سایه ابتهاج بر موسیقی اصفهان

اصفهان امروز- راضیه چنگیز نائین | حکایت نسل طلایی ادبیات و موسیقی ایران حکایتی شگفت‌انگیز است و حکایت امیر هوشنگ ابتهاج (سایه) با دنیای موسیقی غنی‌تر و ماندگارتر؛ حکایتی از همکاری بزرگان موسیقی ایران با استاد بی‌همتای غزل که نتیجه‌اش ماندگاری تصنیف‌هایی است که هنوز که هنوز است بازخوانی می‌شود و نسل به نسل و سینه‌به‌سینه در موسیقی ایران ماندگار شده است.
غزل‌های امیر هوشنگ ابتهاج توسط خوانندگان بسیاری خوانده‌شده از محمدرضا شجریان گرفته تا شهرام ناظری، علیرضا افتخاری، بیژن بیژنی، همایون شجریان، محمد اصفهانی، علیرضا قربانی، محمد معتمدی و... همگی غزل‌ها و سروده‌هایی سایه را در قالب آواز یا تصنیف اجرا کرده‌اند.
علاوه بر سرودن غزل و ترانه، ارتباط امیر هوشنگ ابتهاج و موسیقی ایران به سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ می‌رسد زمانی که سرپرست «برنامه گل‌ها» در رادیو ایران بود و در این برنامه که گلچینی از قطعات موسیقی اصیل ایرانی به شمار می‌رفت، هنرمندانی همچون محمدرضا شجریان، محمدرضا لطفی، شهرام ناظری، حسین علیزاده و نام‌های بزرگ دیگری را به موسیقی ایرانی معرفی کرد.
بااین‌حال به جزئت می‌توان گفت مهم‌ترین جلوه موسیقی ایرانی در آثار ابتهاج، تصنیف‌های بسیار زیبا و نیز اشعار دیگری از اوست که با هنرمندی بزرگ‌ترین آهنگ‌سازان و خوانندگان موسیقی اصیل ایرانی تبدیل به قطعات ماندگار موسیقی معاصر ایران شده است تا با درگذشت هوشنگ ابتهاج ادبیات و موسیقی ایران یکی دیگر از سایه‌های سرش را از دست بدهد، سایه‌هایی که مانند ارغوان ابتهاج نغمه‌های ناخوانده خواندند و بیرق گلگون بهار ایران بودند.
در ادامه نگاهی می‌اندازیم به هنرمندان اصفهانی که غزل‌ها و سروده‌های امیر هوشنگ ابتهاج را با قطعات موسیقی ماندگار کردند.
حسرت همکاری مشترک امیرهوشنگ ابتهاج با حسن کسایی و محمدرضا شجریان
بدون شک یکی از حسرت‌های موسیقی ایران همکاری مشرکت سه استاد بی‌مثال ادبیات و موسیقی؛ امیرهوشنگ ابتهاج، حسن کسایی و محمدرضا شجریان است. تصورش هم وصف‌نشدنی است و اگر روزگار اجازه می‌داد می‌شد این همکاری شنیدنی باشد اما به گفته جواد کسایی فرزند استاد حسن کسایی بیماری، مجالی برای این همکاری اسطوره‌ای فراهم نکرد. در سال 1386 استاد حسن کسایی با استاد شجریان تماس گرفتند و اظهار تمایل کردند که ایشان بر روی چند آهنگی که استاد کسایی ساخته بودند، آواز بخواند. استاد شجریان به اصفهان آمدند و قرار شد آلبومی منتشر که در آن آلبوم از اشعار استاد هوشنگ ابتهاج استفاده شود. به گفته فرزند استاد حسن کسایی قرار ضبط و تنظیم هم گذاشته‌شده بود اما در این زمان استاد شجریان مدتی گرفتار عمل جراحی می‌شود و استاد کسایی هم در سراشیب بیماری قرار می‌گیرند و پس از آن درگذشت استاد کسایی مجال نمی‌دهد و آلبومی با حضور این سه چهره مهم ادبیات و موسیقی به حسرتی ابدی تبدیل می‌شود.
همکاری استاد امیرهوشنگ ابتهاج و استاد حسن کسایی محدود به این آلبوم و این زمان نبوده است و حسن کسایی در سال‌هاي 35-34 در برنامه‌های «گلچين هفته» با مديريت هوشنگ ابتهاج همکاری داشته است؛ اما این تنها همکاری این دو استاد در عرصه موسیقی نبوده و در ارديبهشت 57 يكي از شاخص‌ترين آثار استاد كسايي در باغ فردوس تهران توسط واحد سيار رادیوتلویزیون ملي وقت و به همت هوشنگ ابتهاج ضبط شده است. اين قطعه افشاري كه به همراه تار استاد شهناز به اجرا درآمد، يك از بهترين آثار موسيقي ايراني محسوب می‌شود.
استاد حسن کسایی و استاد امیرهوشنگ ابتهاج علاوه بر همکاری‌های کاری در رفاقت و دوستی نیز بی‌همتا بوده‌اند تا جایی که استاد ابتهاج شعری برای استاد حسن کسایی و نی ایشان سروده‌اند.
محمد اصفهانی و سرگشتگی استاد ابتهاج
تصنیف «سرگشته» (تو‌ای پری کجایی) یکی از مشهورترین و ماندگارترین آثار موسیقی معاصر ایران است که توسط خوانندگان بسیاری بازخوانی شده. این تصنیف سروده استاد ابتهاج برای نخستین بار با آهنگ‌سازی همایون خرم در دستگاه همایون و با صدای حسین قوامی اجرا شد.اما حیف بود که تصنیفی به این زیبایی با صدای جادویی محمد اصفهانی مانا نشود و همین دلیلی شد تا کامبیز روشن‌روان این تصنیف زیبا را برای اجرای ارکسترال و صدای محمد اصفهانی تنظیم کند. تصنیف «سرگشته» یکی از عاشقانه‌ترین تصنیف‌های سروده استاد ابتهاج است که در خاطرات نسل‌ها ماندگار شده است.

