چرا برخی مردم از تزریق واکسن کرونا فرار می‌کنند؟
تزریق واکسن کرونا در شرایط پاندمی اقدامی عقلانی است، بهبود شرایط واردات واکسن کرونا در هفته‌های اخیر منجر به سرعت گرفتن واکسیناسیون شده، اما این در شرایطی است که برخی افراد تمایلی به تزریق واکسن ندارند، از مهم‌ترین دلایل مخالفت‌ها، اطلاعات غلط ضد واکسن و انتشار آنها در فضای مجازی است.
تا همین چند ماه گذشته که واردات واکسن به هر دلیل و بهانه‌ای با کندی پیش می‌رفت بسیاری از مردم نگران تأمین واکسن بودند اما با سرعت گرفتن واردات واکسن و تولید داخلی نزدیک به نیمی از جمعیت جامعه واکسن کرونا را دریافت کردند.
به نظر متخصصان و دانشمندان برای رسیدن به شرایط عادی و کاهش مرگ و میر باید بیش از ۷۰ درصد جمعیت جامعه واکسینه شوند، اما آنچه امروزه در کنار تأمین واکسن جامعه را با چالش مواجه کرده عدم تمایل عده‌ای برای دریافت واکسن کرونا است که بدون دلیل علمی از دریافت واکسن اجتناب کرده و مخالف واکسیناسیون هستند.
واکسن هراسی؛ چالشی جدی در مهار کرونا
اوایل شهریور ماه امسال بود که در خبرها اعلام شد واکسن‌هراسی و بی‌توجهی به دستورالعمل‌های بهداشتی اتفاق ناگوار و چالش جدی در اجرای طرح واکسیناسیون سراسری است که جمعی از پزشکان و متخصصان حوزه بهداشت و درمان نسبت به عواقب ترس واهی ناشی از تزریق واکسن و شیوع گسترده کرونا هشدار داده‌اند.
براساس آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از زمان آغاز واکسیناسیون سراسری در کشور تاکنون دستکم ۲۰ تا ۴۰ درصد گروه پرخطر اعم از سالمندان و جوانان باوجود اولویت بندی‌های انجام شده برای نام نویسی و تزریق واکسن کرونا اقدام نکرده‌اند.
متخصصان حوزه بهداشت و درمان بی‌رغبتی گروه‌های پرخطر برای تزریق واکسن را چالش جدی برای مهار کرونا ویروس می‌دانند و براساس ارزیابی‌ها با اقشار مردم نشان می‌دهد با وجود شیوع افسار گسیخته کرونا ویروس، تعدادی از واجدان شرایط تزریق واکسن کرونا علاقه برای تزریق ندارند.
ترس و اضطراب زیاد ناشی از عواقب واکسن کرونا
عوامل زیادی را در ارتباط با بی‌رغبتی برخی اقشار مردم در تزریق واکسن کرونا می‌توان برشمرد که از جمله آن، هجمه‌های رسانه‌ای برخی افراد طرفدار تجویز گیاهان دارویی و پاشیدن بذر ترس ناشی از عواقب واکسن کرونا در جامعه، اضطراب ناشی از عوارض بعد از تزریق واکسن، هجمه رسانه‌های معاند خارج از کشور باهدف بی‌کیفیت جلوه دادن واکسن‌های تولید داخل و در نهایت عوام‌گرایی و بی‌توجهی توده‌ای از مردم به صحبت‌های افراد صاحب نظر در ارتباط فواید واکسن برای مهار کرونا ویروس است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که دلایل این افراد برای تزریق نکردن واکسن کرونا مبنای علمی و کارشناسی ندارد و عوام‌گرایی و و اضطراب ناشی از عوارض احتمالی واکسیناسیون از دلایل واکسن نزدن آنها مطرح شده است.
هفت دلیل اصلی امتناع از دریافت واکسن
نتایج یک نظرسنجی نشان می‌دهد بیش از ۱۴ درصد افراد با سن بیشتر از ۱۸ سال اعلام کرده‌اند، نمی‌خواهند واکسن بزنند. جمعیت بالای ۱۸ سال ایران حدود ۶۰ میلیون نفر است. از این رو این نظرسنجی نشان می‌دهد که در حال حاضر که محدودیت سنی تزریق واکسن برداشته شده، بین ۸.۵ تا ۹ میلیون نفر از دریافت آن امتناع خواهند کرد.
اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد، سیر نزولی تعداد افرادی است که تمایلی به دریافت واکسن ندارند، این نظرسنجی از افراد بالای ۱۸ سال در اواخر فروردین ماه یعنی حدود پنج ماه پیش نشان می‌داد بیش از ۲۴ درصد افراد به دریافت واکسن علاقه‌ای ندارند. بنابراین این موضوع نشان می‌دهد که با گذشت هرچه بیشتر زمان و اثبات اثرگذاری واکسن‌ها و مشاهده عدم عوارض در پی تزریق آن افراد بیشتری به دریافت واکسن متمایل می‌شوند.
مردان بیشتر از زنان از واکسن فراری هستند
نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران در خصوص واکسن در تاریخ ۲۱ تا ۲۵ شهریور ۱۴۰۰ در سطح ملی اجرا شده است. اطلاعات نظرسنجی با در نظرگرفتن جمعیت بالای ۱۸ سال کشور با نمونه ۱۵۸۱ نفر به شیوه تلفنی گردآوری شده است.
عدم تمایل به دریافت واکسن کرونا در میان گروه‌های مختلف، متفاوت است:
- مردان (۱۷.۲ درصد) بیشتر از زنان (۱۱.۳ درصد) گفته‌اند تمایلی به واکسن زدن ندارند.
- عدم تمایل به دریافت واکسن در گروه سنی زیر ۵۰ سال (۱۷ درصد) به طرز قالب توجهی بیش از گروه سنی بالای ۵۰ سال (۷ درصد) است.
- مجردها (۱۷.۸ درصد) بیش از متأهل‌ها (۱۳.۴ درصد) گفته‌اند رغبتی به دریافت واکسن ندارند.
- عدم تمایل به دریافت واکسن در میان افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی ۱۵.۷ درصد و در بین افراد دارای تحصیلات دانشگاهی ۱۱.۳ درصد است.
- عدم تمایل به دریافت واکسن کرونا در بین افرادی که ساکن مراکز استان‌ها هستند ۱۴.۷ درصد، شهرهای کوچک‌تر ۱۵.۱ درصد و روستاها ۱۲.۳ درصد است.
چرا برخی «نه» به واکسن می‌گویند؟
از کسانی که گفته‌اند تمایلی به دریافت واکسن ندارند در یک سوال باز پرسیده شد «به چه دلیل تمایل به زدن واکسن ندارید؟»
بیشترین پاسخ به این سوال «اعتماد نداشتن» به واکسن‌های کرونا بوده است و ۳۰.۱ درصد افراد این عامل را دلیل عدم تزریق واکسن اعلام کرده‌اند. دومین پاسخ پرتکرار ترس از عواقب ناشی از تزریق واکسن با ۲۹.۴ درصد بوده است.
مشکلات شخصی (۹.۶ درصد)، عدم احساس نیاز به واکسن (۶.۱ درصد)، مشکلات جسمی (۳.۶ درصد)، نداشتن وقت (۳.۲ درصد)، در دسترس نبودن واکسن مورد علاقه در کشور (۲.۲ درصد) و سایر دلایل؛ علتی ندارد، علاقه ندارم، دلایل شخصی و … (۱۰.۱ درصد) دلیل عدم تمایل افراد به تزریق واکسن بوده است.
آیا واکسیناسیون باید اجباری شود؟
وزارت بهداشت اعلام کرده که واکسیناسیون را اجباری نخواهد کرد، اما محدودیت‌هایی برای افرادی که واکسن نمی‌زنند، ایجاد می‌کند. به طور مثال گفته شده این افراد باید به طور مرتب با هزینه شخصی خود تست پی‌سی‌آر بدهند تا بتوانند از برخی خدمات اجتماعی برخوردار شوند.
مقاومت در برابر واکسن چینی
از گذشته ذهنیت بخشی از ایرانیان درباره محصولات چینی موجود در بازار چندان مطلوب نبوده و حالا این ذهنیت به واکسن چینی موجود در ایران نیز سرایت کرده است. واکسن سینوفارم چینی که به گفته سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا ۶۷ درصد واکسن موجود در ایران را تشکیل می‌دهد، از سوی گروهی از افراد فراخوان‌شده به واکسیناسیون مورد استقبال قرار نگرفت.
