شایعه پیاده‌راه شهر را نشانه رفته است : چهارباغ قلب نشاط اجتماعی اصفهان
«اصفهان امروز» در قالب یک پرونده به آنچه در چهارباغ عباسی رخ داده شده و می‌شود پرداخته است که اکنون بخش نخست آن را از نظر می‌گذرانید:
ایجاد هرگونه تغییر در چهارباغ عباسی، شاهرگ تاریخی در قلب اصفهان با ارزش‌های هویتی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی که دارد و آنچه بر آن می‌گذرد، موضوعی نیست که بتوان در قالب یک گفتگو، یک گزارش یا یک یادداشت به‌طور کامل به آن پرداخت. به همین دلیل «اصفهان امروز» در قالب یک پرونده به آنچه در چهارباغ عباسی رخ داده شده و می‌شود پرداخته است که اکنون بخش نخست آن را از نظر می‌گذرانید:
از سال 1394 شهردار وقت و شورای اسلامی شهر دوره چهارم اصفهان پیاده راه‌سازی چهارباغ عباسی را در دستور کار قرار داد و این طرح در مدیریت شهری دوره پنجم اصفهان به‌طور کامل تکمیل شد. چهارباغ عباسی با تمام پتانسیل‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی که داشته و دارد در قالب پیاده راه تماما در اختیار مردم قرار گرفت تا به عنوان گذر فرهنگی، محل مکثی در هیاهوی زندگی ماشینی برای حضور بی‌دغدغه شهروندان باشد.
به تازگی در کنار شایعات تایید نشده تغییراتی در داخل این پیاده راه بوجود آمده است از جمله اینکه ون کافه‌ها یا میز و صندلی مقابل مغازه‌ها در این گذر جمع آوری شده‌اند. حتی بیم آن نیز می‌رود که بار دیگر خودروها به چهارباغ عباسی بازگردند. «اصفهان امروز»از مراجع و متولیان تصمیم‌گیرنده این موضوع از مدیریت شهری گرفته تا فرمانداری و استانداری پیگیر این موضوع است که در شماره‌های بعدی این پرونده به‌تفصیل به آن پرداخته خواهد شد؛ تا این لحظه عدم پاسخگویی مدیران فراشهری مانع از پرداختن به این موضوع بوده است، بنابراین اکنون به اهمیت و جایگاه پیاده‌رو بودن چهارباغ عباسی و تأثیراتی که می‌تواند بر مردم جامعه داشته باشد پرداخته‌ایم.
پیاده‌راه‌ها قسمتی از فضاهای شهری هستند که به دلایل ویژه، عمدتا به خاطر دارا بودن برخی پتانسیل‌های خاص و در تمام یا بخشی از ساعات شبانه‌روز کاملا بر روی حرکت سواره بسته شده و به‌طور کامل به حرکت عابران پیاده اختصاص می‌یابند. فلسفه وجودی این فضاهای شهری نه صرفا عملکردهای فیزیکی و ارتباطی و تقویت برخی کاربری‌ها و مسائل اقتصادی است، بلکه محلی برای گسترش ارتباطات و تعاملات اجتماعی ـ فرهنگی و ایجاد مقیاس انسانی در عرصه عمومی است و پتانسیل بالایی برای جذب توریست و توسعه گردشگری دارد.
توسعه گردشگری در پیاده راه ها
در آغاز پیاده راه‌سازی چهارباغ عباسی منتقدانی بوده و هستند که با کنایه از تبدیل شدند چهارباغ عباسی انتقاد می‌کردند، اما پیاده راه خیابان نظامی باکو آذربایجان که زمانی بخشی از کشور ما بود یا پیاده راه خیابان استقلال استانبول ترکیه که در همسایگی ما قرار دارد و هر دو از پرترددترین پیاده راه‌های توریستی این شهرها به شمار می‌رود مثال بارزی است بر اینکه پیاده راه‌ها مهم شهرها می‌توانند تأثیر زیادی در توسعه گردشگری داشته باشند و علاوه بر درآمدزایی از این طریق، معرف و صادرکننده فرهنگ و تاریخ کهن شهرها نیز به شمار می‌روند.
