خانه‌ی مشیرالملک انصاری
خانه مشیر الملک اصفهان خانه چرمی که به نام خانه تاریخی مشیرالملک انصاری نیز شهرت دارد، از بی نظیرترین خانه های تاریخی ایران است. اين بنا از خانه های اشرافی دوره صفویه محسوب می شود و دارای فضاهای متنوع و تزئينات بسیاراست. خاندان مشیر انصاری از مستوفیان و منشیان دربار صفویه بودند که در دوره شاه عباس کبیر از شیراز به اصفهان مهاجرت کرده و در آن سکنی گزیدند.
تاثیرگذارترین چهره این خاندان میرزا حبیب الله مشیر الملک انصاری است. وی در سال ۱۲۵۷ هـ .ق در اصفهان متولد شد و پس از تحصیل علم و فضل و کمال خصوصا امور دیوانی و حساب و انشاء نزد میرزا علی جابری انصاری، پست های مختلفی را تصدی نمود و سرانجام به وزارت مسعود میرزا ظلّ السلطان، فرزند ارشد ناصر الدین شاه قاجار منصوب گردید.
ظلّ السلطان در ابتدا حکومت مازندران را عهده دار بود، سپس در سال ۱۲۸۸ هـ .ق در حالی که ۲۲ سال بیشتر نداشت، حاکم اصفهان شد و در ادامه بر گلپایگان، خوانسار، بروجرد، کمره، ملایر، تویسرکان و نهاوند نیز تسلط یافت. سپس حکومت ایالت های فارس، کردستان، لرستان، بختیاری، خوزستان و یزد را به دست آورد و در عمل حاکم نیمی از ایران شد. در این ایام، مشیر را می توان نخست وزیر مقدر و عقل سیاسی وی دانست.
مشیر خدمات شایسته ای به ظلّ السلطان نمود و در آبادانی بلاد، خصوصا اصفهان کوشید. خرابی های بازمانده از حمله افغان ها را زدود و رونق سابق را به اصفهان بازگرداند لیکن در اواخر حکومت ناصر الدین شاه، به دلیل دفاع از روحانیت مشروطه خواه، مخالفت با قراداد رژی (تنباکو)، مقابله با تخریب ابنیه صفوی و همچنین چشم داشت ظلّ السلطان به اموال وی (از جمله خانه او)، در سال ۱۳۰۹ هـ .ق توسط ظلّ السلطان با قهوه قجری به قتل رسید.
پس از درگذشت مشیر، خانه جهت استقرار کنسولگری پادشاهی پروس (که امروزه بخشی از آلمان، لهستان، روسیه، لیتوانی، دانمارک، بلژیک، جمهوری چک و سوئیس می باشد.) مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن توسط یکی از تجّار اصفهان به نام حاج حسین چرمی و سپس حاج محمد سماعیان خریداری گردید. در دوره تملک وی جنگ ایران و عراق در گرفت و پناهندگان خوزستانی در خانه سکونت گزیدند. در این دوران تزئینات بنا تا حد زیادی تخریب شد. ولی با پایان جنگ تحمیلی و باز پس گیری خانه، مسیر حیاط آن ادامه یافت و تا سال ۱۳۹۶ در سه مرحله، مرمت و بازسازی شد.در نزدیکی میدان نقش جهان، خانه‌ای تاریخی و اشرافی از دوران صفویه در محله‌ای به نام مشیر به یادگار مانده است به نام خانه مشیرالملک. این بنا، متعلق به خاندان مشیر انصاری از مستوفیان و منشیان دربار صفویه است. خانه‌ای که در گذر زمان میزبان ساکنین مختلفی بوده و امروز به عنوان اثری ارزنده و گنجینه چشم نواز در تاریخ معماری ایران، مورد توجه و پسند همگان قرار گرفته است. خانه مشیرالملک انصاری در گذشته یکی از کاخ‌های سلطنتی ایران با هفت عمارت بوده که در حال حاضر تنها قسمت مرکزی آن باقی مانده است.
