۷ چالش اساسی حوزه آبریز زاینده رود/ راهکارهای ۱۲ گانه حل مشکل آب زاینده رود چیست؟

حوزه آبریز گاوخونی با مساحت 43 هزار کیلومتر مربع در مرکز ایران و در چهار استان اصفهان، چهارمحال و بختیاری، فارس و یزد قرار گرفته است. این حوزه به چهار زیرحوزه تقسیم می شود که یکی از آنها حوزه آبریز زاینده رود است. سطح حوزه این رودخانه حدود 27 هزار کیلومتر مربع بوده که 7 درصد آن در استان چهارمحال و بختیاری و 93 درصد آن در استان اصفهان واقع شده است. رودخانه زاینده رود وابسته به بارش های سالیانه بوده و نوسانات سالیانه بارش بر مجموع آورد رودخانه در همان سال اثرگذار است.

طی دهه های گذشته، مداخلات توسعه ای گسترده ای در این رودخانه شکل گرفته که شامل اجرای پروژه های سازه­ ای و بارگذاری مصارف جدید در بخش های کشاورزی، شرب و صنعت است. رودخانه از گذشته با دوره های خشکسالی روبرو بوده، با این حال مداخلات گسترده صورت گرفته سبب شده تا در دهه های اخیر کمبود آب به خشکی مستمر بستر رودخانه و تالاب گاوخونی و افت تغذیه آبخوان بینجامد. این تبعات ضمن ایجاد مشکلات در تامین آب ذی نفعان به خصوص کشاورزان به مسائل گسترده اجتماعی، اقصادی و محیط زیستی منجر شده است.

چالش های اساسی حوزه آبریز زاینده رود
در گزارشی که اخیرا توسط مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی منتشر شده است این چالش ها برای حوزه آبریز زاینده رود ذکر شده است:

1. تداخل موضوع های حکمرانی در ابعاد مختلف در استان های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و به نحوی در استان خوزستان
2. بروز خشکسالی های متعدد طی 15 سال اخیر و سپری کردن سال آبی گذشته با خشکسالی شدید با کاهش حدود 40 درصدی منابع آب سد زاینده رود و پیش بینی تداوم خشکسالی توسط سازمان هواشناسی کشور
3. نیاز به تامین آب مطمئن برای مصارف شرب جمعیتی در حدود 6 میلیون نفر در استان های اصفهان و یزد
4. لزوم تامین آب صنایع استراتژیک منطقه نظیر فولاد مبارکه، ذوب آهن، صنایع نظامی، پالایشگاه اصفهان و غیره
5. عدم امکان توزیع آب کشاورزی برای اراضی زارعی استان اصفهان با توجه به حجم ذخیره مخزن سد زاینده رود و مصارف فوق الذکر و بیش از 6 برابر شدن سطح زیر کشت مزارع و باغات در دهه های اخیر
6. عدم امکان تامین نیازهای زیست محیطی تالاب گاوخونی و تهدید تبدیل شدن به کانون ریزگرد
7. استقرار شمار زیادی از صنایع آب بر از جمله ذوب آهن، پتروشیمی، پالایشگاه، لوله سازی و نساجی

راهکارهای کوتاه مدت چالش حوزه آبریز زاینده رود

همچنین در این گزارش، عمده راهکارهای کوتاه مدت نیز به شرح زیر بیان شده است:

1. ایجاد هماهنگی جامع و کامل در زمینه منابع، مصارف، بیلان، پایش و داده ها و برنامه ریزی منابع آب بین استان های اصفهان، چهارمحال وبختیاری و به نحوی استان خوزستان و بازنگری طرح جامع سه استان مذکور در برش های زمانی کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت.
2. بازتخصیص مصارف شرب و صنعت و اعمال محدودیت های لازم با توجه به شرایط جدید و در صورت لزوم کاهش آنها با استفاده از ابزار تشویق و در موارد رخداد تخلفات استفاده از ابزار مجازات
3. تمرکز بر کاهش مصارف بخش کشاورزی و افزایش بهره وری با اعمال الگوی کشت
4. ممنوعیت کشت محصولات کشاورزی با نیاز آبی بالا در حوزه زاینده رود و برنامه ریزی جهت اجرای الگوی کشت بهینه بر اساس برنامه مصوب سازگاری با کم آبی
5. بررسی و تدقیق میزان برداشت آب در بخش کشاورزی، شرب، صنعت و محیط زیست در استان های ذینفع حوزه آبریز زاینده رود
6. شفاف سازی وسعت اراضی کشاورزی و نوع کشت و بررسی روند تغییرات
7. شناسایی مصرف کنندگان مجاز و غیرمجاز آب در حوزه آبریز زاینده رود
8. جایگزینی آب مصرف صنایع از حوزه زاینده رود با پساب شهری
9. ضرورت اولویت دهی به تامین مصارف شرب و صنعت و حفظ باغات استان اصفهان
10. تامین خسارات از طریق جابجایی حقابه های کشاورزی ما به ازای تامین پایدار صنایع از محل اعتبارات صنایع استان
11. هماهنگی کامل بین وزارت نیرو، وزارت صمت، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست، شهرداری ها و استانداری ها
12. همکاری و هماهنگی نمایندگان مجلس، ائمه جمعه و جماعات، شخصیت های استانی و روسای تشکل ها با وزارتخانه ها و سازمان های مرکزی جهت رفع بحران و ادامه همکاری در راستای رفع موقت و سپس دائمی مشکلات مردم.

طبق این گزارش در درازمدت باید گام های عملی متناسب با مباحث حکمرانی مطلوب، آمایش سرزمین، مشارکت ذی نفعان، فرهنگ سازی و یادگیری اجتماعی، اقتصاد آب و حسابداری و غیره در جهت معضلات موجود و افزایش بهره وری آب برداشت.