مهریه؛ اهرم فشار !
مهریه نامعقول باعث چالش‌های فراوان است، تغییر دیدگاه جامعه و نگاه به مهریه از دید تضمین، افزایش رقابت و چشم و هم‌چشمی، فانتزی‌های غیرواقعی افراد و توقعات بالاتر از حد توان موجب ایجاد تعارضات بسیاری شده که حتی منجر به سرد شدن افراد از ازدواج و یا توقف پیوند ازدواج در مرحله تعیین مهریه است.
روابط میان زوج‌های جوان در دهه‌های اخیر دچار تحولات بسیاری شده و هدف از پیوند ازدواج را در جامعه تغییر داده است. برخی تحولات موجود باعث افزایش ناسازگاری‌ها، طلاق و بالا رفتن آمار حکم‌های کیفری ناشی از مهریه شده است. آمار بالایی از زندانیان مهریه توانایی پرداخت مهریه را ندارند. مهریه نماد صداقت مرد در مقابل زن است اما چیزی بجز عشق و درک متقابل نمی‌تواند باعث استحکام بنیان خانواده شود. مجلس شورای اسلامی در پی تصویب قوانین جدید مهریه برای کاهش آمار کیفری طلاق است.
براساس قانون خانواده، برای نپرداختن مهریه بیش از ۱۱۰ سکه مرد بازداشت نمی‌شود و اگر زن مدعی است که مرد مالی دارد، باید آن را به دادگاه معرفی کند و در صورت معرفی، آن مال توقیف می‌شود و پس از سپری شدن مراحل اجرای احکام به زن پرداخت می‌شود، به‌علاوه مهریه قابل بخشش است و اگر زن مهریه خود را بذل کند، دیگر امکان رجوع از بذل (بخشش) وجود ندارد. مهریه دِین ممتاز است و در صورتی که همسر زنی فوت شود، از اموالی (ماترک) که از آن مرحوم باقی می‌ماند، مهریه زن پرداخت می‌شود و از آن‌جا که مهریه دین ممتاز است، جزو اولویت‌های پرداخت دیون متوفی قرار می‌گیرد.مهریه عندالمطالبه هم به این معناست که هر زمان زن تقاضای دریافت مهریه را داشته باشد، مرد باید آن را پرداخت کند، در مقابل عبارت عندالاستطاعه است که در این وضعیت شرط پرداخت مهریه وضعیت مالی و تمکن داشتن مرد بوده، در واقع در این وضعیت زن زمانی می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند که مرد توانایی پرداخت آن را داشته باشد.
ازدواج معامله نیست
جوانی ۳۰ ساله در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص مهریه می‌گوید: در هر کشور مهریه با قوانین متفاوتی وجود دارد. در برخی کشورها فردی که تقاضای طلاق می‌کند باید مبلغی به عنوان خسارت به فرد مقابل پرداخت کند و اگر به دادگاه دلایل محکمی برای طلاق ارائه شد، فرد درخواست دهنده از دادن خسارت معاف می‌شود. در کشور ما حتی اگر توافق بر طلاق ایجاد شود و درخواست طلاق توافقی صادر شود باز هم زن درخواست مهریه می‌کند و مرد موظف به پرداخت مهریه است.
وی ادامه می‌دهد: تعیین مهریه در حد معقول قابل قبول است. میزان مهریه باید طوری باشد که ترس‌آور نباشد و زن نباید از آن به عنوان تهدید برای مرد استفاده کند. سنگین بودن مهریه می‌تواند عواقب بسیاری داشته باشد و زندگی را درگیر مشکلات بسیاری کند. تعیین سقف مهریه باید طوری باشد که توان مالی در آن رعایت شود و بنا به خواست طرفین در صورت توانایی مالی بالا می‌تواند افزایش یابد.
امیرارسلان جوانی ۲۸ ساله به خبرنگار ایمنا ، می‌گوید: تعیین مهریه در ازدواج باعث به وجود آمدن معامله می‌شود. در مقوله ازدواج بسیاری از مسائل مانند جهیزیه همین مشکل را دارند و در مقابل مهریه، گرفتن جهیزیه نیز درست نیست اما شاید بتوان از جهیزیه به عنوان یک سنبل یا نماد یاد کرد و ترجیح بر این است که مهریه هم به عنوان سمبل و نماد در نظر گرفته شود. می‌توان از آینه و شمعدان یا حتی شاخه‌های گل برای نشان دادن ابعاد عشق و محبت استفاده کرد اما مهریه ماهیت مالی نباید داشته باشد.