معماری خانه مشیرالملک
در واقع، طراحی بی‌نظیر معماری خاص آن همراه با هنرهای برجای مانده از گذشته سبب شده تا امروزه به عنوان یکی از چشم نوازترین خانه‌های تاریخی باقی مانده در شهر اصفهان، لقب گیرد. خانه مشیرالملک یا خانه چرمی، تنها بنای تاریخی ایران بوده که دارای بزرگترین و قدیمی‌ترین ارسی موجود با ۹ دهانه است. این بنا از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده ولی مهمترین و زیباترین قسمت آن را، می‌توان فضای شاهنشین واقع در تالار دانست. فضایی که به سبب داشتن یک ارسی بزرگ امکان ترکیب هم زمان هنر گره‌چینی و بازی نور ناشی از شیشه‌های رنگی را ممکن ساخته و حالتی روح نواز را ایجاد می‌کند. در حال حاضر، حوضخانه و شاهنشین مورد بازدید عموم است که شاهنشین به موزه اختصاص یافته و شما می‌توانید از آثار فاخر و غیر فاخر موجود در آن نیز بازدید کنید.
تاریخچه خانه مشیرالملک اصفهان
میرزا حبیب الله انصاری ملقب به مشیرالملک، وزیر با کفایت و لایق ظلال سلطان بود. وی خدمات بی نطیری را به ظلالسلطان نمود و نیز تلاش‌های بسیاری را در راستای آبادانی شهر اصفهان انجام داد. در واقع مشیرالملک را می‌توان نخستوزیر مقتدر و عقل سیاسی وی نامید که با مهارت به امور اراضی تحت حکومت ظلالسلطان رسیدگی می‌کرد. به همین دلیل، وی به عنوان حاکم اصفهان منصوب شد. در نهایت به دلیل ترس ظلالسلطان از نفوذ و قدرت و همچنین دفاع مشیرالملک از اتفاقات سیاسی موجود، در ابتدا او را برکنار و سپس با قهوه قجری مسموم وی را به قتل رساند.مشیرالملک خود از خوشنویسان دوره قاجار است، به همین خاطر با ایجاد عظمت و شکوه در این عمارت به نمایش هنری پاک و متعالی پرداخت و خوشنویسی را در جداره‌های خانه به یادگار گذاشت تا تجلی گاه هنر خوشنویسی برای ایرانیان باشد. وجود تزیینات نقاشی، گچبری و آینه کاری‌ها در سقف و دیوارهای فضاهای داخلی، سبب شده‌اند تا چشم نوازی این خانه دو چندان شود. البته در گذر زمان نیز متناسب با سلیقه ی مالکین، فضای داخلی دستخوش تغییراتی شده است ولی ساختار ابتدایی بنا همچنان محفوظ مانده است. به عنوان مثال، در زمان قاجار به برخی قسمت‌های داخلی نقاشی اضافه شده است.
پس از قتل مشیرالملک، خانه جهت استقرار کنسولگری پادشاهی پروس مورد استفاده قرار گرفت. در این زمان نیز، نقاشی‌هایی با سبک اروپایی به تزیینات داخلی اضافه و حضور آنها در کنار سایر تزیینات جلوه‌ای متفاوت را ایجاد کرده است. در نهایت این خانه توسط یکی از تجار اصفهان به نام حاج حسین چرمی خریداری شده که هم اکنون این بنا به خانه چرمی نیز معروف و با همین نام در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است. در این زمان، توسط مالک ذکرهایی بر روی دیوارهای خانه نگارش شده است.
علت این امر را می‌توان به برپایی مراسم‌های مذهبی مرتبط دانست، مراسم‌هایی که در فضای حوضخانه برپا می‌شده است. در زمان جنگ ایران و عراق نیز، این بنا توسط مالک دیگری به عنوان پناهگاه برای مردم جنگ زده مورد استفاده قرار گرفت. پس از پایان جنگ، مرمت و بازسازی فضاها و تزیینات تخریب شده بنا در طی ۳ مرحله و در سال ۱۳۹۶ توسط آیت الله امامی صورت پذیرفت.