پس از خشک شدن زاینده‌رود که نقش بزرگی در حضور عمومی و تعاملات اجتماعی مردم را در حاشیه‌های و بوستان‌های اطراف خود بر عهده داشت، پیاده راه چهارباغ تنها محلی بود که مردم به آن پناه بردند و پاتوقی برای گسترش ارتباطات فرهنگی و اجتماعی به شمار می‌رفت؛ این پیاده راه با کارکردهای وسیع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی‌اش نقش پررنگی در زندگی تمامی اقشار مردم شهر بر عهده دارد؛ بنابراین به دلیل گستردگی این مخاطبان و نقش استراتژیکی که پیاده راه چهارباغ عباسی در شهر دارد، تصمیم گرفتن در ایجاد هرگونه تغییر در آن با نگاه به تهدیدها و فرصت‌هایش به‌نوعی گام برداشتن بر لبه تیغ است.
نشاط اجتماعی حلقه مفقوده معادلات مدیریتی
در تشریح این وضعیت، کورش محمدی، جامعه‌شناس که رئیس پیشین کمیسیون اجتماعی شورای شهر دوره پنجم اصفهان نیز بوده است با تأکید بر دو موضوع اساسی درباره پیاده راه چهارباغ در گفتگو با اصفهان امروز پرداخت و بیان داشت: نخست باید بر تأثیر پیاده راه چهارباغ عباسی در ایجاد نشاط اجتماعی اشاره داشته باشیم. نشاط اجتماعی در جامعه ما یکی از موضوعاتی است که چندان به آن توجه نشده است و حتی می‌توان گفت باید آن را یک حلقه مفقوده در معادلات و فرایندهای مدیریتی کشور در نظر گرفت. یکی از دلایلی که توجه لازم به نشاط اجتماعی نمی‌شود تعاریفی است که به غلط از آن وجود دارد. به‌این‌ترتیب که تصور بسیاری از افراد بر این است که نشاط اجتماعی را باید در فضایی مملو از موسیقی، شادی و پایکوبی دریافت یا تعریف کرد. درحالی‌که نشاط اجتماعی ریشه در همبستگی‌های اجتماعی دارد. به‌نوعی نشاط اجتماعی شادی درونی جامعه را هدف می‌گیرد و اگرچه مسائل سطحی نشاط‌آور موقت مانند موسیقی و امثال آن را دربر بگیرد اما تأثیر دائم و نهادینه شده را در فضای اجتماعی شهروندان ایجاد نمی‌کنند.
او ادامه داد: پس باید تعریف درستی از نشاط اجتماعی داشته باشیم و این‌طور بگوییم نشاط اجتماعی عبارت است از میزان همبستگی و مشارکت و همدلی که در جامعه پیرامون اهداف مشترک اتفاق می‌افتاد. به‌عنوان‌مثال در مراسم دهه‌های محرم که شکل و ماهیت عزاداری دارد، مردم در کنار هم در هیئات و دسته‌جات حضور فعال دارند. یا در زمان بروز حوادث و بلایای طبیعی بخش وسیعی از جامعه برای کمک به مردم حادثه‌دیده و کاهش آلام آنها بسیج می‌شوند. اینها نوعی نشاط اجتماعی است که افراد طی آن در همبستگی‌های اجتماعی کنار هم قرار می‌گیرند؛ اما از سوی دیگر زمانی که مردم برای پیروزی تیم‌های ملی کشورشان کنار هم می‌ایستند یا برای خوشحالی به خیابان می‌آیند نیز نشاط اجتماعی حاصل شده است.