وی می‌افزاید: مهریه‌های سنگین چالش‌های فراوانی در پی دارد. یکی از این چالش‌ها طمع فرد است. زن ازدواج می‌کند، مهریه‌ای سنگین در نظر می‌گیرد و سپس پا به دادگاه برای طلاق می‌گذارد و طلب مهریه می‌کند، تمام دردسر برای مرد است که باید مدت‌ها به پرداخت مهریه بپردازد. افراد بسیاری هستند که از ترس مهریه سنگین همسر خود، هر روز را با وحشت سپری می‌کنند.
این جوان ۲۸ ساله اضافه می‌کند: تعیین سقف مهریه برای کم کردن طمع افراد کارآمد است، ترس مرد و طمع زن را کم می‌کند اما تعیین سقف برای مهریه روی دید بانوان جامعه تأثیر گذاشته و فکر می‌کنند کسی برای آنها تصمیم می‌گیرد که البته این دید در جامعه باید اصلاح شود. شاید قانون جدید ۱۴ سکه بتواند روابط را محکم کند و زن دچار طمع نشود. مهریه به هیچ عنوان نمی‌تواند استحکام ازدواج را تضمین کند. استحکام ازدواج با حس درونی و عاطفه تضمین می‌شود.
لزوم تعیین سقف برای مهریه
خانم ۴۴ ساله‌ای در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا ، می‌گوید: یک مرد موظف است مهریه همسر خود را پس از جاری شدن عقد پرداخت کند. مهریه باید عقلانی و مناسب باشد و نباید غیرمعقول، عجیب یا خیلی سنگین باشد.
او تصریح می‌کند: مهریه سنگین و غیرمعقول باعث ایجاد ترس و تنش در زندگی می‌شود. تعیین سقف مهریه موجب کم شدن تنش‌ها و چالش‌ها می‌شود. افراد وقتی با سقف مهریه مواجه می‌شوند، عقلانی‌تر و معقول‌تر مهریه را تعیین می‌کنند تا از عواقب سنگین آن در امان باشند. قانون جدید مهریه کاملاً مطرح نشده است اما می‌تواند تا حدودی خوب باشد. مهریه در استحکام خانواده نقشی ندارد و تضمین کننده زندگی نیست. پایه زندگی عشق، عاطفه و درک متقابل است.
ماندگاری مشاجره‌های تعیین مهریه تا ابد
مرد ۵۱ ساله‌ای به خبرنگار ایمنا ، می‌گوید: مهریه در دین اسلام با هدف نمایش وفاداری مرد به همسر خود مطرح شده است. مهریه باید عقلانی و در حد توان تعیین شود، همچنین از روی چشم و هم‌چشمی و برای رقابت نباشد.
او با تاکید بر نداشتن جلوه مناسب مشاجره‌ها در زمان تعیین مهریه، می‌گوید: مهریه‌های سنگین یا عجیب و غریب مناسب نیستند و بحث‌ها و مشاجره‌هایی که در شب تعیین مهریه میان دو خانواده شکل می‌گیرد اصلاً جلوه مناسبی ندارند. چنین مشاجره‌هایی تا ابد در ذهن ماندگار می‌شود.
این مرد ۵۱ ساله ادامه می‌دهد: اجرای قانون جدید مهریه بسیار مناسب است و باعث کم کردن تنش‌های افراد می‌شود. مهریه هیچ نقشی در تضمین استحکام ازدواج ندارد و پایه‌های خانواده روی عشق و احساس استوار هستند. اگر افراد در زندگی عاشق یکدیگر باشند حتی زن مهر خود را بخشیده و با عشق و محبت در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.
طلاق عاطفی، طلاقی فراوان در جامعه
یک زن ۴۵ ساله به خبرنگار ایمنا می‌گوید: تعیین مهریه به عنوان سنبل و نماد صداقت و وفاداری مرد پسندیده است به شرطی که از حدی فراتر نباشد. چه بسا حتی شاید تعیین مهریه سنگین و فراتر از حد توان باعث نرسیدن دو نفر به یکدیگر شود.
او با بیان اینکه تعیین سقف مهریه مناسب نیست، می‌افزاید: مهریه‌های سنگین در اکثر اوقات باعث ترس مرد و تهدید زن می‌شود. تعیین سقف مهریه ۱۴ سکه هم مناسب نیست و خود افراد جامعه باید در تعیین مهریه عقلانی رفتار کنند و به تغییر دیدگاه روی بیاورند.