کاربری فعلی خانه مشیرالملک
در حال حاضر عمارت مشیرالملک یا گنجینه میراث اسلامی، مهمترین موزه کشور در خصوص نگهداری، نمایش و پژوهش پیرامون مجموعه‌های اسلامی دنیا است و تنوع اشیا موجود در آن نیز به گستردگی جغرافیای کشور و پهنای دوران‌های تاریخی و اسلامی است که انسان در این سرزمین زیسته و آثاری را از خود به یادگار گذاشته است. از جمله معتبرترین آثار موجود در این موزه می‌توان به خط سه استاد، کره سماوی با خط کوفی، قلم کاری‌های سلجوقی، درب‌های ارسی تیموری، مجموعه مهرها و نامه‌های شاه‌های ایران، قرآن‌های یاقوت مستعصمی و بخش زیادی از خطوط میرعماد اشاره کرد.
به طور کلی این گنجینه (موزه)، نمایشگر آثار عرصه‌های مختلف است که بیانگر عظمتی با شکوه در فرهنگ و تمدن، هنر، رشد اقتصادی و نیز دست آوردهای فناوری ایرانیان است. یکی از هدف‌های مهم این مجموعه ارائه مقالات و اسنادی است که بتواند این موضوع را برای مردم به سادگی روشن کند که هنر اسلامی، هنر دین اسلام است.
در پایان می‌توان گفت که بازدید از این خانه می‌تواند تجربه‌ای متفاوت و البته جذاب باشد. در این بازدید علاوه بر دیدن بزرگترین و قدیمی‌ترین ارسی موجود در کشور، می‌توانید ناظر یک معماری خاص همراه با همنشینی متفاوت تزیینات مورد پسند مالکان در گذر زمان باشید.
از سوی دیگر به صورت همزمان نیز شاهد موزه‌ای خواهید بود که در تلاش برای نشان دادن هنر والای ایرانیان در حال فعالیت است. البته موزه شامل تالارهای مختلفی بوده که برخی از آنها هنوز در حال تکمیل شدن است و طبق اطلاعات موجود سال آینده به بازدید عموم می‌رسد. شاهنشین نیز می‌تواند به عنوان محلی برای خلق عکس‌های بی‌نظیر و هنری از خودتان باشد.
همچنین در مجموعه یک راهنما خوش اخلاق نیز حاضر بوده تا پاسخگو سوالات شما باشد. با توجه به شناخت کمتر مردم نسبت به وجود آن، پیشنهاد می‌شود از فضاهای مختلف آن به خصوص حیاط، در ساخت و تولید برنامه‌های مختلف استفاده شود.
آدرس خانه مشیرالملک اصفهان
آدرس: اصفهان، خیابان هاتف، خیابان مشیر یخچال، ابتدای کوچه هارونیه، خانه تاریخی مشیرالملک
دو پارکینگ عمومی نیز در نزدیکی بنا وجود دارد.
قیمت بلیط خانه مشیرالملک: ۱۰۰۰۰ تومان
ساعت بازدید خانه مشیرالملک : همه روزه از ساعت ۸ صبح الی ۱۶
خانه تاریخی مشیرالملک انصاری وزیر با کفایت دوره قاجار، اثری ارزنده در تاریخ معماری ایران است. این خانه از دو جهت نسبت به ابنیه های قاجاری برتری دارد، یکی طراحی و ساخت سلطنتی و دیگری پیشرو بودن در هنر معماری است. شاه نشین و حوضخانه این بنا خود گنجینه هایی در دل گنجینه هستند. شاه نشین این خانه دارای بزرگ ترین و تاریخی ترین ارسی موجود در ایران است.
این اثر تاریخی به شمارهٔ ۲۹۷۷۶ در تاریخ ۱۹ بهمن ۱۳۸۸ به ثبت ملی رسیده است.
مشخصات کلی
نام
خانه مشیر الملک اصفهان
وجه تسمیه
برگرفته از نام سازنده این مکان
قدمت
قدمت این خانه به دوره صفوی برمی گردد.
بازسازی
دوره قاجار و پس از انقلاب
سازنده
مشیر الملک انصاری
سبک معماری
کردی بدون ایوان
پیشنهادات
بخش های مهم برای بازدید
شاه نشین، حوضخانه و...