توجه به ارزش های مشترک مردم در تصمیمات شهری
محمدی تصریح کرد: بنابراین حکمرانان خوب مدیریت شهری در سایه مؤلفه‌های فرهنگی و شهری توجه به اصول و وجوه مشترکی که می‌تواند بین همه آحاد جامعه به‌نوعی موردتوجه و قابل‌اعتنا باشد را در نظر می‌گیرند. برای درک بهتر این موضوع می‌توان گفت اگر یک باشگاه ورزشی مثلا والیبال در شهر ایجاد شود، برای یک بخش خاص از جامعه مورداستفاده و توجه واقع می‌شود. هرچند سودش برای همه جامعه است اما به‌صورت ملموس همه افراد با آن ارتباط نمی‌گیرند. این نشان می‌دهد که ما باسلیقه‌های مختلف در بحث توزیع منابع و فرصت‌های فرهنگی روبرو هستیم؛ اما آنچه در زمینه‌های تاریخی، باستانی و هنری انجام شود بر بخش وسیع‌تری از مردم غالب شده و اینجا حرف از باورها و ارزش‌های مشترک است که در آن مدنظر قرار می‌گیرد.
عکس: مازیار شریف/ اصفهان امروز
پیاده راه چهارباغ محلی برای طرح دیدگاه‌های مشترک جامعه
این جامعه جامعه‌شناس بیان داشت: در شورای دوره پنجم شهر یکی از مباحثی که تأکید زیادی بر آن وجود داشت، ایجاد یک گذر فرهنگی بود که همه اقشار جامعه از مردم عادی، کسبه، هنرمندان، ورزشکاران، پیر و جوان و زن و مرد همه بتوانند از آن بهره‌مند شوند. درواقع محل قراری برای طرح دیدگاه‌های مشترک جامعه محسوب می‌شد؛ بدون اینکه خودشان به این امر واقف باشند.
این عضو سابق شورای شهر اصفهان افزود: بنابراین طرح پیاده راه‌سازی چهارباغ عباسی که از شورای چهارم کلید خورده بود، در دوره پنجم به عنوان گذر فرهنگی تکمیل شده و با الزامات، اصول و کارکردهای خاص خودش به مردم عرضه شد. در مباحث عمرانی نیز ایجاد سنگ‌فرش و پیاده راه‌سازی آن صرفا ایجاد فرصتی برای نزدیک‌تر شدن دیدگاه‌های جامعه و مشارکت برای مردم بود.
او اظهار کرد: این امر انگیزه‌ای برای ترغیب آحاد جامعه و شهروندان در استفاده از فرصت‌ها و دیدگاه‌های مشترک در حوزه نشاط و مشارکت اجتماعی و همبستگی اجتماعی را فراهم کرد و شاهد بودیم بسیاری از اهداف مستتر در آن طرح و دیدگاهی که از ایجاد گذر فرهنگی به آن اشاره شد، توانست خودش را نشان دهد. تا جایی که در ادامه شاهد حضور دسته‌جات و گروه‌های فرهنگی و هنری و حتی گروه‌های مذهبی به همراه اجرای برنامه‌هایشان بودیم؛ نتیجه این اتفاقات کسب نشاط اجتماعی بود و تأثیر قابل‌توجهی بر مردم داشت.
همراهی حاکمیت صادقانه با اعتماد عمومی شهروندان
محمدی بیان داشت: دیدگاه دوم در مورد ایجاد پیاده راه‌سازی چهارباغ مبحث اعتماد عمومی است که عبارت است از میزان اعتماد جامعه نسبت به متولیان در حاکمیت و همین‌طور نسبت به سایر شهروندان نسبت به همشهریان خود.اعتماد عمومی زمانی ایجاد می‌شود که حاکمان مدیریت شهری به مؤلفه‌ها و ارزش‌های مشترک جامعه و نیازهای فرهنگی، ورزشی، اجتماعی و عمرانی در همه چهارگوشه یک شهر دقت و توجه کنند و با دیده شدن و در نظر گرفتن شهروندان با نیازها، باورها و ارزش‌های خاص خودشان همراه باشد. این اعتماد عمومی در بخش‌های دیگر حاکمیت از جمله مسائل اقتصادی، سیاسی و غیره نیز نسبت به متولیان خودش به همین منوال است و درجایی بوجود می‌آید که حاکمیت صادقانه با شهروندان همراهی کند. در مدیریت شهری هم این قاعده باید جاری باشد و توزیع عدالت اجتماعی، عدالت فضایی و مواردی نظیر اینها رعایت شود تا به طبع آن اعتماد عمومی افزایش یابد.