این زن ۴۵ ساله ادامه می‌دهد: مهریه به هیچ عنوان باعث استحکام بنیاد خانواده نمی‌شود. شاید باعث شود مرد به دلیل ترس خود از مهریه همه چیز را تحمل کند و دنبال راه‌هایی برای حفظ زندگی باشد و یا در صورت مراجعه زن به دادگاه برای درخواست طلاق، درخواست رد شود اما نمی‌توان بدون عشق و درک زندگی کرد. همانطور که افراد فراوانی در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند اما طلاق عاطفی گرفته‌اند.
میزان مهریه، توافقی میان طرفین
زینب خزایی وکیل پایه یک دادگستری در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص اصل مهریه، اظهار می‌کند: مرد به جهت علاقه‌ای که به وصلت ازدواج دارد، از باب هدیه مالی را به زن می‌بخشد، در صورت پذیرفته شدن آن توسط زن، عقد ازدواج میسر می‌شود. مهریه در ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی تعریف شده و میزان آن بر اساس رضایت دو طرف است یعنی تنها اراده مشترک زن می‌تواند در میزان مهریه مؤثر باشد. مال ذکر شده که به عنوان مهریه به تملک زن در می‌آید، عندالمطالبه بوده و بنابر درخواست زن در هر زمان، مرد موظف به پرداخت آن است.
وی در خصوص تغییرات مهریه در طول زمان، می‌افزاید: مهریه از دین اسلام گرفته شده و در سایر ادیان و قوانین کشورهای دیگر نیز موردی شبیه به مهریه، با عنوانی دیگر وجود دارد. مهریه در طول زمان دستخوش تغییرات بسیاری شده و به مهریه‌های نجومی تبدیل شده است، اما چنین مهریه‌های سنگین نه هدف دین اسلام بوده و نه هدف قانون اساسی کشور. مهریه در واقع پشتوانه و تضمین برای بقای زندگی نبوده و خانواده‌ها یا خانم‌ها به اشتباه فکر می‌کنند مهریه بالا تضمینی برای آنان است.
زندگی ایده‌آل موجب عدم توجه به مهریه
این وکیل پایه یک دادگستری، تصریح می‌کند: در فرهنگ ایران زمانی زن درخواست مطالبه مهریه می‌کند که در منزل نگرانی و ناراحتی داشته باشد و رضایت او در زندگی حاصل نشده باشد؛ در چنین شرایطی گفت‌وگو با مرد نتیجه‌ای نداشته و زن به عنوان اهرم فشار از مهریه استفاده می‌کند تا مرد را پای میز مذاکره بنشاند. اگر زنی زندگی ایده‌آلی داشته باشد، توجهی به مهریه ندارد و مردان نیز در چنین شرایطی اموال خود را به راحتی به همسران خود انتقال می‌دهند.
وی ادامه می‌دهد: مهریه کم یا زیاد هرگز باعث ثبات زندگی نیست و مرد برای ترس از پرداخت مهریه تسلیم خواسته‌های زن نخواهد شد؛ با تصویب قوانین متفاوت قدرت مهریه به عنوان اهرم فشار کم شده است و زن در خوشبینانه‌ترین حالت پس از یک یا دو سال آن هم به صورت اقساط مهریه خود را دریافت خواهد کرد.
خزایی اضافه می‌کند: با یک بخشنامه تصویب شد تمام دعاوی مهریه باید از طریق اجرای ثبت مطالبه شود و با تصویب آن ظلمی در حق زنان شکل گرفت؛ قانون صراحت دارد که اگر شخصی دارای سند رسمی است در جهت تظلم‌خواهی به اداره ثبت یا محاکم مراجعه کند، اما با تصویب این بخشنامه دعاوی مورد قبول واقع نشده و زنان تحت فشار قرار گرفتند. در این باب در حق زن کم‌لطفی شد، هرچند پرونده‌های مطالبه مهریه افزایش می‌یافت، اما ضمانت اجرای آن از طریق دادگستری قوی‌تر بوده و سریع‌تر به نتیجه می‌رسید.