از سویی برخی اخبار ضدونقیض درباره واکسن سینوفارم به این بی‌رغبتی دامن زده و افراد بیشتری را بی‌تمایل کرده است. برخی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شایعاتی منتشر کردند، خبری که البته مسئولان وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو آن را تکذیب کرده و اشتباه دانسته‌اند. این خبر در کنار اخبار مربوط به کم‌اثر بودن سینوفارم و ابتلای افراد پس از تزریق هر دو دوز این واکسن و حتی شایعه مرگ برخی دیگر باعث شده افراد بیشتری از تزریق سینوفارم سر باز بزنند.
منتظران واکسن‌های بهتر
گروه دیگری که تاکنون به‌رغم فراخوان‌های عمومی برای دریافت واکسن کرونا به مراکز واکسیناسیون مراجعه نکرده‌اند، کسانی هستند که نسبت به کل واکسن‌های موجود در ایران دید خوبی ندارند. گروه دیگری هم هستند که منتظرند اثربخشی واکسن‌های تزریق‌شده در افراد جامعه را ببینند و بعد برای واکسیناسیون خود اقدام کنند.
اخبار ضد و نقیض که البته از سوی متخصصان و مسئولان وزارت بهداشت رد می‌شود درباره افراد واکسینه‌شده که دوباره کرونا گرفته یا فوت کرده‌اند نیز باعث تشدید ترس و خودداری عده‌ای از واکسیناسیون شده است، عده‌ای از شهروندان بر این باور هستند که بین افرادی که واکسن زده‌اند، کسانی را دیدند که بعد از دوز دوم فوت کرده‌اند یا دوباره به بدترین شکل مبتلا شده‌اند، این اتفاق یعنی واکسیناسیون بر اساس فیزیولوژی هر فرد صورت نگرفته که باید اصلاح شود.
از سندروم «آب مقطر» تا سکته قلبی جوانان
۱۵ مهرماه امسال بود در خبرها اعلام شد که بعد از ماجراهای واکسن بخرید، این روزها با اینکه خرید واکسن کرونا سرعت گرفته و محموله‌های واکسن یکی بعد از دیگری وارد کشور شده و محدودیت سنی برای واکسیناسیون هم برداشته شده، هنوز تعداد قابل‌توجهی از هموطنان برای تزریق واکسن اقدام نکرده‌اند.
نتایج نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران نشان داد ۱۴.۲ درصد از شهروندان بالای ۱۸ سال کشور، اصلاً تمایلی به تزریق واکسن کرونا را ندارند. علت عدم تمایل به دریافت واکسن در گروه‌های مختلف، متفاوت است اما در یک جمع‌بندی کلی، عدم اعتماد به واکسن، ترس از عوارض واکسن، مشکلات شخصی، عدم احساس نیاز به واکسن، مشکلات جسمانی به‌عنوان دلایل اصلی بیان شده است.
بنا بر گزارش‌های اعلام شده در کشور با «ترس از عوارض واکسن» که با ۲۹.۴ در رده دوم قرار گرفته، کار داریم. ترسی که اغلب ریشه در شایعاتی دارد که دهان به دهان در جامعه منتقل می‌شود؛ همان حرف‌های نگران کننده‌ای که بی‌آنکه دلیل و منطق علمی داشته باشد، باعث ایجاد ترس و تردید در افراد و معیار تصمیم‌گیری آنها می‌شود.
برای بررسی برخی از مصادیق این ترس و پاسخ به آنها، بررسی صفحات پزشکی پزشکان و متخصصان صورت گرفته که در دوران کرونا با جریان اطلاع‌رسانی تخصصی و رایگان، در کاهش نگرانی مردم و کمک به آنها در تصمیم‌گیری‌های درست نقش بسزایی داشته‌اند. بسیاری از این صفحات این روزها در زمینه واکسن کرونا هم، با سلاح علم در مقابل شایعات قد عَلَم کرده‌اند و تلاش می‌کنند به هموطنان کمک کنند بهترین تصمیم را برای سلامتی خود و جامعه بگیرند.
معیار اثرگذاری واکسن بروز عوارض نیست
از طرف دیگر توجه داشته باشید که تب، بدن درد، سردرد، بی‌حالی، لرز ازجمله عوارض واکسن است. اما در هیچ منبع علمی و تحقیقاتی گفته نشده اگر واکسنی این عوارض را ایجاد کند، به معنی اثرگذاری بهتر آن واکسن است. به عبارت دقیق‌تر، معیار اثرگذاری واکسن، بروز این عوارض نیست. مثلاً شما خربزه می‌خورید و دل درد می‌گیرید اما من می‌خورم و هیچ علامتی پیدا نمی‌کنم. هر دوی ما یک مدل خربزه خورده‌ایم. نه خربزه‌ای که من خوردم، شیرین‌تر بوده و نه خربزه‌ای که شما خوردید، خراب بوده. این تفاوت، به دلیل پاسخ متفاوت بدن ما به یک ماده غذایی یا دارویی است.