او تصریح کرد: اکنون پیاده راه چهارباغ عباسی به عنوان نماد و سمبل هویت اصفهان محسوب شده و بخشی از هویت مدرن، سنتی و تاریخی شهر از عهد عتیق تا عهد جدید در آن ملموس است؛ چهارباغ عباسی برای اصفهان نماد هویت است و از لحاظ باستانی و تاریخی اثر خود را روی روح و روان شهروندان گذاشته و باعث ایجاد نشاط اجتماعی و سلامت روان جامعه شده است.
سازگاری مردم با هویت جدید چهارباغ
محمدی تأکید کرد: چهارباغ مانند زاینده‌رود است، زاینده‌رود هم یک همزادی و همزیستی تاریخی با سلامت روان و سلامت اجتماعی مردم اصفهان دارد که جاری نبودن آن به مردم آسیب‌زده است؛ مدیریت شهری به‌منظور ایجاد فضای فرهنگی و به برای احترام به حقوق اجتماعی شهروندان تردد خودروها را در این خیابان حذف و آن را به پیاده راه تبدیل کرد. در این کار هزینه‌های صرف شده است و مدت‌ها طول کشید تا در همه بخش‌های مردم پذیرش وضعیت چهارباغ و این تغییرات بافتی و فرهنگی آن در قالب گذر فرهنگی و پیاده راه ایجاد شود. شاید در ابتدا کسبه نگران بودند که از عدم تردد خودروها رونق کارشان آسیب می‌بینند اما بعد از مدتی مشخص شد هم مردم و هم کسبه از این وضعیت استقبال کردند. این پیاده راه هویت جدیدش را با ریشه عمیق در هویت عتیق و تاریخی مردم اصفهان همچنان به عنوان خیابان چهارباغ با تمام داشته‌هایش حفظ کرده است؛ بنابراین اگر تصمیمی برای تغییر مجدد و بازگشت چهارباغ عباسی به تردد به شکل گذشته گرفته شود طبیعتا باید بگوییم در هر دو حوزه نشاط اجتماعی و اعتماد عمومی اثرات مخربی برجای خواهد گذاشت. به همین جهت باید در این زمینه نگاه‌های کارشناسی وجود داشته باشد. بعید می‌دانم در مدیریت شهری اصفهان چه شورای شهر چه شهرداری فردی پیدا شود که این دو حوزه برای او مهم نبوده یا نسبت به تغییر وضعیت این گذر و بازگشت به حالت اول آن انگیزه‌ای داشته باشد.
سواره راه‌سازی پاک کردن صورت‌مسئله است
محمدی گفت: به کسانی که تصمیم در تغییر وضعیت چهارباغ عباسی دارند توصیه می‌کنم تغییر گذر را با کارشناسان اجتماعی، فرهنگی و ... در میان بگذارند و بر اساس دیدگاه‌های تخصصی به آن ورود کنند. چرا که وضعیت چهارباغ بسیار حساسیت‌برانگیز است و نباید به سادگی از آن عبور کرد یا عجولانه درباره آن تصمیم گرفت. جامعه و شهروندان ما با این پیاده راه ارتباط برقرار کرده و به تصمیم مدیران شهری نیز اعتماد کرده‌اند بنابراین اگر مشکلی وجود دارد باید روی مباحث فرهنگی آن کار شود نه اینکه با سواره راه‌سازی مجدد آن صورت‌مسئله را پاک کرد.
شاید برخی افراد از کارکردهای فرهنگی آن خشنود نباشند اما مشکل پیاده راه نیست و چاره حذف آن نیست بلکه باید تغییرات فرهنگی با تولید محصولات فرهنگی و برنامه‌های فرهنگی مدنظر قرار گیرد.
