هپاتیت؛ از پیشگیری تا درمان
بیماری هپاتیت معمولا در اثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود، مهم‌ترین هپاتیت‌ها که در ایران افراد را گرفتار می‌کند نوع B و C هپاتیت است که نوعی بیماری مزمن کبدی به شمار می‌رود و عوارضی همچون ابتلاء به سیروز کبدی و سرطان کبد را به همراه دارد.
علاوه بر التهاب کبدی علل احتمالی دیگری نیز در ایجاد هپاتیت نقش دارد، این موارد شامل هپاتیت خودایمنی و انواع دیگر هپاتیت هستند که در نتیجه عوارض ثانویه داروها، سموم و الکل روی می‌دهند، هپاتیت خودایمنی نوعی بیماری است که در نتیجه تولید پادتن توسط بدن علیه بافت کبد ایجاد می‌شود. در مورد این بیماری اطلاعات نادرست زیادی وجود دارد، از این رو افزایش آگاهی مردم درباره علائم، عوارض، درمان و پیشگیری از آن بسیار مهم است. این ناآگاهی می‌تواند منجر به عدم مراقبت، تشخیص و غربالگری به موقع بیماران شود.
۸۰ درصد مبتلایان به هپاتیت در جهان هنوز امکان دسترسی به خدمات آزمایش و درمان ندارند، بر اساس گزارش منتشره در سال ۲۰۱۵ برآورد می‌شود هر سال ۴.۱ میلیون مرگ به دلیل سیروز و سرطان کبد در جهان رخ دهد. ۴۷ درصد این موارد بر اثر هپاتیت B و ۴۸ درصد به دلیل هپاتیت C و بقیه موارد منتسب به سایر هپاتیت‌ها است. چشم‌انداز کلی جهانی بر توقف انتقال هپاتیت‌های ویروسی است و به منظور درمان بیماری، همه افراد مبتلا به هپاتیت باید امکان تهیه و دسترسی به داروهای مؤثر را داشته باشند.
با توجه به شدت بیماری هپاتیت و مرگ‌ومیر ناشی از آن و همچنین قابلیت فراگیر شدن، این بیماری عامل بیشترین نگرانی‌های جهانی در زمینه سلامت است. ویروس‌های هپاتیت B و C که عامل نوع مزمن این بیماری است، شایع‌ترین علت سیروز کبدی و سرطان محسوب می‌شود، بر اساس آمار موجود هپاتیت ویروسی سالانه یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر را به کام مرگ می‌کشاند. در واکاوی بیشتر این مسئله به گفت‌وگو با مریم سهیلی‌پور فوق تخصص گوارش و کبد بزرگسالان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
درباره بیماری هپاتیت و زمان بروز آن توضیح دهید؟
با التهاب کبد بیماری هپاتیت در بدن ایجاد می‌شود هپاتیت ممکن است علائم مختل کننده و علت‌های متفاوتی داشته باشد، علائم این عارضه بستگی به نوع هپاتیت دارد گاهی اوقات نوع هپاتیت حاد است، یعنی علائم آن از همان ابتدا مانند علائم شبه آنفلوانزا قابل مشاهده است و احتمال دارد وقتی که فرد بیمار باشد دچار بدن درد، سردرد، زردی رنگ در ادرار، درد شکم و مدفوع بی‌رنگ شود و گاهی اوقات هم علائم دیده نشود و بیمار به مرحله مزمن برسد که با اختلال عملکرد کبد تشخیص داده شود.
علت بروز این بیماری چیست؟
علت‌های مختلف هپاتیت ممکن است ویروسی باشد، موردی که مردم به عنوان هپاتیت می‌شنوند بیشتر هپاتیت A و B و C است و در موارد دیگر هپاتیت D یا E نیز شایع است اما موارد ویروسی که می‌شناسیم همان سه مورد اول است. واقعیت این است که هر ویروسی ممکن است بر روی کبد اثر بگذارد و باعث التهاب کبد و هپاتیت شود، از سرماخوردگی و ویروس‌های آنفلوانزا گرفته تا خود ویروس کووید ۱۹ که اکنون شایع است و در بین بیماران کرونایی که بستری هستند بسیار می‌بینیم که آنزیم‌های کبدی بالایی دارند، احتمال دارد بیمار هیچ علامتی هم از بیماری کبدی نداشته باشد و تنها زمانی که آزمایش‌های او را چک می‌کنیم نتیجه آزمایش‌ها نشان می‌دهد که آنزیم‌های کبدی بیمار بالا است و این اتفاق به دلیل این است که این ویروس روی بافت کبد اثر می‌گذارد و باعث ایجاد التهابی بنام «هپاتیت» می‌شود، این هپاتیت ویروسی است ولی ناشی از ویروس کووید یا ناشی از ویروس آنفلوانزا است.
