مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله درست یا غلط؟
این روزها حکایت‌های مختلفی درخصوص مرمت یکی از ترک‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان مطرح است؛ ایلنا گزارشی را درباره نگاه‌های گوناگونی که نسبت به این پروژه وجود دارد بررسی کرده است. یکی از انجام نشدن پروسه واگذاری مرمت به استادکار سخن می‌گوید و دیگری از اصولی بودن مرمت خبر می‌دهد. در عین حال، گفته می‌شود داربست‌ها تا دو هفته دیگر دوباره برپا می‌شوند.
به گزارش ایلنا، «نگین درخشان اصفهان» این روزها در هیاهوی خبرهایی است که درخصوص مرمت گنبدش مطرح می‌شود. برخی مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان را غیر اصولی می‌نامند و برخی از اصولی بودن این مرمت یاد می‌کنند. مهدی حجت (مدیر ایکوم ایران)، احمدرضا حشمتی (کارشناس رسمی دادگستری در زمینه ابنیه و میراث فرهنگی) و فریبا خطابخش (مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان) در گفتگو با ایلنا از این نگاه‌های متفاوت نسبت به مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله می‌گویند.
مهدی حجت (مدیر ایکوم ایران) با اشاره به آنکه «اگر برای یکی از آثار دارای ارزش مشکلی پیش بیاید، نباید بدون برگزاری جلسه‌ای با حضور کارشناسان و مرمتگران خبره درصدد انجام کاری برای آن اثر برآمد»، تصریح کرد: اگر برای یک فرد مهم مشکل پزشکی ایجاد شود، با مراجعه به یک یا دو پزشک، درصدد انجام عمل جراحی بر نمی‌آیند بلکه یک شورای پزشکی با حضور پزشکانی که دارای رای‌های مختلف هستند، تشکیل و آرای آنها به شور گذاشته می‌شود و مطلوب‌ترین راه برای معالجه انتخاب می‌شود.
او ادامه داد: برای یک اثر بسیار مهم مانند مسجد شیخ لطف‌الله که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است، آیا روند مذکور انجام شده؟ باید صورت جلسه‌ای دراین خصوص وجود داشته باشد که حداقل ۱۰ نفر از افراد خبره‌ای که در مورد حفاظت شرایط لازم را دارند، نظر داده باشند.
او تصریح کرد: در مورد آنچه که اتفاق افتاده حرف نمی‌زنم، من که کاشی‌کار نیستم؛ بلکه می‌گویم برای مواجه با آثار تاریخی و باستانی مهم کشور، انجام کاری که نمونه آن را در مسجد شیخ لطف‌الله دیدم، غلط است. بعد از این نباید هرگز اثری بدون مشورت جامع با همه افرادی که صلاحیت دارند و تشکیل شورای مشورت، چنین اتفاقی بیافتد. آنچه که درخصوص گبند مسجد شیخ لطف‌الله شاهد هستم، می‌بینم که چنین مسیری طی نشده است.
حجت با اشاره به آنکه هرچند می‌توان اشکالاتی درخصوص مرمت انجام شده بر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله گرفت، یادآور شد: الان این مریض اینگونه عمل شده است. معتقد هستم، روش انجام کار غلط بوده البته در مورد نتیجه هم باید مورد بررسی و بحث قرار گیرد.
اما احمدرضا حشمتی (کارشناس رسمی دادگستری در زمینه ابنیه و میراث فرهنگی) نظر دیگری دارد؛ او با اشاره به بازدیدی که از مرمت یکی از ترک‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله داشت، گفت: شاید در نگاه نخست نظر ما نیز همسو با نظر افرادی بود که مرمت را غیر اصولی می‌نامند اما وقتی از نزدیک ترک مرمت شده را دیدیم، به نتایج خوبی درخصوص چرایی تغییر رنگ ترک مرمت شده با سایر ترک‌های گنبد رسیدیم.
او ادامه داد: درحال حاضر سایر ترک‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، خشکه چین هستند و می‌توان به راحتی با دست آنها را جدا کرد. نباید فراموش کرد که از یک سو طی سال‌های گذشته و به دلیل انجام نشدن مرمت، بندهای کاشی‌های این گنبد از بین رفته، ملات زیر کاشی‌ها فرسوده شده و از آنجایی که ملات زیر کاشی‌ها از گچ و خاک است، با شسته شدن گچ توسط آب باران، گل بر جای مانده و رنگ کاشی‌ها را تغییر داده است. ضمن آنکه اصفهان نیز جزو شهرهای آلودۀ ایران است و این آلودگی در تغییر رنگ کاش‌ها بی‌تاثیر نبوده. حتی اکنون می‌توانیم دوباره این ترک را کثیف کنیم تا رنگش مانند ترک‌های دیگر شود و حرف و حدیث‌ها تمام شود. اما کار ما درست کردن بخش آسیب دیده است نه آنکه خراب کنیم.
