هنر مهجور‌مانده لایه‌چینی ظرفیت آفرینش آثار مدرن را دارد
لایه‌چینی، هنری سنتی است که به گفته هنرمندان فعال در آن مهجور مانده است. منصور خادم خراسانی، استاد مرمتگر که در کنار مرمت بناهای تاریخی مختلف اصفهان، در حدود 25 سال نیز در کاخ چهلستون فعالیت داشته از این هنر فراموش‌شده می‌گوید
لایه‌چینی، هنری سنتی است که به گفته هنرمندان فعال در آن مهجور مانده است. منصور خادم خراسانی، استاد مرمتگر که در کنار مرمت بناهای تاریخی مختلف اصفهان، در حدود 25 سال نیز در کاخ چهلستون فعالیت داشته از این هنر فراموش‌شده می‌گوید. او متولد 1339 در اصفهان و تحصیل‌کرده هنرستان هنرهای زیبای اصفهان در رشته نقاشی ایرانی است. این هنرمند در حال حاضر در کارگاه خود به فعالیت در نقاشی ایرانی، هنر لایه‌چینی و خط ماه‌نشان که ابداع اوست، می‌پردازد و هنرآموزانی نیز دارد.
لایه‌چینی از نگاه شما که سال‌ها در بناهای تاریخی اصفهان مرمتگری کرده‌اید و به زیر و بم این هنر آشنا هستید، چیست؟
لایه‌چینی یکی از روش‌های تزیینی در بناها است. این هنر ظرفیت بالایی دارد و می‌توان در آن خلاقیت داشت و کارهای منحصربه‌فردی انجام داد. در نقاشی‌های دوره صفویه و در تزیینات بناها از آن استفاده‌شده است. به‌نوعی بقیه هنرها به لایه‌چینی وابسته بوده‌اند حالا کم یا زیاد، مثلاً در مینیاتورها یا نقاشی‌های ایرانی از این تکنیک برای زیباتر شدن کارها استفاده شده، مثلا در دکمه‌های لباس، لبه جام‌ها یا قسمت‌های خاص تزیینات روی لباس افراد و همچنین در طراحی‌های گل‌وبته‌ای اجراشده در آثار تاریخی این هنر دیده می‌شود. از دیگر ویژگی‌های مهم هنر لایه‌چینی این است که بدون وابستگی به هیچ‌یک از هنرهای دیگر می‌تواند بخش عمده‌ای از تزئینات بنا را انجام دهد. نمونه‌های بارز آن را می‌توان در آثار تاریخی دوره صفویه، به‌ویژه در کاخ چهلستون و عالی‌قاپو مشاهده کرد.
مصالح این هنر چیست؟ از تکنیک انجام آن بگویید.
ماده اولیه آن خاک سرخ است. خاک سرخ را در آب خیسانده و از صافی عبور داده تا ناخالصی‌های آن گرفته شود. سپس یک بَست، مثل سریشم یا چسب چوب به آن اضافه می‌کنند. همچنین با اضافه کردن شیره گیاهانی مثل خرما یا انگور و نیز مواد پرکننده‌ای مثل گلِ مِل و گچ کُشته نرم به آن ماده اصلی روش لایه‌چینی آماده می‌شود. مواد افزودنی اشاره‌شده باعث زودتر برجسته شدن طرح و اضافه کردن شیره گیاهان باعث روانی بهتر و بیشتر ماده لایه‌چینی خواهد شد. پس از آماده شدن با استفاده از قلم‌موهای مناسب چندین بار ماده آماده‌شده بر روی طرح گذاشته می‌شود تا به حجم و برجستگی دلخواه برسد. در اصل با لایه‌لایه چیدن گل بر روی‌هم طرح به‌راحتی قابل‌لمس می‌شود. پس از خشک شدن کامل با استفاده از روغن‌های مناسب و ورق‌های طلا، طرح لایه‌چینی شده طلااندازی می‌شود. سپس می‌گذاریم تا کاملا خشک شود و قلم‌گیری طرح‌های موردنظر را شروع می‌کنیم. درواقع نام این هنر سنتی از همین تکنیک اجرا (لایه به لایه گذاشتن گِل) گرفته‌شده است.
شما نیز مانند برخی از هنرمندان فعال در لایه‌چینی به مهجور ماندن آن و نیز ظرفیت بالای این هنر در خلاقیت و آفرینش کارهای نو معتقدید؟
بله! لایه‌چینی مهجور مانده اما به خاطر ویژگی‌هایی که دارد در سال‌های اخیر موردتوجه تعدادی از هنرمندان و هنرجویان قرارگرفته و تعداد زیادی هم جذب آن شده‌اند و ادامه می‌دهند. مطمئنم اگر از سوی مسئولان مربوطه بیشتر حمایت شود، دوباره به شکوفایی قبلش برمی‌گردد. کارهای منحصربه‌فردی می‌توان با این هنر انجام داد، چون بسیار کاربردی است و می‌تواند برای هنرمندان و علاقه‌مندان و کسانی که آن را یاد می‌گیرند کسب درآمد هم داشته باشد. البته مهجور ماندن این هنر تنها مربوط به الان نیست بلکه در دوره‌های قبل، حتی بعد از دوره صفویه این بی‌توجهی شروع شد و در طول زمان به فراموشی سپرده شد، اما من معتقدم هنر این ویژگی را دارد که همیشه افرادی می‌توانند آن را به نسل‌های بعد از خود انتقال دهند و این زنجیره هیچ‌وقت پاره نمی‌شود و دوباره دوره شکوفایی را به خود می‌بیند.
لازمه یک هنرمند لایه‌چین شدن چیست؟
علاقه شرط اول در آموزش هر هنری و ازجمله در هنر لایه‌چینی است. همچنین اگر کسی با طراحی آشنایی داشته باشد، موفق‌تر است. کارهای مدرن زیادی می‌توان با این هنر انجام داد. وقتی توانایی طراحی نداشته باشی باید دنباله‌رو دیگران باشی، اما وقتی با طراحی آشنا باشی و بتوانی انجام دهی، می‌توانی خلاقیت به خرج داده و کارهای کاملا جدید بیافرینی.
گویا قرار بوده که هنر لایه‌چینی به‌عنوان رشته‌ای از صنایع‌دستی در دانشگاه هنر ایجاد و تدریس شود، اما هنوز این اتفاق نیفتاده است.
بله من هم چند سال پیش این را شنیدم اما هنوز طرحش آماده و اجرایی نشده است. من در حد توانایی‌های خود سعی کرده‌ام که این هنر دوباره احیاشده و آموزش داده شود. کارگاه‌های آموزشی مختلفی را حتی در دانشگاه برگزار کرده‌ام، ولی حرف اصلی من این است که وظیفه من نیست که بروم دنبال اینکه برای آموزش دادن این هنر به علاقه‌مندان برایم کلاس بگذارند. این مهم، وظیفه مسئولان فرهنگی کشور است که جهت احیای دوباره این هنر ارزشمند تصمیمات و اقدامات لازم را انجام دهند.