هپاتیت‌های شناخته شده چه علائمی دارند؟
بیشتر هپاتیت‌های A و B و C را می‌شناسیم به دلیل اینکه اولاً هپاتیت‌هایی مثل B و C می‌توانند مزمن شوند، یعنی بیمارانی که نارسایی و اختلال عملکرد کبد دارند را مورد بررسی قرار می‌دهیم، احتمال دارد هپاتیت B یا هپاتیت C عامل آن باشد، اما در فاز حاد یا فاز اولیه اصلاً علامت آن‌چنانی ندارد و برای بیمار تشخیصی ایجاد نشده است، هنگامی که بیماری مزمن شود نارسایی ایجاد کرده و تشخیص را برای بیمار می‌دهیم اما برای هپاتیت A معمولاً همان مرحله حاد و اولیه علامت ایجاد می‌کند و می‌توانیم تشخیص دهیم، معمولاً این نوع هپاتیت خود محدود است و به حالت مزمن هپاتیت B و C نمی‌رسد.
علت‌های مهم ایجاد التهاب کبد چیست؟
به غیر از علل ویروسی ممکن است علل دیگری مثل هر دارو یا هر ماده سمی روی کبد اثر بگذارد و باعث ایجاد التهاب شود، افرادی که مقادیر زیاد الکل مصرف می‌کنند و بعد از مدتی این مصرف بر روی کبد آنها اثر می‌گذارد و هپاتیت الکلی ایجاد می‌کند و در صورت طولانی شدن این عارضه منجر به نارسایی کبد یا سیروز شود، مصرف هر نوع داروی گیاهی و دمنوش‌ها می‌تواند بر روی کبد اثر بگذارد، داروهای شیمیایی نیز به این صورت است و مصرف بسیاری از این داروها احتمال دارد که اثر منفی روی کبد داشته و آنزیم‌های کبدی را بالا برده و ایجاد التهاب کند.
آیا چاقی هم یک نوع التهاب کبدی و باعث ایجاد هپاتیت است؟
دقیقاً همین طور است، معضل چاقی و آن چیزی که به عنوان کبد چرب می‌شناسیم هم یک نوع التهاب کبد است که در اثر تجمع سلول‌های چرب در کبد ایجاد می‌شود و هپاتیت را ایجاد می‌کند که آن هم ناشی از تجمع چربی است و علت زمینه‌ای آن چاقی بیمار تشخیص داده می‌شود. البته علت‌های متفاوت دیگری هم وجود دارد برخی علت‌ها ممکن است جنبه ژنتیکی یا ارثی داشته باشند، دلایلی که می‌تواند باعث التهاب کبد شود و مواردی است که می‌توانیم از بروز آنها برای ایجاد هپاتیت پیشگیری کنیم.
بروز بیماری هپاتیت قابل پیشگیری است؟
از بروز دلایل ژنتیکی نمی‌توان جلوگیری کرد اما می‌توانیم با استفاده از روش‌هایی برای تشخیص زودهنگام از بروز هپاتیت در افراد پیشگیری کنیم. هپاتیت‌های ویروسی بیشتر احتمال دارد از طریق تزریق خون آلوده یا سرنگ‌های مشترک معتادان تزریقی یا از طریق خالکوبی ها و تاتوهایی که استفاده می‌کنند به افراد انتقال پیدا کند و معمولاً این موارد قابل پیشگیری هستند، در حال حاضر واکسن هپاتیت B از کودکی تزریق می‌شود و متولدین ۱۳۶۸ به بعد همه واکسن هپاتیت B را گرفته‌اند، قبل از آن هم که بسیاری از افراد که ریسک‌پذیری بالایی داشته‌اند واکسن را دریافت کرده‌اند و برای این افراد به طور مرتب آنتی بادی بدن بررسی می‌شود تا مطمئن شویم این افراد ایمنی دارند و شانس ابتلای آنها به هپاتیت بسیار ناچیز است.
برای کاهش هپاتیت C هم واکسن تزریق می‌شود؟
در حال حاضر برای هپاتیت C واکسنی نداریم بنابراین با روش‌های پیشگیری و غربالگری که صورت می‌گیرد افرادی که به تازگی هپاتیت C می‌گیرند مشخص می‌شود و این هپاتیت بیشتر از طریق روش‌های تاتو کردن و استفاده از سرنگ مشترک و ارتباط با ترشحات آلوده افراد دیگر است. بنابراین باید مراقبت‌هایی صورت بگیرد و تماس با ترشحات آلوده را نداشته باشند، این اتفاق احتمال دارد در بین معتادان تزریقی اتفاق بیفتد. چنانچه در خانواده‌ای فردی مبتلا به هپاتیت B است باید بقیه افراد بررسی شده و واکسن تزریق کنند تا دیگر افراد خانواده مبتلا نشوند.