لزوم آگاهی به شروط ضمن عقد
وی با اشاره به هدف شروط ضمن عقد، اظهار می‌کند: اعتقاد بر این است که خانواده‌ها با آگاهی و آشنایی به امر شروط ضمن عقد تساوی را در زندگی برقرار سازند و با وجود تساوی در زندگی نیازی به تعیین مهریه‌های سنگین نیست. حقوق موجود در قانون مانند حق طلاق، سکونت، تحصیل، اشتغال، حضانت و خروج از کشور حقوقی هستند که تحت عنوان شروط ضمن عقد با وکالتی از جانب مرد به زن داده می‌شود و نباید تفکر بر این باشد که با تعیین مهریه‌های سنگین می‌توان زندگی را تضمین کرد یا در صورت وجود مشکل مرد را مجاب به طلاق کرد.
این فعال حقوق زنان تصریح می‌کند: اگر مبنا ازدواج بر تساوی دو طرف باشد، نیازی به وضع قوانین تودرتو، پشت سرهم و در موازات یکدیگر نیست و در نتیجه شاهد ناکارآمدی و عدم موفقیت برخی از آن قوانین نیز نخواهیم بود. با وضع چنین قوانینی تصحیح در یک بعد انجام می‌گیرد، اما بعد دیگر که شامل حقوق زن است در نظر گرفته نمی‌شود. باید جامعه تحت آموزش قرار گیرد تا خانواده و مرد بپذیرند که باید حقوقی به زن اعطا شود و صرفاً مهریه چیزی مختصر در باب نشان دادن مهر و محبت مرد به زن تعیین شود.
وی می‌افزاید: بحث روی تعداد سکه‌های مهریه نیست و رابطه‌ای که تحت عنوان ازدواج از آن یاد می‌کنیم، باید در شرایط مساوی اتفاق افتد. مرد نباید از جایگاه بالا به زندگی نگاه کند و از حقوقی که دارد به عنوان امتیاز استفاده کند و در مقابل زن نباید تنها حق خود را مهریه بداند و برای قدرتمندتر کردن حق خود مهریه را سنگین‌تر کند. اگر هر دو نفر شرایطی برابر داشته باشند نه تنها نیازی به تعیین سقف مهریه نیست بلکه با تعریف اولیه و صحیح مهریه مرد با خاطری آسوده، مالی را به زن عطا می‌کند.
تعیین سقف مهریه باعث کاهش دعاوی نشد
خزایی خاطرنشان می‌کند: برای رسیدن به این درجه نیاز به فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی توسط رسانه‌ها، مشاوران، وکلای دادگستری و سایر افراد مطلع داریم تا خانواده‌ها پذیرفته و بدانند مهریه سنگین کمکی به تضمین زندگی نمی‌کند. گاهی اوقات زنان جامعه تحت چنان فشاری قرار می‌گیرند که از اصطلاح "مهر حلال، جان آزاد" استفاده می‌کنند. اگر شروط ضمن عقد به کار برده شوند، نیازی نیست که برای به سرانجام رسیدن دعاوی مختلف مانند مهریه یا استرداد جهیزیه به دادگستری مراجعه شود.
وی با اشاره به شروط تصنیف اموال، اظهار می‌کند: شرط تصنیف اموال می‌تواند به طور ویژه مورد توجه قرار گرفته شود؛ از بدو ازدواج دارایی دو طرف بررسی شده و در صورتی که مرد بخواهد همسر خود را طلاق دهد، نصف اموال رسمی و غیررسمی به دست آمده پس از ازدواج حتی اموال فروخته شده با کارشناسی به زن تعلق می‌گیرد؛ از سویی دیگر زن وقتی از حقوقی که دارد آگاهی می‌یابد دلیلی برای نگرانی از ضایع شدن حق در منزل ندارد و می‌داند می‌تواند از حقوقی که به او تعلق گرفته است استفاده کند همچنین نیاز نیست برای مهریه قانون جدید تصویب شود تا معضل مهریه‌های سنگین برطرف شود.
این وکیل دادگستری ادامه می‌دهد: تعیین سقف برای مهریه درست نیست زیرا انسان‌ها در هر چیز محدود شوند، نسبت به آن حریص‌تر می‌شوند. در حال حاضر دادگاه تا سقف ۱۱۰ سکه حکم جلب برای مرد صادر کرده و پس از پرداخت ۱۱۰ سکه زن باید ملائت مرد را ثابت کند؛ با تصویب این قانون نیز دعاوی دادگستری کمتر نشد. حال باز هم اگر سقف مهریه روی ۱۴ سکه یا کمتر قرار گیرد باز هم نتیجه‌ای ندارد، زیرا اصل قضیه در جای خود باقی است و آن نابرابری حقوق زن و مرد است.