مسیر دسترسی
آدرس
اصفهان، خیابان هاتف، خیابان مشیر، ابتدای کوی هارونیه
امکانات
دسترسی به وسایل نقلیه
دستشویی
اقامتگاه
رستوران
بوفه
پوشش شبکه
فضاهای بنا
ورودی خانه در گوشه شمال غربی واقع شده و دارای سردر بزرگ و مجللی است که قوس نیم دایره ای بر فراز آن جلوه گر است. وجود این قوس موجب تمایز سردر این خانه از سایر خانه های اصفهان شده است. مجموعه ورودی شامل هشتی و دالان هایی است که یکی از آنها به گوشه حیاط راه دارد و دیگری به فضای اصطبل در شمال خانه منتهی می گردد. یک درب هشتی نیز به سرایداری باز می شود که محلی برای کنترل تردد افراد به خانه بوده است.
حياط مستطيل شکل خانه در سه جبهه شمالی، شرقی و غربی خود با فضاهای متعددی احاطه شده که در اين ميان جبهه شمالی با ارتفاع سه طبقه مهمترين بخش خانه را تشکيل می دهد. اين جبهه شامل تالاری در ميانه و چهار اتاق سه دری در دو طبقه طرفين آن است. هر يک از اتاق های سه دری در طبقه اول با سه در چوبی و در طبقه دوم به وسيله پنجره ارسی به فضای تالار گشوده می شوند که در صورت باز بودن درها، مجموعه اين فضاها به يکديگر پيوند خورده، فضايی وسيع و يکپارچه را در دو طبقه پديد می آورند. تالار در انتهای خود يک فضای شاه نشين با دو ستون پر تزئين دارد و از ضلع مقابل با ارسی عريض نه دهانه ای به حياط مشرف است. ديوارها و سقف تالار پوشيده از تزئينات نقاشی، گچبری و آينهکاری است و ارسی آن با ارتفاعی معادل دو طبقه دارای گره چينی چوبی و شيشه های رنگی زيبا می باشد. در زير اين جبهه دو اتاق سه دری يک متر پائين تر از کف حياط واقع شده اند. اين فضاها دارای ازاره های بلند کاشی فيروزه ای بوده و به وسيله پنجره های بزرگی از حياط نور میگيرند.
بخش عمده جبهه جنوبی ديواری است که مشابه جبهه مقابل خود، نما سازی شده و تنها دو اتاق سه دری به نام اتاق عکس و اتاق آينه در انتهای این جبهه قرار دارند. اتاق آینه دارای تزئينات فراوان آینه کاری، گچ بری و نقاشی می باشد ولی اتاق عکس آسیب دیده واز تزئینات آن چیزی بر جای نمانده است.
در جبهه شرقی خانه، تالاری در ميانه و دو اتاق سه دری در دو سوی آن قرار دارد. اتاق پشتی اين تالار به صورت فضایی مجزا در آمده با دو اتاق ديگر در طرفين خود ارتباط کامل يافته است. اين دو اتاق نيز به نوبه خود با سه دری های اين جبهه مرتبط هستند. يک ايوان ستوندار فضاهای اين جبهه را با حياط پيوند می دهد.
جبهه غربی حياط نيز نمايی مشابه جبهه شرقی دارد. ايوان های شرقی و غربی حياط در ميانه نما عقب نشسته و به اين ترتيب بر محور فرعی حياط تاکيد کرده اند. جبهه غربی شامل چهار اتاق سه دری است و بر خلاف معمول راهرويی در ميانه آن قرار گرفته است. با توجه به فضاهای جبهه شرقی به نظر می رسد جبهه غربی نيز تالاری در ميانه خود داشته و بعد ها اين تالار به دو اتاق و راهروی بين آنها تبديل شده است.
با نگاه به قسمت جنوب غربی خانه از چاهخانه، خزینه و یک حمام شخصی مطلع می شویم که در آن، آب را برای استحمام در خانه مهیا می کرده اند به این ترتیب که آب در چاه به طبقه دوم می آمده و با نور خورشید گرم می شد و سپس در حمام شخصی مورد استفاده قرار می گرفت.