اگر واکسن بزنم؛ ناقل می‌شوم؟
برخی افراد نگران هستند با تزریق واکسن، ناقل شوند و باعث آلودگی اطرافیان خود به ویروس کرونا شوند. تحقیقات نشان می‌دهد واکسن زدن، با آلوده شدن به ویروس، تفاوت دارد. اغلب واکسن‌های کرونا، از ویروس کشته یا ضعیف شده تولید شده‌اند، درست مثل واکسن فلج اطفال یا اغلب واکسن‌های آنفلوآنزا. در مابقی واکسن‌ها هم، یا فقط قطعاتی از ویروس یا صرفاً پروتئین‌های غیرقابل تکثیر ویروس وجود دارد.
بنابراین این واکسن‌ها با وارد کردن ویروس ضعیف یا کشته شده به بدن، سیستم ایمنی را با ویروس مواجه می‌کنند. سیستم ایمنی تحریک می‌شود و بعد از مدتی از تزریق دُز اول، نسبت به ویروس تا حدی ایمنی پیدا می‌کند. در ادامه، تزریق دُز دوم باعث می‌شود این ایمنی، کامل‌تر شود. به طور طبیعی با تحریک سیستم ایمنی بعد از تزریق واکسن، ممکن است علائمی در بدن بروز کند. این همان علائم خفیفی است که برخی افراد تجربه می‌کنند. اما این به معنای آلودگی افراد نیست.
برخی افراد بعد از تزریق واکسن، مبتلا به کرونا می‌شوند؟
بلافاصله بعد از تزریق واکسن، ایمنی به وجود نمی‌آید و ایجاد مقاومت در بدن نسبت به ویروس در هر نوبت تزریق، حدود دو هفته طول می‌کشد، در این فاصله ممکن است فرد به کرونا مبتلا شود و طبیعی است که وقتی فرد درگیر کرونا می‌شود، می‌تواند ناقل باشد، حتی اگر واکسن زده باشد. بنابراین باید مراقبت کند. اما همین افراد هم بعد از بهبودی، با گذشت مدت زمان مناسبی (در موارد خفیف، بعد از حدود چهار هفته) می‌توانند برای تزریق دُز دوم اقدام کنند.»
با تزریق واکسن، نه‌تنها خود فرد بعد از دو هفته به سطح قابل قبولی از ایمنی در مقابل ویروس کرونا می‌رسد، بلکه میزان ناقل بودن او بسیار کاهش پیدا می‌کند. یعنی حتی اگر در محیط‌های آلوده و در معرض ویروس هم باشد و تبدیل به ناقل بی علامت کرونا شده باشد، ویروس کمتری را با خود به خانه می‌برد. بنابراین تزریق واکسن توسط هر فرد، در مصونیت خانواده‌اش در مقابل ویروس کرونا هم مؤثر خواهد بود.
نمی‌توانم واکسن بزنم به دلیل اینکه بیمارم!
اما ترس برخی افراد نسبت به تزریق واکسن، ریشه در بیماری آنها دارد. این افراد تصور می‌کنند واکسن می‌تواند به تشدید شرایط بیماری‌شان منجر شده و آنها را با دردسرهای پیش‌بینی‌نشده مواجه کند. اما متخصصان معتقدند جز گروه‌هایی خاص، اغلب بیماران با مشورت با پزشک خود، منعی برای واکسیناسیون ندارند.
متخصصان تاکید دارند که واکسن‌های کووید مورد استفاده در کشور، مراحل مطالعات بالینی را با موفقیت پشت سر گذاشته و اثربخشی و ایمنی‌شان در افراد مبتلا به دیابت مورد تأیید است. مبتلایان به دیابت اگر نگران عوارض واکسن کرونا هستند، باید بدانند شایع‌ترین عارضه تزریق واکسن، درد، تورم و قرمزی محل تزریق است و لرز، خستگی و سردرد هم از دیگر عوارض است.
به لحاظ بروز عوارض واکسن کرونا، تفاوتی میان بیماران مبتلا به دیابت و دیگران وجود ندارد اما به این بیماران، استراحت یک روزه و در دسترس بودن داروهای کنترل قند خون پس از تزریق واکسن توصیه می‌شود.