راهکارهای دیگر پیشگیری از ابتلاء به انواع هپاتیت چیست؟
هپاتیت A بیشتر از طریق آب و مواد غذایی آلوده انتقال پیدا می‌کند به همین دلیل توصیه می‌شود آب‌های تصفیه نشده و آب چشمه‌ها مصرف نشوند، احتمال انتقال هپاتیت B و A و E از طریق آب و مواد غذایی آلوده وجود دارد. بنابراین تنها راه جلوگیری از ابتلاء به این نوع هپاتیت‌ها پرهیز از مصرف مواد غذایی آلوده یا آب غیر بهداشتی و غیر تصفیه است، همچنین کبد چربی که ناشی از چاقی است باعث ایجاد هپاتیت در بدن می‌شود و جلوگیری از افزایش وزن برای پیشگیری از ابتلاء به هپاتیت را توصیه می‌کنیم، بیماران مبتلا هم باید در مراحل اولیه سبک زندگی و رژیم غذایی را تغییر دهند و برای روند بیماری هپاتیت در مراحل پیشرفته مصرف داروها کمک کننده است.
آمار شیوع هپاتیت‌ها بیشتر در چه سنینی و کدام نوع شایع‌تر است؟
همه افراد ممکن است مبتلا به هپاتیت شوند و شیوع هپاتیت تا زمانی است که در بدن فردی بروز کرده و علائم را نشان دهد، در سنین بالاتر هپاتیت را در حالت مزمن می‌بینیم، اما هپاتیت B امکان دارد از مادری که مبتلا است به کودک انتقال پیدا کند، در حال حاضر با واکسیناسیون دوران کودکی این موارد پیشگیری می‌شود، شیوع هپاتیت B در ایران کمتر از دو درصد است و شیوع هپاتیت C حدود نیم درصد تا یک درصد است، اما با سبک زندگی کنونی و تزریق تاتو، خالکوبی و استفاده از سرنگ مشترک در بین معتادان و بروز کبد چرب ممکن است در آینده شیوه هپاتیت C بیشتر از هپاتیت B شود، در حال حاضر هپاتیت B شیوع بیشتری در کشور دارد.
بیماری هپاتیت چه عوارضی دارد؟
عمده‌ترین عارضه هپاتیت نارسایی کبد است ولی به هر حال تعدادی از هپاتیت‌ها مانند هپاتیت B احتمال دارد عوارض و مشکلات کلیوی را همراه با هپاتیت مانند دفع پروتئین یا ضایعات پوستی داشته باشد و با روند درمانی معمولاً این عوارض رفع می‌شوند. در حال حاضر شیوع هپاتیت B به دلیل واکسیناسیون در حال کاهش است و شیوع هپاتیت C احتمال دارد بیش از هپاتیت B باشد، ممکن است هپاتیت‌های ناشی از کبد چرب به دلیل سبک زندگی امروزی، کم تحرکی و شیوع چاقی را در آینده داشته باشیم، بیشتر هپاتیت‌ها و نارسایی‌های کبدی ناشی از کبد چرب، کم تحرکی و اضافه وزن است.
درمان انواع هپاتیت چه مدت طول می‌کشد؟
این اتفاق بستگی به علت زمینه‌ای و شدت هپاتیت دارد برای مثال اگر هپاتیت A باشد، احتمال دارد بسیاری از افراد در دوران کودکی در مکان‌هایی که شرایط بهداشتی نامناسب است مبتلا به هپاتیت A شوند و طی یک یا دو روز علائم پیدا کرده و بهبود هم پیدا کنند، اگر شدت بیماری هپاتیت A بیشتر شود نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و معمولاً درمان دارویی خاصی برای هپاتیت A نداریم. برای هپاتیت B و C داروهای ضدویروس استفاده می‌کنیم، زمانی که بیمار به مرحله مزمن و نارسایی کبدی رسید روند درمان طولانی‌تر است. در حال حاضر داروهای خوراکی برای هپاتیت B داریم، معمولاً برای طولانی مدت این داروها مصرف می‌شوند طول درمان خاصی برای آن نمی‌توانیم بگذاریم برای اینکه درمان هپاتیت B با این داروهای خوراکی در دسترس طولانی مدت بوده و وابسته به پیگیری‌های بیمار و جواب آزمایش‌ها روند درمان را ادامه می‌دهیم تعدادی از بیماران مجبورند تا پایان عمر دارو مصرف کنند.
خوشبختانه برای هپاتیت C داروهای خوراکی جدیدی از سال ۲۰۱۶ به بعد آمد، در اکثر موارد اگر بیمار آسیب کبدی جدی نداشته باشد سه ماه درمان دارویی روزی یک قرص برای بیمار تجویز و بیش از ۹۰ درصد بیماران درمان می‌شود، در حال حاضر وضعیت درمان برای هپاتیت مزمن C بسیار بهتر از هپاتیت B است. خوشبختانه امروزه کمتر شاهد شیوع هپاتیت B به دلیل وجود واکسن هستیم، اما درمان هپاتیت C اکنون راحت‌تر و در دسترس‌تر است و موردی مانند کبد چرب را هم نمی‌توانیم درمانی برای آن اعلام کنیم و باید بیمار کاهش وزن پیدا کند و حدود پنج تا هفت درصد وزن او کم شود چنانچه بیمار کاهش وزن پیدا نکند و سبک زندگی را تغییر ندهد این هپاتیت برای او باقی می‌ماند و منجر به نارسایی کبد و پیشرفت آن می‌شود.