وی تاکید می‌کند: اگر خانواده‌ها احساس کنند حقوق دو طرف برابر است، نیاز نیست با وضع قانون‌های مختلف عرصه را بر زنان و مردان تنگ کرد. مردی که نخواهد مهریه پرداخت کند، حتی اگر یک سکه برای او تعیین شود آن را پرداخت نخواهد کرد. مسئله تعیین سقف نیست و حتی راه‌هایی برای فرار از این قوانین وجود دارد زیرا برخی از قوانین کارشناسی شده نبوده و تحت تأثیر برخی حرکات اجتماعی که در کشور می‌افتد تصویب می‌شوند. تصویب قانون مهریه باید کارشناسی شده باشد، حقوق زن و مرد برابر شمرده شده و فلسفه مهریه به خانواده‌ها گوشزد شود آنگاه است که می‌توان نتایج مثبت قابل دست‌یابی را مشاهده کرد.
نتیجه عکس برخی قوانین
خزایی در خصوص عدم مطرح بودن تبعیض جدید در قانون جدید مهریه، می‌گوید: در قانون جدید ۱۴ سکه مهریه، تبعیض جنسیتی مطرح نیست. اگر زن بخواهد مهریه را اجرا بگذارد، پس از اینکه حکم اعسار صادر می‌شود مرد باید هر چند ماه یک سکه پرداخت کند، نفقه پرداخت کند و هزینه‌های دیگر زندگی نیز هست؛ در شرایط سخت اقتصادی مردم جامعه مگر چقدر درآمد دارند. گاهی اوقات قانونی تصویب می‌شود که نتیجه آن نه تنها ثبات خانواده نیست، بلکه شاید نتیجه عکس یعنی بی‌ثباتی زندگی خانوادگی و زناشویی را به همراه داشته باشد.
وی اضافه می‌کند: اگر سایر حقوق زن طبق قانون به او اعطا شود و سردفترها، عاقدین عقد و مردان جامعه آموزش ببینند، جبهه نگیرند و بپذیرند که حق زن باید داده شود، دیگر نباید نگران مهریه بود؛ آن زمان کفه ترازو برابر است و مهریه به معنی واقعی آن از سمت مرد به زن داده خواهد شد. در راستای تحکیم خانواده شروط ضمن عقد باید محقق شده، حق تصنیف پررنگ‌تر شود و شروط دیگر که می‌توان برای ازدواج گذاشت وضع شود تا دو طرف مسئولیت‌های خود را بپذیرند. مشاوره‌های قبل از ازدواج باید اجبار شود، زنان و مردان فرم‌ها و تست‌های شخصیتی را پر کنند و کلاس‌های آموزش دست جمعی برگزار شود.
این وکیل دادگستری با اشاره به اهمیت دور شدن از نگاه سنتی به ازدواج، اظهار می‌کند: باید از دیدگاه سنتی دور شد و همراه جامعه و پیشرفت‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی پیش رفت. دختران و پسران حال حاضر مانند دختران و پسران چند سال گذشته نیستند. عصر امروز عصر اطلاعات است و این اطلاعات نمی‌تواند دختر و پسر را مجاب بر تفکر سنتی با لباس سفید به منزل همسر بروید و با لباس سفید از آن خارج شوید، کند؛ والدین ما نیز این تفکر را نمی‌پذیرند.
کارگروهی ویژه برای اصلاح قوانین خانوادگی
وی ادامه می‌دهد: در بهترین حالت باید کارگروهی ویژه مخصوص اصلاح قوانین پیرامون مسائل خانوادگی تشکیل شود و تمام بعدهای زندگی سنجیده شود. همه افراد اعم از روانشناس، جامعه‌شناس، حقوق‌دان و … باید در این کارگاه حضور داشته باشند تا قانونی که متناسب با وضعیت حال حاضر جامعه است وضع شود.
خزایی خاطرنشان می‌کند: ازدواج بسیار مقدس و محترم است. آمار ازدواج نباید بی‌اساس بالا رود، بلکه باید ازدواج درست محقق شود و این تحقق جز با برابری حقوق زن و مرد و داشتن دانش و مهارت لازم برای زندگی با یکدیگر، به دست نمی‌آید. هنگامی که قوانین اصلاح نشود چاره‌ای جز روی آوردن به کم کردن مهریه وجود ندارد و این در حالی است که می‌دانیم مهریه دردی از خانواده‌ها و زن‌های جامعه دوا نمی‌کند.