ابتدای شیوع پاندمی کرونا، از سوی وزارت بهداشت دستور اکید آمد که پیوند و اهدا در کشور باید کنسل شود و مجدداً وزارتخانه گروه‌های تخصصی را دور هم جمع کرد و اولین دستورالعمل پیوند و اهدا در بحران کرونا نوشته شد و ۱۵ اسفند ۹۸ اولین پروتکل ابلاغ شد وی در خصوص علل مختلف افت اهدا و پیوند اعضا افزود: در زمان شیوع پاندمی تمامی نیروی انسانی و تخت‌های بیمارستانی ما معطوف به کرونا شده بود، حتی نیروی انسانی که در کل کشور برای اهدای عضو کار می‌کردند هم مشغول به کنترل کرونا شدند. در نتیجه ما در کشور با چند معضل درگیر بودیم. کمبود نیروی انسانی، کمبود فضای سالم و تمیز و استریل برای مقوله اهدا و پیوند و همچنین خود ویروس کرونا که از فرد اهداکننده به گیرنده منتقل می‌شد.
قبادی ادامه داد: مشکلی که درباره خود ویروس کرونا وجود داشت دو بخش بود. اول اینکه بیمارانی که پیوند اعضا می‌شوند بعد از پیوند داروهای سرکوب گر ایمنی می‌گیرند تا بدنشان ارگان جدید را حفظ کند، چون در غیر این صورت سیستم ایمنی بدن به مقابله با عضو جدید می‌پردازد و عضو را رد می‌کند. در شرایط عادی، کسانی که پیوند عضو می‌شوند به خاطر دریافت داروی سرکوب کننده ایمنی، بدنشان چندین برابر بیشتر از دیگران آمادگی ابتلاء به عفونت‌های ویروسی را پیدا می‌کند و در نتیجه خود پیوند عضو به دلیلی که گفته شد و همچنین به خاطر بالا رفتن ریسک ابتلاء به کرونا برای بیمار پیوند شده، تبدیل به یکی از مشکلات بزرگ عدم پیوند اعضا در تمام دنیا شد.
نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان گفت: با این شرایط در دوران کرونا فقط افرادی پیوند می‌شود که وضعیت آنها وخیم است و شرایط اورژانسی دارند و به عبارتی اگر پیوند نشوند فوت می‌کنند. بنابراین این امکان که صبر کنیم تا کرونا تمام شود و بعد عمل را انجام دهیم وجود ندارد. در نتیجه در حال حاضر انتخاب گیرنده، هم با حساسیت بیشتر و هم با کمیت کمتری صورت می‌گیرد.
وی، مسئله بعدی را احتمال ابتلای فرد اهداکننده به ویروس کرونا دانست و افزود: تعداد قابل توجهی از افراد مرگ مغزی یا از قبل کرونا داشتند یا در بیمارستانی که بستری می‌شدند کرونا می‌گرفتند و بنابراین قابلیت اهدا نداشتند. فردی که کرونا می‌گیرد طبق پروتکل‌های ما و جهان حداقل باید یک ماه از پاک شدن بدنش از ویروس بگذرد که خود این مسئله اهدا را با مشکل مواجه می‌کند.
قبادی ادامه داد: در کل، مسائلی مانند محدودیت در انتخاب گیرنده عضو پیوندی، خطرناک بودن پیوند برای بیمار به سبب ابتلای اهداکننده به ویروس، کمبود نیروی انسانی، کمبود فضای بیمارستانی و…، سبب شد تا نرخ اهدا و پیوند در ایران و تمام دنیا با افت شدید مواجه شود. در سال ۹۹ در ایران حدود ۵۰ درصد افت اهدا و پیوند داشتیم. ما در سال ۹۸ با شاخص اهدای عضو ۳/۱۴ (نسبت تعداد اهدا کننده در سال به هر یک میلیون جمعیت) در رتبه یک آسیا به لحاظ اهدای عضو بودیم، ولی سال ۹۹ شاخص اهدای عضو ما به ۸/۷ افت کرد. منتها هرچه جلوتر رفتیم دانش ما نسبت به کرونا و چگونگی اهدا و پیوند در شرایط پاندمی بالاتر رفت و دستورالعمل‌ها تخصصی‌تر شد و در نتیجه تعداد اهدا و پیوند ایمن نیز افزایش یافت. به همین دلیل در سه ماهه اول سال ۱۴۰۰ افت بسیار شدید ۵۰ درصدی ما به زیر ۲۰ درصد رسید که نشان می‌دهد توانسته‌ایم مانند برخی کشورها به سمت رشدی که قبلاً داشتیم برویم و به طور قابل‌توجهی این افت را جبران کنیم.
فردی که کرونا می‌گیرد طبق پروتکل‌های ما و جهان حداقل باید یک ماه از پاک شدن بدنش از ویروس بگذرد که خود این مسئله اهدا را با مشکل مواجه می‌کند نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان خاطرنشان کرد: طبیعتاً در پیک‌هایی که وجود دارد باز هم اهدا و پیوند افت می‌کند. در حال حاضر اهدا و پیوند به صورت پایه‌ای برای بیماران نیازمند انجام می‌شود.
نویسنده کتاب «۸۵ تکنیک شیوه‌های اصولی و نوین رویارویی با خانواده‌های افراد مرگ مغزی» به چند نکته آماری بسیار مهم در خصوص وضعیت اهدا و پیوند در ایران اشاره کرد و گفت: ایران تنها کشور خاورمیانه است که پیوند تمامی ارگان‌های حیاتی یعنی کبد، کلیه، قلب، لوزالمعده و روده در آن انجام می‌شود. ایران رتبه یک کشورهای آسیایی را در اهدای عضو دارد. تعداد پیوند کبد در یک بیمارستان در مرکز شیراز رتبه یک جهان را دارد. ایران کشوری است که حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ پیوند کلیه در سال انجام می‌دهد و از معدود کشورهایی است که پیوند روده دارد. ما از نظر تعداد و کیفیت اهدا و پیوند کشوری رو به توسعه و نزدیک به کشورهای توسعه یافته هستیم و در میان کشورهایی که عمل اهدا و پیوند را انجام می‌دهند رتبه ۳۱ اهدای عضو در جهان را داریم.
قبادی در پایان گفت: متأسفانه در هر دو تا سه ساعت یک نفر از بیماران لیست انتظار پیوند عضو فوت می‌کند. بنابراین امیدواریم مراعات پروتکل‌های بهداشتی توسط مردم همیشه نوع‌دوست کشور موجب شود تا این ویروس منحوس هرچه زودتر ریشه‌کن گردد و عملیات اهدا و پیوند با قوت هرچه بیشتر انجام گیرد.