آشپزخانه نیز در گوشه جنوب شرقی قرار دارد و از سه بخش شربت خانه، بخت و پز و انبار تشکیل می شد،اما اکنون دیگر جزئی از خانه محسوب نمی شود.
امتیازات بنا
خانه از دو جهت نسبت به ابنیه قاجاری برتری دارد، یکی طراحی و ساخت سلطنتی و دیگری پیشرو بودن در هنر معماری می باشد. سلطنتی بودن خانه در چند عنصر نمایان است:
- وجود بزرگ ترین ارسی نه لنگه دنیا با ترکیب رنگی خاص که نماد چهار فصل سال و معتدل کننده اخلاط اربعه است.
- وجود چوب های قاطع در قسمت شاه نشین که برای جدا سازی رعیت از سلطان مورد استفاده بوده است.
- وجود چهار طاووسی مطابق در شاه نشین که با نقاشی پشت شیشه و آینه کاری محدب تزئین شده است.
- طراحی قوس متفاوت نسبت باسایر سقف ها در انتهای شاه نشین که بیانگر قدرت سلطان است.
- استفاده از رنگ سبز ایرانی در بدنه شاه نشین همراه با جدول کشی طلا و آینه کاری در دو گوشواره اصلی.
- وجود ارسی چهار لنگه دو جداره با نقوش اسلیمی که میانه آن با ورق طلا پوشانده شده، جهت مصونیت حرمسرای خانه.
- وجود حجاری های شکارگاه و گرفت و گیر در زیر ارسی نه لنگه که اتصالات آن با سرب گداخته پر شده است.
- تنوع ششگانه درسر ستون های دو طرف حیاط با فرم های فرنگی و ایرانی.
- طراحی دو اتاق آینه و نقاشی در ضلع جنوبی با نقوشی خاص برای پذیرایی از میهمانان ویژه.
- همچنین تقسیم حیاط به چهار قسمت مساوی برای ایجاد یک پردیس ایرانی به صورت مینیاتوری.
از دیگر امتیازات این خانه، سبک خاص طراحی معماری با گرایش پیشرو است. چلیپا که در تمام بناهای قدیمی در آجرکاری و گچبری به کار میرود، اینجا در طراحی حوض دیده می شود. معمار توانسته با انتخاب این فرم، آب را به اضلاع حیاط نزدیک تر کند تا تطهیر که در انگاره های معماری اسلامی با آب تجلی می باید، را در دسترس قرار دهد.
در ایوان های شرقی و غربی، معمار فرم ایوان را می شکند و متناسب با فرم حوض و با استفاده از دو نیمه هشت ضلعی، چهار ستون از دوازده ستون را به زیبایی به داخل کشیده تا فضایی برای نشستن به وجود آورد و در کنار آن، نقطه اوج معماری ایرانی که تبدیل مربع به دایره می باشد را در معرض دید بگذارد.
معمار در قسمت حوضخانه، با الهام از فرم بادگیر،توانسته است نگارستانی تابستانه، دارای گردش هوایی مطبوع در بهار و تابستان ایجاد کند. در واقع بادگیر را در این خانه نمی بینیم چراکه بادگیر با یک کاربری ترکیب گردیده است.
هم اکنون این خانه بعنوان گنجینه میراث اسلامی مطرح شده و ضلع غربی آن به تحقیقات علمی و مسائل دینی اختصاص داده شده است. ضلع شرقی نیز اتاق کنفرانس بوده و برای علوم دینی مورداستفاده قرارمی گیرد. کتابخانه این خانه تاریخی از حدود ۱۸ هزار جلد کتاب برخوردار است. حوضخانه نیز بعنوان نگارخانه هنرمندان اسلامی ایرانی استفاده می شود که در آن هنرمندان می توانند آثار خود را عرضه کنند. شاه نشین این خانه به موزه اختصاص یافته که آثار موزه نیز به دو بخش آثار فاخر و غیر فاخر تقسیم می شوند.