علیرضا افتخاری و بهانه عشق استاد امیرهوشنگ ابتهاج
علیرضا افتخاری ازجمله خوانندگانی است که به سراغ اشعار شاعران معاصر و نامی می‌رود و تصنیف‌های بسیاری نیز با صدای استادانه او جاودانه شده است. همکاری علیرضا افتخاری و استاد ابتهاج در آلبوم «شور عشق» علیرضا افتخاری شنیدنی شده است. غزل «بهانه» با مطلع «ای عشق همه بهانه از توست/ من خامشم این ترانه از توست» با آواز علیرضا افتخاری یکی از ماندگارترین تصنیف‌های ایرانی است. محبوبی که ابتهاج در این شعر معرفی می‌کند و از غم او می‌سراید، معشوقی ارزشمند و دست‌نیافتنی است. او محبوبی جاودانه است که مهرش آتشی بر جان پاکبازان انداخته است.
علیرضا افتخاری این غزل را در آلبوم «شورعشق» و با تنظیم خودش منتشر کرده که ازجمله آثار ماندگار این خواننده اصفهانی نیز محسوب می‌شود.
علاوه بر این تصنیف، علیرضا افتخاری در آلبوم «پاییز» نیز از سه شعر دیگر استاد ابتهاج بهره برده است. علیرضا افتخاری در آلبوم «پاییز» سه تصنیف «دلی در آتش»، «کجایی» و «عشق و جنون» از سروده‌های استاد امیر هوشنگ ابتهاج را خوانده است.
میلاد درخشانی نماینده علاقه نسل جوان به امیرهوشنگ ابتهاج

«نشود فاش کسی آنچه میان من و توست تا اشارات نظر نامه‌رسان من توست» مگر می‌شود این غزل استاد هوشنگ ابتهاج به گوش کسی نخورده باشد. عاشقانه‌ترین غزل ابتهاج بارها توسط خوانندگان مختلف خوانده‌شده است اما میلاد درخشانی جوان‌ترین خواننده‌ای است که این غزل را در قالب و اجرایی جدید خوانده است. میلاد درخشانی آهنگساز، نوازنده و خواننده اصفهانی متولد ۱۳۶۳ است. وی علاوه بر تار که ساز تخصصی‎اش است در نواختن سه‎تار، عود، گیتار و چند ساز دیگر هم تبحر دارد. از این هنرمند تاکنون آلبوم‎های «هیچم خبر از هیچ»، «افشارستان» و «اشارات نظر» منتشرشده است و قطعه «اشارات نظر» که از سروده‌های هوشنگ ابتهاج است را به سبکی نو و جدید خوانده تا نشان دهد پیوند غزل‌های ابتهاج با نسل‌های آینده هم چنان برقرار است و غزل‌های ابتهاج در موسیقی و ادبیات ایران ماندگار خواهد بود.علاوه بر میلاد درخشانی، محمد اصفهانی و علیرضا افتخاری خوانندگان اصفهانی دیگری نیز تصنیف‌های استاد ابتهاج را خوانده و بازخوانی کرده‌اند که ازجمله مشهورترین آنها می‌توان به تصنیف «سرود کهن» با صدای حسام‌الدین سراج که به‌صورت موزیک ویدئو با همراهی گروه سور و آهنگسازی مجید مولانیا شعری از استاد ابتهاج خوانده و اجرا شده است، اشاره کرد.