حشمتی با اشاره به آنکه اکنون از ملات کچ نیم‌پخت به‌عنوان ملات زیر کاشی‌ها استفاده شده است، گفت: گچ نیم‌پخت مقاوم‌تر است. البته استفاده از سیمان و آهک در سایر بناهای تاریخی پاسخ مثبتی ارائه نداد از این رو از گچ نیم‌پخت به‌عنوان ملات ترک مرمت شده استفاده شد. البته نباید فراموش کرد این بنای تاریخی مانند سایر بناهای تاریخی نیازمند مرمت و نگهداری مستمر دارد.
او معتقد است: در شرایط فعلی شاید بتوان دوغاب روی سایر بندها ریخت و بندکشی کرد، سپس روی کاشی‌ها را بشویند تا رنگ آن شبیه به ترک مرمت شده شود. اما از بس به دلیل نشست‌هایی که طی سال‌های گذشته در گنبد شاهد هستیم روی کار موج وجود دارد، انجام چنین کاری، اصولی نیست. البته نباید فراموش کرد که مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله تمام نشده و اکنون فقط داربست‌ها باز شده، اما مرمت ادامه خواهد داشت. البته در شرایط کنونی باید دید میراث فرهنگی در اولویت تخصیص بودجه است یا آلودگی هوا و سایر مشکلات موجود در اولویت قرار دارند.
به گفته حشمتی، حتی اگر بودجه برای ادامه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله وجود نداشته باشد، باید کار تثبیت انجام شود و ۷ ترک دیگر باید مرمت اضطراری شوند که مانند مسکن عمل می‌کند. بعد از این کار، به دلیل آنکه لایه‌ای ۵ میلی متری از گل‌هایی که از بندها بیرون زده، روی کاشی‌ها نشسته است باید شستشو انجام شود تا گل‌ها شسته شوند. بعد از این کار قطعا شباهت بصری بیشتری بین ترک مرمت شده و ترک مرمت نشده ایجاد می‌شود. سپس در آینده مرمت اصلی انجام شود
فریبا خطابخش (مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان) هم در خصوص مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به ایلنا گفت: در اصفهان ۳ گنبد شامل مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد چهارباغ برای مرمت وجود دارد. گنبد مسجد امام و مسجد چهارباغ به دلیل آنکه کاشی‌های قدیمی آنها از بین رفته، برای مرمت‌شان باید از کاشی‌های جدید استفاده کنیم این درحالی است که کاشی‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در دوره پهلوی به دلیل تخریب‌هایی که در گنبد وجود داشت، کاملا عوض شده است. کاشی‌های مرغوبی استفاده شد که اکنون نیز قصدی برای تعویض آنها نداشتیم از این رو از همان کاشی‌ها برای مرمت استفاده کردیم.
او ادامه داد: در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله صرفا کاشی‌ها مد نظر نبود بلکه باید باری که پشت کار به دلیل ریخته شدن نخاله‌ها روی گنبد ایجاد شده بود را سبک می‌کردیم. این کار باید توسط کسی انجام می‌شد که تجربه لازم در حوزه طاق و گنبد را داشته باشد. از این رو از یکی از استادکاران قدیمی بهره گرفتیم. او تیم مرمت‌کار دارد و متفق‌القول بر آن شدیم تا این گروه کار مرمت را انجام دهد.
مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان ادامه داد: به منظور ترک تشریفات برای انجام مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله جلسه‌ای با حضور کارشناسان برای انتخاب مرمتگر برگزار و صورت جلسه آن برای مشخص شدن پیمانکار امضا شده است. ۷ نفر در این جلسه حضور داشتند و قبل از آنکه قرارداد بسته شود، این جلسه تشکیل شد.
او تصریح کرد: سعی ما برآن بود تا از همان کاشی‌های قبلی استفاده کنیم. رنگ اصلی کاشی‌ها نیز کرم است و طبیعی است که شاهد تغییر رنگ قسمت مرمت شده با سایر بخش‌ها باشیم. اکنون به دلیل کاهش هزینه‌ها داربست‌ها را باز کردیم تا بتوانیم از داربست‌هایی که اکنون در مسجد چهارباغ است استفاده کنیم.
خطابخش خاطرنشان کرد: فاز دوم مرمت حدود دو هفته دیگر آغاز می‌شود و داربست‌ها به دور گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بسته خواهد شد.